Konspirasiya nəzəriyyəsi

Konspirasiya nəzəriyyəsi — ictimaiyyət tərəfindən müəyyən bir şəkildə qəbul edilmiş hər hansı bir hadisə haqqında inkişaf etdirilmiş, ictimaiyyətdən saxlandığı iddia edilən məlumatlarla, gizli məlumatlara və ya hadisənin arxasındakı görünməyən güclərlə əlaqələndirilən alternativ şərhlərə verilən addır. Bəzi kəslər konspirasiya nəzəriyyələri çıxaran kəsləri paranoyak, diqqəti cəlb etməyə məşğul olan ya da səhv istiqamətləndirmələrlə cəmiyyəti yanıldaraq bundan siyasi, iqtisadi (ya da mediatik) çıxar təmin etməyə çalışan kəslər olaraq görər və iddiaları gülünc və əhəmiyyətsiz qəbul edərlər. Kənar yandan bu tip iddialar məşhur mədəniyyət sahəsində hər vaxt özünə yer tapa bilmiş, diqqəti cəlb etməyi bacara bilmişdir.

Elm adamlarına görə konspirasiya iddialarına uyğun cəmiyyətlər uzun davamlı siyasi, iqtisadi və ya əxlaqi çöküntü yaşayan və ya özlərinə qarşı əhəmiyyətli bir təhdid yönəldiyini düşünən insanlardır. Kənar yandan, İngilis sosioloq Mark Fensterə görə sənədləşdirilə bilən bir çox konspirasiya nəzəriyyəsinin boş çıxması, bunların hamısının əhəmiyyətsiz olmaları mənasını vermir. Fenster, bu nəzəriyyələrin ortaya qoyduğu gerçəyin, cəmiyyətdə mövcud olan sistemə qarşı ümumi etibarsızlıq və xüsusilə hər şeyin səthdə şəffaf və azad göründüyü demokratik sistemlərdə əslində altdan alta davam edən başqa mexanizmlərin var olduğuna dair inancdır.

Əkinçilik inqilabına ardından da sənaye inqilabına şahidlik edən insanlıq tarixi, 20-ci əsrin ikinci yarısından etibarən də keçirdiyi informasiya inqilabıyla mütəxəssislərin "məlumat cəmiyyəti" olaraq nitelendirdigi ictimai çevrilmə müddətinə keçişə səhnə oldu. Bu yeni çağın ən əhəmiyyətli getirilerinden biri, inkişaf edən texnologiyanın doğurduğu, daşıdığı məlumat tutumu və sürəti inanılmaz dərəcədə artmış bir ünsiyyət mühiti yaratdı. Bu yeni mühitdə artıq fərdlərin istədikləri hətta bəzən də istəmədikləri qədər çesit və sıxlıqda məlumata çatma imkanları, televiziya, internet və cib telefonu kimi medialar vasitəçiliklə az qala sərhədsiz bir şəkildə artdı. Artıq dünyanın dərhal hər hansı bir yerində olan bir hadisəsi az qala anında xəbər ala bilir, mövzu haqqında detallara və şərhlərə çata bilir, diləsək öz görüş və düşüncələrimizi yenə eyni mediaları istifadə edərək anında başqalarına çatdıra bilirik.

Terror və konspirasiya nəzəriyyələri

İndiki vaxtda ictimai etibarsızlığı yaradan ən əhəmiyyətli ünsürlərdən biri də şübhəsiz ki, terrorçu hərəkətlərdir. Çox ölçülü konspirasiya nəzəriyyələrinin miladı olaraq qəbul edilən 1963-cü ildəki Amerikan Başçısı Con Kennedi konspirasiya ilə istehsalı təcillənən konspirasiya nəzəriyyələri arasında dünya xarici varlıqlar, dini nəzəriyyələr, dövlət sirləri və dərin dövlət kimi ana başlıqların arasında hər vaxt terrorist hərəkətlər də olmuşdur amma xüsusilə 11 Sentyabr sonrasında terrorun qlobal bir əhəmiyyət qazanması və ən sonunda, bu tarixə qədər terrorun yalnız yerli hadisələrlə məhdud qalacağını və özlərinə bulaşmayacağını düşünən güclü ölkələrin də terrordan nəsiblənə biləcəyinin başa düşülməsiylə, terror haqqındakı konspirasiya nəzəriyyələri Qərb dünyasında da məşhurluq qazanmış və geniş əlaqə oyandırmağa başlamışdır.