Supersim nəzəriyyəsi
Supersim nəzəriyyəsi — nəzəri fizikada simlər nəzəriyyəsinin supersimmetrik ümumiləşdirilməsi.
Nəzəriyyə
redaktəBu nəzəriyyəyə əsasən, kainatın təməl quruluşu ənənəvi anlayışdakı ölçüsüz nöqtəvi hissəciklərdən deyil, hədsiz dərəcədə kiçik və titrəyən "ipliklər" və ya "supersimlərdən" ibarətdir. Bu ipliklərin müxtəlif titrəmə rejimləri maddənin fərqli hissəciklərini formalaşdırır və elektron, kvark, foton kimi elementar hissəciklərin fərqli xüsusiyyətlərini müəyyən edir.[1]
Supersim nəzəriyyəsi kvant mexanikası ilə ümumi nisbilik nəzəriyyəsini bir araya gətirərək kainatın iş prinsiplərini vahid bir çərçivədə izah etməyə çalışır. Bu yanaşma supersimmetriya prinsipi üzərində qurulmuşdur. Bu prinsipə görə, hər bir hissəcik üçün bir "superyoldaş" mövcuddur. Fermionlar üçün bozon, bozonlar üçün isə fermion yoldaşlar nəzərdə tutulur ki, bu da kainatın daha dərin və əhatəli bir simmetriyaya malik olduğunu göstərir.[2]
Nəzəriyyə həmçinin kainatın yalnız üç məkan və bir zaman ölçüsündən ibarət olmadığını, əksinə, 10 və ya 11 ölçünün mövcud olduğunu irəli sürür. Bu əlavə ölçülər, adi həyatda müşahidə edilməyəcək qədər kiçikdir və yalnız xüsusi şərtlər altında üzə çıxa bilər. Supersim nəzəriyyəsi, cazibə, elektromaqnetizm, güclü və zəif nüvə qüvvələrini birləşdirərək, "hər şeyin nəzəriyyəsi" kimi təqdim edilir.[3]
Supersim nəzəriyyəsi kvant mexanikası ilə ümumi nisbilik nəzəriyyəsi arasındakı uyğunsuzluqları həll etmək üçün irəli sürülmüşdür. Kvant mexanikası atomaltı hissəciklərin davranışını və qarşılıqlı təsirlərini izah edərkən, ümumi nisbilik cazibə qüvvəsini və böyük miqyaslı strukturların dinamikasını təsvir edir. Lakin bu iki nəzəriyyə birlikdə tətbiq edildikdə ziddiyyətlər yaranır. Supersim nəzəriyyəsi bu ziddiyyətləri aradan qaldırmaq və kainatın hərtərəfli izahını təmin etmək məqsədi güdür.[4]
Qəbulu
redaktəBununla belə, nəzəriyyə eksperimental olaraq tam təsdiqlənməmişdir. Riyazi mürəkkəbliyi və əlavə ölçülərlə bağlı proqnozların test edilməsi üçün mövcud texnologiyanın məhdud imkanları bu nəzəriyyənin tətbiqini çətinləşdirir. Supersimmetriyanın və əlavə ölçülərin birbaşa müşahidə olunmaması səbəbindən, nəzəriyyə bəzi alimlər tərəfindən hələlik tam təsdiqlənməmiş bir model kimi qəbul edilir. Bütün bu çətinliklərə baxmayaraq, supersim nəzəriyyəsi fizikanın ən perspektivli sahələrindən biri olaraq qalır. Əgər nəzəriyyə eksperimental sübutlarla təsdiqlənərsə, kainatın fundamental qanunlarını və qüvvələrin mənşəyini izah etmək üçün inqilabi bir addım olacaq. Bu nəzəriyyə həmçinin qara dəliklərin, böyük partlayışın və digər kosmoloji hadisələrin daha dərindən anlaşılmasına imkan yarada bilər. Beləliklə, supersim nəzəriyyəsi kainatın sirrlərini açmaq üçün insan düşüncəsinin sərhədlərini genişləndirən bir elm sahəsi kimi müasir fizikanın və kosmologiyanın ən maraqlı istiqamətlərindən birini təşkil edir.[5]
Mənbə
redaktəİstinadlar
redaktə- ↑ Polchinski, 1998. səh. 4
- ↑ J. L. Gervais and B. Sakita worked on the two-dimensional case in which they use the concept of "supergauge," taken from Ramond, Neveu, and Schwarz's work on dual models: Gervais, J.-L.; Sakita, B. "Field theory interpretation of supergauges in dual models". Nuclear Physics B. 34 (2). 1971: 632–639. Bibcode:1971NuPhB..34..632G. doi:10.1016/0550-3213(71)90351-8.
- ↑ Polchinski, 1998b. səh. 198
- ↑ Foot, R.; Joshi, G. C. "Nonstandard signature of spacetime, superstrings, and the split composition algebras". Letters in Mathematical Physics. 19 (1). 1990: 65–71. Bibcode:1990LMaPh..19...65F. doi:10.1007/BF00402262.
- ↑ Вайнберг С. Мечты об окончательной теории: физика в поисках самых фундаментальных законов природы: Пер. с англ. М.: Едиториал УРСС / URSS. 2004 [Steven Weinberg. Dreams of a Final Theory: The Search for the Fundamental Laws of Nature (1993)]. ISBN 5-354-00526-4.. Теории струн посвящена 9-я глава «Контуры окончательной теории».
Ədəbiyyat
redaktə- Polchinski, Joseph. String Theory Vol. 1: An Introduction to the Bosonic String. Cambridge University Press. 1998. ISBN 978-0-521-63303-1.