Svop

Svop (ing. swap - dəyişmə, mübadilə) — mübadilə əməliyyatıdır ki, qiymətli kağızların, valyutanın və s. alışı (satqısı) haqqında sövdələşmənin bağlanması eyni və ya digər şərtlərlə müəyyən vaxtdan sonra onların əks satışı (alışı) haqqında sövdənin bağlanması ilə müşayiət olunur.

Svoplar haqqında saziş

Hecirləmə məqsədilə bağlanılan öhdəliklərin və ya aktivlərin mübadiləsi haqqında saziş svoplar haqqında saziş. Bir qayda olaraq, svoplar haqqında saziş bankla və onun müştəriləri arasında bağlanır. Valyuta və faiz svopları, eləcə də onların kombinasiyası (valyuta, faiz svopu) haqqında sazişlər daha çox yayılmışdır. Valyuta svopu haqqında sazişə görə, bank hər hansı valyutada borca xidmət göstərmənin dəyərinin bank tərəfindən ödənilməsi əvəzinə, müştərinin borcuna görə bütün gələcək tədiyələrin milli valyutada həyata keçirilməsini öhdəsinə götürür.

Valyuta svopları haqqında ilk sazişlər Böyük Britaniyada bağlanmışdır. Bir çox illər ərzində Britaniya hökuməti xarici investisiya qoyulması üçün bu ölkənin firmaları tərəfindən xarici valyutanın alınmasını məhdudlaşdırmışdı. Bu məhdudiyyətlər bir çox firmaları kompensasiya kreditləri haqqında sazişin bağlanmasına sövq etdi. Firma ABŞ-ni kompensasiya kreditini funt-sterlinqə verməyə və eyni zamanda, xarici investisiyaların həyata keçirilməsi üçün onlardan dollar borcu almağa məcbur etdi. Kompensasiya kreditini götürərək Britaniya firması funtsterlinqlə gəlir almağın əvəzinə dollarla gələcək ödəmələri həyata keçirməyə razılıq verdi. 1979-cu ildə xarici investisiyalara qoyulan məhdudiyyətlər götürüldü və Britaniya firmalarının kompensasiya kreditlərinə olan ehtiyacları tükəndi. Lakin 1980-ci illərdə banklar əməliyyatları kompensasiya kreditlərinə cəmləşdirdi və onları svoplar haqqında sazişə çevirdi. Svoplar korporativ müştərilərdə daha çox yayılmışdır. 1990-cı illərdə dollar, Avropa istiqrazlarının 70%-ə qədəri svoplarla müşayiət olunurdu.

Faiz svopu şərtlərinə görə müxtəlif, lakin məbləğinə görə eyni olan kredit öhdəlikləri üzrə faiz tədiyələridir. Faiz dərəcəsi ilə təsbit edilmiş istiqrazlar (borclar), üzən faiz dərəcəsi ilə istiqrazlara (borclara) daha çox mübadilə olunur. Bu halda, bir tərəf bir sıra təsbit olunmuş illik ödəmələrin ölçüsü qısamüddətli faiz dərəcələrinin səviyyəsindən asılı olan ödəmələrin alınması əvəzinə, aparılması öhdəliyini öz üzərinə götürür. Bundan əlavə, bəzən svoplar müxtəlif əsaslar üzrə hesablanan üzən faiz dərəcələri ilə istiqrazların mübadiləsi üçün istifadə olunur. Məsələn, firma bazis dərəcəsi ilə əlaqədar bir sıra ödəmələri xəzinə vekselləri üzrə dərəcələrlə əlaqədar ödəmələrə mübadilə etməyi arzulaya bilər.

Valyuta faiz svopu haqqmda sazişlər üzrə bir valyutada üzən dərəcə üzrə öhdəliklərin digər valyutada təsbit olunmuş dərəcə üzrə öhdəliklərə mübadiləsi baş verir. 1990-cı illərdə svoplar haqqmda sazişin hibrid formaları - forvard svopları və opsion svopları (“svopopsionlar”) tanınmağa başladı. Belə ki, “svopopsionlar” müəyyən şərtlərdə svop əməliyyatlarının bağlanması üçün opsion deməkdir.

Svop əməliyyatlarının növləri

Svop əməliyyatlarının aşağıdakı növləri fərqləndirilir:

• qiymətli kağızların fəaliyyət müddətinin uzadılması məqsədi ilə — daha uzun müddətə fəaliyyət göstərməklə, bu qiymətli kağızların satışı və eyni zamanda, həmin növdən olan qiymətli kağızların alışı;
• valyuta svop əməliyyatları — sonradan əks (yenidən) ödənc şərtilə milli valyutada dərhal ödəməklə xarici valyutanın alışı;
• qızılla svop əməliyyatları - müəyyən müddətdən sonra qızılın əks (yenidən) alqışı üçün eyni vaxtda sövdələşmə ilə nağd göndəriş şərtlərində qızılın satışı;
• faizlərlə svop əməliyyatları - bir tərəf (kreditor) müqavilədə təsbit olunmuş dərəcə üzrə əks (yenidən) ödəməklə, əvəzində LİBOR dərəcəsi üzrə borc alanlardan alman digər faizlərin ödənilməsini öhdəsinə götürür. Bu müqavilədə dərəcələrin dinamikasını ən yaxşı proqnozlaşdıran tərəf udur;
• borc öhdəliklərlə olan svop əməliyyatları — kreditorlar təkcə faizlərlə yox, həm də öz müştəriləri arasında bağlanmış müqavilənin şərtlərinə uyğun olaraq bu müştərilərin bütün borc məbləği ilə mübadilə edirlər.

Həmçinin bax

• Faizli svop
• Repo