Təhsil almaq hüququ
Təhsil hüququ — “ikinci nəsil” insan hüquqlarından biri (sosial-iqtisadi və mədəni; ayrı-seçkiliyə yol verilməməsi aspekti birinci nəslin vətəndaş hüququ sayıla bilər). BMT-nin İqtisadi, Sosial və Mədəni Hüquqlar Komitəsi təhsil hüququnun dörd əsas xarakteristikasını müəyyən edir: mövcudluq, əlçatanlıq (ayrı-seçkiliyə yol verilməməsi, fiziki və iqtisadi əlçatanlıq), təhsilin məqbulluğu və uyğunlaşması. Həmçinin “təhsil hüququ yalnız müəllimlərin və tələbələrin akademik azadlığı olduqda həyata keçirilə bilər.”[1] Təhsil hüququnun əhatə dairəsi müxtəlif təhsil səviyyələri üçün fərqli ola bilər - məsələn, İqtisadi, Sosial və Mədəni Hüquqlar haqqında Beynəlxalq Pakt icbari və pulsuz ibtidai təhsili nəzərdə tutur, lakin yalnız ödənişsiz ali təhsilin mərhələli şəkildə tətbiqini nəzərdə tutur. Burada ayrı-ayrılıqda təhsil azadlığı önə çıxa bilər.
Tənzimləyici çərçivə redaktə
Təhsil hüququ İqtisadi, Sosial və Mədəni Hüquqlar Haqqında Beynəlxalq Paktın 13 və 14-cü maddələrində, Uşaq Hüquqları haqqında Konvensiyanın 28 və 29-cu maddələrində təsbit olunmuş İnsan Hüquqları haqqında Ümumi Bəyannamənin 26-cı maddəsində elan edilmişdir. Təhsil hüququ İnsan və Əsas azadlıqların Müdafiəsi üzrə Avropa Konvensiyasının Birinci Protokolunun 2-ci maddəsi, Yenidən İşlənmiş Avropa Sosial Xartiyasının 17-ci maddəsi, İnsan Hüquqları üzrə Amerika Konvensiyasına San Salvador Protokolunun 13-cü maddəsi, Afrika Xartiyasının 17-ci maddəsi İnsan və Xalqların Hüquqları, Uşaq Hüquqları və Rifahı üzrə Afrika Xartiyasının 11-ci maddəsi, Rusiya Konstitusiyasının 43-cü maddəsində, Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının 421-ci maddəsində, Latviya Konstitusiyasının 112-ci maddəsində, Tacikistan Konstitusiyasının 41-ci maddəsində təsbit edilmişdir.
Məhkəmə təcrübəsi redaktə
Beynəlxalq məhkəmə orqanlarında təhsil hüququ ilə bağlı ən mühüm işlərə (ən çox ondan istifadə zamanı ayrı-seçkiliyin qadağan edilməsinə dair) Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İnsan Haqları Komitəsində Polşa[2] и Албании[3] və Albaniyada azlıqların məktəblərinə dair Belçika linqvistik işi (1968), Kjeldsen, Busk Madsen and Pedersen v. Denmark[4] (1976), Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsində D. H. və digərləri Çexiyaya qarşı (2007), Hartikainen v. Finland işi[5] (1981) və Ueldmen Kanadaya qarşı (1999) baxılmışdır.
ABŞ Ali Məhkəməsində belə işlərə Mayer Nebraskaya qarşı (1923), Pirs Sisterhooda qarşı (1925), Braun Təhsil Şurasına qarşı (1954), Qriffin Şahzadə Edvard Məktəb Şurasına qarşı (1964), Qrin Nyu Kent qraflığı təhsil şurasına qarşı (1968), Viskonsin Yoderə qarşı (1972), Müstəqil San Antoniyo Məktəb dairəsi Rodriqesə qarşı (1973), Aylend Tris Məktəb Dairəsi Pikoya qarşı (1982), Playler Douya qarşı (1982) kimi məhkəmə iddiaları daxildir. Latviya Konstitusiya Məhkəməsində Təhsil Qanununun 9[6] (2005) və 59[7] (2005) maddələri üzrə işlər olmuşdur.
Tarix redaktə
Yakobin Konstitusiyasının İnsan və Vətəndaş Hüquqları Bəyannaməsinin 22-ci maddəsi (1793) təhsili hər kəs üçün əlçatan etmək üçün cəmiyyətin qarşısında vəzifəsini qoyur[8]. 1848-ci il Almaniyanın Frankfurt Konstitusiyasının 157-ci maddəsi pulsuz ibtidai təhsili nəzərdə tuturdu.
Konstitusiya səviyyəsində təhsil hüququnu ilk dəfə Meksika təsis edir (1917-ci ildə[9]).
Rusiyada təhsilə çıxış 1918-ci il RSFSR Konstitusiyasının 17-ci maddəsi ilə konstitusiya səviyyəsində dövlətin vəzifəsi kimi tanınıb. Təhsil hüququ dövlətin öhdəlikləri göstərilməklə ilk dəfə SSRİ-nin 1936-cı il Konstitusiyasının 121-ci maddəsində təsbit edilmişdir.
Ədəbiyyat redaktə
Beiter K. D. The Protection of the Right to Education by International Law Leiden, Boston: Martinus Nijhoff Publishers, 2005. ISBN 9004147047, 9789004147041
Mənbə redaktə
- Специальный докладчик ООН по праву на образованиеArxivləşdirilib 2010-06-18 at the Wayback Machine (ing.)
- Проект «Право на образование» (ing.)
- «План мероприятий по начальному образованию». Замечание общего порядка № 11 Комитета по экономическим, социальным и культурным правам, 1999
- «Право на образование». Замечание общего порядка № 13 Комитета по экономическим, социальным и культурным правам, 1999
- Конвенция о борьбе с дискриминацией в области образования, ЮНЕСКО, 1960 и протокол об учреждении комиссии примирения и добрых услуг к данной конвенции, 1962
- Гаагские рекомендации о правах национальных меньшинств на образование и пояснительная записка, ОБСЕ, 1996
- Комментарий по вопросам образования в свете Рамочной конвенции о защите национальных меньшинств, Совет Европы, 2006
- Право на образование согласно Европейской социальной хартии, 2006 (ing.)
İstinadlar redaktə
- ↑ «Право на образование». Замечание общего порядка № 13 Комитета по экономическим, социальным и культурным правам Arxivləşdirilib 2005-11-21 at the Wayback Machine, 1999
- ↑ Решения ППМП о немецких школах в Верхней Силезии: 1928 Arxivləşdirilib 2009-01-18 at the Wayback Machine, 1931 Arxivləşdirilib 2009-01-18 at the Wayback Machine (ing.)
- ↑ PCIJ advisory opinion in case "Minority schools in Albania", Greece v. Albania Arxivləşdirilib 2009-01-18 at the Wayback Machine (ing.)
- ↑ "Кьелдсен (Kjeldsen), Буск Мадсен (Busk Madsen) и Педерсен (Pedersen) против Дании. Судебное решение от 7 декабря 1976 г. (выдержки)". 2009-01-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-01-31.
- ↑ Соображения КПЧ ООН по сообщению № 40/1978 Arxivləşdirilib 2009-01-16 at the Wayback Machine (ing.)
- ↑ "Решение КС Латвии по делу № 2004-18-0106". 2007-09-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-01-25.
- ↑ "Решение КС Латвии по делу № 2005-02-0106". 2008-12-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-01-25.
- ↑ Declaration of the Rights of Man and Citizen from the Constitution of Year I (1793) Arxivləşdirilib 2010-08-29 at the Wayback Machine (ing.)
- ↑ "Право на образование // Большой юридический словарь ОНЛАЙН". 2008-04-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-01-15.