Tərzi-hərəkət budaq cümləsi
Tərzi-hərəkət budaq cümləsi baş cümlədəki hərəkətin nə cür icra olunduğunu bildirir. Budaq cümlə baş cümlənin feili xəbərinə aid olur. Sualları: necə? nə cür?
- Adətən, baş cümlədə elə, belə əvəzlik-qəliblər işlənir. Əvəzlik-qəliblər, əsasən, feili xəbərə aid olur. Bu zaman hərəkətin tərzi mənasında başa düşülür. Məs: Elə (necə?) çağırdı ki, hamı dönüb baxdı.
- Tərzi-hərəkət budaq cümləsində baş vəzifəsində budaq cümlənin yeri sabit deyil. Baş cümlənin əvvəl gəldiyi növlərində əlaqə vasitəsi intonasiya və yaxud tabelilik bağlayıcısı olur. Bu zaman əvəzlik-qəlibi ixtisar etmək olmur. Məs: Elə danış ki, hamı başa düşsün. Elə oxu, hamı dinləsin. Polkovnik elə çağırdı ki, çinovnik özünü itirdi.
- Budaq cümlənin əvvəl gəldiyi növlərində əlaqə vasitəsi kimi necə, nə cür, necə ki, hər necə və s. kimi bağlayıcı sözlər və -sa² şəkilçisi olur. Məs: Necə demişdiniz, elə də etdik. Kim necə istəyirdisə , eləcə də yaşayıb işləyirdi. Talıbgil necə gəlmişdilər, elə də getdilər.
- Budaq cümlənin əvvəl gəldiyi növlərində əvəzlik-qəlib ixtisar oluna bilər. Məs: Kim necə istəyir, yazırdı. (Kim necə istəyir, elə yazırdı).
- Bəzən budaq cümlədə müqayisə məzmunu bildirən sanki, elə bil kimi modal sözlər işlənir. Məs: Solmaz elə oxuyurdu ki, elə bil aktrisa idi. Natiq elə danışırdı ki, sanki göydən yerə enmiş mələk idi.
- Tərzi-hərəkət budaq cümləsində bəzən budaq cümlə baş cümlədəki sifətlə ifadə olunmuş xəbərlə də əlaqələnir. Bu zaman əvəzlik-qəlibdən sonra ismi xəbər gəlir. Belə cümlələrdə tərzi-hərəkət deyil, dərəcə çaları olur. Məs:
Su elə soyuq idi ki, içmək olmurdu.
Elə tənbəldir ki, söz deməyə peşman olursan.
Sən elə ağıllısan ki, hamısı sənə heyran qalır.
Bu cümlələri təyin budaq cümləsi ilə qarışdırmamaq üçün ismi xəbərlərə fikir veemək lazımdır. Nümunələrdəki ismi xəbərlər dərəcə anlayışı qəbul edə bilər. İsmi xəbərləri kitab, ağac, hədiyyə və s. kimi isimlər olduqda isə dərəcə anlayışı olmur.
Tərzi-hərəkət budaq cümlələri
redaktə- Allah kora necə baxsa, kor da Allaha elə baxar.
- Kərim kişi kağızı necə ki deyir, eləcə də yazdırıbdır.
- Gənclik o qədər güclü, o qədər coşqun bir aləmdir ki, çox zaman nənələrin, dədələrin arzusundan asılı olmur. (M.C)
- Uşaq o qədər kövrəlmişdi ki, dindirəndə az qalırdı ağlasın.
- O, o qədər əldən düşərdi ki, yerə uzanmaqla yuxuya getməyi bir olardı.
- Başı o qədər ağırlaşmışdı ki, sanki çiyinlərində ağır yük vardı.
- Şəkil o dərəcədə gözəl və təbii idi ki, adam gözünü çəkmək istəmirdi.
- Uşaqlar bu axşam o qədər şən idilər ki, ətrafdakılara qətiyyən fikir vermirdilər.
- Hava elə isti idi ki, adam nəfəs ala bilmirdi.
- Sən onunla nə tərzdə rəftar edirsənsə, səninlə də o tərzdə rəftar edirlər.