Təkrarlayıcı perforator

Təkrarlayıcı perforator (ingiliscə gang punch, rusca дублирующий перфоратор) - perfokartı oxuyan və başqa perfokartda onun kopiyasını edən qurğu. 1980-ci illərin əvvəllərinədək proqramçılar tərəfindən geniş istifadə olunurdu.

Repeater

10Base5 və 10Base2 standartlarının kabel uzunluğu və kompüter sayı ilə bağlı olan hədd bəzən yetərli olmur, ona görə bu cür texnologiyalardan repeater-dən istifadə etmək lazım gəlir. Əgər daha uzun məsafələrdən daha çox kompüterlə işləmək istənilərsə və ya şəbəkəni kabel zədəli olsa belə daha dayanıqlı hala gətirmək istəyirsinizsə, ya da fərqli kabel sistemləri (məsələn: 10Base5 ilə 10Base2) birləşdirilmək istəsəniz repeater istifadə etməlisiniz. Repater və ya təkrarlayan bir ethernet seqmentindən aldığı bütün paketləri təkrarlayır və digər seqmentə yollayır. Repeater gələn elektrik siqnallarını alır və binary koda, yəni 1 və 0-lara çevirir. Sonra da digər seqmentə yollayır. Bu yönü ilə repater-in bəsit bir amplifikator, yəni yüksəldici olmadığını anlayırıq. Çünki ampilər gələn siqnalın nə olduğuna baxmadan sadəcə gücünü yüksəldir. Yolda zədələnmiş bir siqnal ampiden keçəndə zədəsi daha da artır. Bu kompüter şəbəkələrində istifadə olunan ampi kimi bir cihaz yoxdur, sadəcə repeaterin nə edib-etmədiyini aydınlaşdırmaq istədim. Repeater isə gələn siqnalı öncə 1 və 0-a çevirdiyi üçün yol boyunca zəifləmiş siqnalı təkrar təmiz 1 və 0 halına çevrilmiş formada digər seqmentə ötürür.

Repeater-lər fərqli kabel tipləri istifadə olunan şəbəkələri birləşdirə bilər.

Gördüyünüz kimi Repeater-lər olduqca istifadəyə yararlı cihazlar imiş. 10Base5 və 10Base2 fərqli kabellər və ləvazimatlar istifadə etsə də ethernet paket quruluşları eyni olduğu üçün asanca bir-birinə bağlana bilirdilər. Eyni hal günümüzdə də mövcuddur. Hub-ların çoxunda bir dənə 10Base2 girişi vardır. Beləcə 10BaseT və 10Base2 şəbəkələri birləşdirilə bilərlər. Ethernetin zaman içində kabel tipləri(RG-8>RG-58>UTP) hətta fiziki topolojisi(Bus>Star) dəyişsə də, məntiqi topoloji(Bus) və ethernet paket quruluşu, yəni kabel üzərindən gedən siqnal eyni qaldığı üçün hər zaman əvvəlki ethernet şəbəkə texnologiyalarını dəstəkləyəcəkdir.

Repeater-lər bir seqmentdəki trafiki eynən digər seqmentə çatdırır, yəni trafiki idarə etmir.

Repeater-lər ağıllı cihazlar deyildir. Bir portdan gələn siqnalı məlumat paketinin içərisini və ya kimə getdiyinə baxmadan digər porta, yəni digər seqmentə ötürür. Bu məqam ethernet ilə bağlı bilinməsi lazım olan ən önəmli mövzunu, yəni collision domain(toqquşma sahəsi) anlayışını ortaya çıxardır. Biz collision domain toqquşma sahəsi nə demək olduğu haqqında məlumatımız olsa da onun repeater ilə bağlı məqamlarını öyrənməliyik. Öncə ethernetin məlumat göndərmə üçün istifadə etdiyi CSMA/CD texnologiyasını xatırlayaq. Bir ethernet şəbəkəsində hər node məlumat göndərilməsinə başlamadan öncə kabel boşmu, yəni o anda başqa birisi məlumat axtarışı edirmi, yoxsa kontrol edir. Əgər kabel üzərində başqa bir kompüterin siqnalı varsa gözləyir. Kabelin boş olduğu anda paketi kabelə qoyur. Bu məlumat paketi bütün kompüterlərə gedir. Şəbəkə üzərindəki hər kompüter bu məlumat paketini oxuyur. Məlumat paketində qəbul edənin adresi göstərilmişdir. Bu vəziyyətdə eyni anda sadəcə bir kompüterin məlumat göndərə bildiyini görürük. Digər kompüterlər gözləmə vəziyyətində qalırlar. Şəbəkə üzərindəki kompüter sayı artdıqca, kompüter başına düşən məlumat ötürmə imkanı da düşür. Çünki kompüter sayı artdıqca, daha çox kompüterin kabelə çatma ehtimalı və məşğul etmə ehtimalı vardır. Bir kompüter məlumat paketi yolladığında bütün kompüterlərə gedir, bütün bu kompüterlər collison domain toqquşma sahəsi mənasını verirlər. Yuxarıda solda iki seqment görürük. Seqment 1 ayrı bir toqquşma sahəsi, Seqment 2 ayrı. Əslində bunlar arasında heç bir bağlantı yoxdur. İki fərqli şəbəkədir və biri digərinə çata bilmir. Seqment 1 içində A C-yə bir məlumat yollamaq istədiyində, məlumat paketini kabelə buraxır, məlumat paketi B və C-yə çatır, B paketin özünə gəlmədiyini anlayır və silir. C isə paket ilə məşğul olur. Ancaq bu proses sırasında B-də, C-də məşğul vəziyyətdə olur, bütün şəbəkə məşğul vəziyyətdədir. Yəni 3 kompüterdən ibarət olan bir toqquşma sahəsi mövcuddur. Sağ tərəfə baxsaq, bu seqmentləri repeater ilə bağlanılıb. A yenə C-yə bir məlumat yollamaq istəsə, məlumat paketinə C-nin adresini yazıb, kabelə buraxır, bu paket B və C-yə gedir. Eyni zamanda paket repeater-ə də gedir. Repeater bu siqnala baxmadan o biri seqmentə ötürür. Belə halda məlumat paketi D, E və F-yə də gedir və bu 3 kompüteri də məşğul edir. Yəni A,B,C,D,E və F-dən ibarət olan bir collison domain toqquşma sahəsi yaranır. Repeater-lərə axmaq cihazlar deyərək haqsızlıq etməyək, nə etsinlər onlar sadəcə OSI-nin 1-ci layında, yəni fiziki layda çalışmaq üçün istehsal olunmuş cihazlardır. Gələn siqnalı sadəcə 1 və 0 kimi anlayırlar, amma məlumat paketi olduğunu və məlumat paketinin üzərində alıcı MAC adresi olduğunu dolayı yolla paketin o seqmentə keçib-keçməməli olduğunu anlaya bilmirlər. Yəni birinci seqment daxilində məlumat göndərilməsinin ikinci seqmentə aidiyyatı olmadığını anlamır və buna görə də repeater ikinci seqmentdə də toqquşma sahəsinin yaranmasına səbəb olur.

Repeater-lərin istifadə yerlərini sadalasaq:

• Şəbəkənin maksimum məsafəsini artırır
• Şəbəkədəki maksimum kompüter sayını artırır
• Kabel zədələnməsinə qarşı qismən qoruyur
• Fərqli kabel tipləri istifadə edən şəbəkələri bağlaya bilir

Repeater-lər ilə bağlı son olaraq iki şey bildirmək lazımdır. Eyni şəbəkədə dörddən çox repeater istifadə oluna bilməz. Bu gün UTP kabelləmə ilə yayılmış istifadə etdiyimiz hub-lar əslində hər kompüter üçün ayrı portu olan və koaksial yerinə UTP kabel üçün istehsal olunmuş repeater-lərdir. Yəni yuxarıda sayılan bütün xüsusiyyətlər hub-larda da vardır.

Ədəbiyyat

• İsmayıl Calallı (Sadıqov), “İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti”, 2017, “Bakı” nəşriyyatı, 996 s.