Suriya dili

Suriya dili (ܠܫܢܐ ܣܘܪܝܝܐ - Leşşana Suryaya) - Mesopotamiya və Şərqi Ərəbistanda tarixən danışılan, Orta Arami dilinin bir dialekti.^[1] I əsrdən öncə əlifbası yox idi lakin 5 əsr boyu danışıq dili olmuşdur^[2]. IV-VIII əsrlər arasında Yaxın Şərqin əsas dili olmuşdur.^[3] Suriya əlifbası ilə yazılır.

Xristianlıqda roluRedaktə

Suriya dili şərq xristianlığının qorunmasında əsas faktor olmuş, kilsə dili halına gəlmişdir. Suriya Ortodoks Kilsəsi, Assuriya Şərq Kilsəsi, Nestorian Şərq Kilsəsi, Kəldani Katolik Kilsəsi, Müqəddəs Foma xristianları və Assuriya Əllincilər Kilsəsinin kilsə dilidir. İlk dəfə Assuriya və Akkad imperiyaları bölgəsində yayılmış və Assuriya kilsəsi sayəsində indiki halına gəlib çıxmışdır. Məhz xristianlıq sayəsində Hindistanın Kerala bölgəsinə, Orta Asiyaya və Yaxın Şərqə yayılmışdır. Böyük Britaniyada, Adrian divarında Romalı assuriya əsilli əsgərlərin Suriya dilində yazdığı yazılar tapılmışdır.^[4]

TarixiRedaktə

Suriya dilində İncil, Matta 5:8 - ܛܘܼܒܲܝܗܘܿܢ ܠܐܲܝܠܹܝܢ ܕܲܕ݂ܟܹܝܢ ܒܠܸܒ̇ܗܘܿܢ܄ ܕܗܸܢ݂ܘܿܢ ܢܸܚܙܘܿܢ ܠܐܲܠܵܗܵܐ܂‎ (Nə bəxtiyardır ürəyi təmiz olanlar! Çünki onlar Tanrını görəcək.)

Suriya dilinin inkişafı mərhələləri:

Qədim Arami dili - Assuriya, Aşşur, Hatra, Adiabena, Osroena kimi dövlətlərin dili olmuşdur.
Orta Arami dili (ܟܬܒܢܝܐ - Xatabanaya - Ədəbi Suriya dili)
- Şərqi Suriya dili - Assuriya Şərq Kilsəsi, Kəldani Katolik Kilsəsi, Qədim Şərq Kilsəsi və Assuriya Əllincilər Kilsəsinin kilsə dilidir.
- Qərbi Suriya dili - Suriya Ortodoks Kilsəsi, Suriya Katolik Kilsəsi və Maruni Kilsəsinin kilsə dilidir.

İlk dəfə Qədim Arami dilinin dialekti olaraq Assuriya hökmdarı III Tiqlatpalasar dövründə (e.ə. 745-727) , dövlət dili olaraq isə ilk dəfə e.ə.132-ci ildə Osroenada istifadə olunmağa başlanmışdı.

Ədəbi Suriya diliRedaktə

III əsrdən başlayaraq artıq Edessa kilsələrində Suriya dili kilsə dili olaraq istifadə olunurdu. Suriya dilində yazılmış Bibliya versiyasının adı Peşitta (ܦܫܝܛܬܐ) adlanır. Müqəddəs Efrem Suriya dilində toplu dini əsərlərin ən məşhur müəllifidir. Nestorian küfrünün baş verməsindən sonra dil zamanla Şərqi Suriya dili və Qərbi Suriya dili olaraq ayrılmışdır. İslamın yayılması ilə əlaqədar olaraq ərəb dili onu əvəz etmiş, danışıq dili olaraq sadəcə Şimali İraqda qalmışdı.

Hazırkı vəziyyətiRedaktə

Hazırda İraqda rəsmi statusa malik azlıq dili kimi tanınır.^[5]İraq, İsrail, İsveç və Keralada məktəblərdə tədris olunur.^[6] Türkiyədə Suriya dilində tədris verən uşaq bağçası fəaliyyət göstərir.^[7] Azərbaycanda da danışılır.^[8]

İstinadlarRedaktə

↑ "Dialect, Culture, and Society in Eastern Arabia: Glossary". Clive Holes. 2001. pp. XXIV–XXVI.
↑ Antik yazılar - Suriya dili
↑ Beyer, Klaus; John F. Healey (1986). Arami dili: yayılması və hissələri. Göttingen: Vandenhoeck und Ruprecht. p. 44. ISBN 3-525-53573-2.
↑ When Syrians, Algerians and Iraqis patrolled Hadrian's Wall - Telegraph
↑ Abbas Ənbari. "The Comprehensive Policy to Manage the Ethnic Languages in Iraq" .səh. 4–5. (İngiliscə)
↑ The Ben Yehudas of Aramaic - Haaretz.com (İngiliscə)
↑ Mor Efrem Süryani Anaokulu
↑ Ağstafada assurların yadigarları - kultura.az

Dil ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.

[1] "Dialect, Culture, and Society in Eastern Arabia: Glossary". Clive Holes. 2001. pp. XXIV–XXVI.

[2] Antik yazılar - Suriya dili

[3] Beyer, Klaus; John F. Healey (1986). Arami dili: yayılması və hissələri. Göttingen: Vandenhoeck und Ruprecht. p. 44. ISBN 3-525-53573-2.

[4] When Syrians, Algerians and Iraqis patrolled Hadrian's Wall - Telegraph

[5] Abbas Ənbari. "The Comprehensive Policy to Manage the Ethnic Languages in Iraq" .səh. 4–5. (İngiliscə)

[6] The Ben Yehudas of Aramaic - Haaretz.com (İngiliscə)

[7] Mor Efrem Süryani Anaokulu

[8] Ağstafada assurların yadigarları - kultura.az

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]