Superqitə dövrü

Superqitə dövrü planetin bütün quru səthinin vahid qitədə ardıcıl birləşmələri arasındakı vaxt intervalıdır. Elm müəyyən etdi ki, yer qabığı daim yenidən konfiqurasiya olunur: onun blokları bir-birinə nisbətən hərəkət edir, bu da qitələrin yerdəyişməsinə, toqquşmasına və parçalanmasına səbəb olur. Amma materik qabığının ümumi miqdarının dəyişib-dəyişmədiyi dəqiq məlum deyil. Bir superqitə dövrü 300 ilə 500 milyon il arasında davam edir.

Teoriyada dövr redaktə

Kontinental toqquşma qitələrin böyüməsinə səbəb olur, rift isə yeni (kiçik) qitələr yaradır. Son superqitə, Pangeya 300 milyon il əvvəl yaranmışdır. O, təxminən 600 milyon il əvvəl mövcud olan əvvəlki superqitə - Pannotiyanın parçalarından əmələ gəlib. Ona qədər superqitələrin formalaşması qeyri-müntəzəm fasilələrlə baş verirdi. Məsələn, Pannotiyadan əvvəl olan super qitə Rodiniya 1100 milyon ildən - 750 milyon il əvvələ qədər, yəni Pannotiyadan cəmi 150 milyon il əvvəl mövcud olub. Ondan əvvəlki superqitə Kolumbiya 1,8-dən-1,5 milyard il əvvələ qədər mövcud olub^[1]^[2]. Nəzəriyyə bundan əvvəl daha üç superqitənin mövcud olduğunu təklif edir: Kenorland 2,7-dən - 2,1 milyard il əvvələ qədər, Ura 3 milyard il əvvələ və Vaalbara 3,6-dan-2,8 milyard il əvvələ qədər.

Qlobal tektonika ilə əlaqəsi redaktə

Superqitə dövrü tektonik dəyişikliklərlə müşayiət olunur. Superqitənin parçalanması zamanı riftinq üstünlük təşkil edir; bu faza okeanların sakit böyüməsi mərhələsi ilə əvəz olunur; bu da öz növbəsində qitələrin toqquşması mərhələsi ilə əvəz olunur ki, bu da qitələrin və adalar zəncirlərinin toqquşması ilə başlayır və qitələrin özlərinin toqquşması ilə başa çatır. Hadisələr bu ssenari ilə Paleozoy superqitə dövründə də və hazırda, mezozoy-kaynozoy dövründə də baş verir.

Ədəbiyyat redaktə

Gurnis M. Large-scale mantle convection and the aggregation and dispersal of supercontinents // Nature . 332 (journal) (ingilis). № 6166. 1988. 695—699. Bibcode:1988Natur.332..695G. doi:10.1038/332695a0.
Murphy J. B., Nance R. D. Supercontinents and the origin of mountain belts // Scientific American . 266 (ingilis). № 4. Springer Nature. 1992. 84—91.
Nance R. D., Worsley T. R., Moody J. B. The supercontinent cycle // Scientific American . 259 (ingilis). № 1. Springer Nature. 1988. 72—79.
Божко Н. А. Суперконтинентальная цикличность в истории Земли. Вестн. Моск. Ун-та. Сер.4. Геология. 2009 N2. С. 13-27.

İstinadlar redaktə

↑ Zhao, Guochun; Cawood, Peter A.; Wilde, Simon A.; Sun, M. Review of global 2.1–1.8 Ga orogens: implications for a pre-Rodinia supercontinent // Earth-Science Reviews (ing.)az. . 59 (journal) (ingilis). № 1—4. 2002. 125—162. Bibcode:2002ESRv...59..125Z. doi:10.1016/S0012-8252(02)00073-9.
↑ Zhao, Guochun; Sun, M.; Wilde, Simon A.; Li, S.Z. A Paleo-Mesoproterozoic supercontinent: assembly, growth and breakup // Earth-Science Reviews (ing.)az. . 67 (journal) (ingilis). № 1—2. 2004. 91—123. doi:10.1016/j.earscirev.2004.02.003.

[Zhao_2002-1] Zhao, Guochun; Cawood, Peter A.; Wilde, Simon A.; Sun, M. Review of global 2.1–1.8 Ga orogens: implications for a pre-Rodinia supercontinent // Earth-Science Reviews (ing.)az. . 59 (journal) (ingilis). № 1—4. 2002. 125—162. Bibcode:2002ESRv...59..125Z. doi:10.1016/S0012-8252(02)00073-9.

[Zhao_2004-2] Zhao, Guochun; Sun, M.; Wilde, Simon A.; Li, S.Z. A Paleo-Mesoproterozoic supercontinent: assembly, growth and breakup // Earth-Science Reviews (ing.)az. . 67 (journal) (ingilis). № 1—2. 2004. 91—123. doi:10.1016/j.earscirev.2004.02.003.

[1]

[2]