Tarin-Kot
Tarin-Kot[1] (fars. ترين کوت) —Tarin-Kot rayonunda Əfqanıstanın cənubundakı Üruzgan vilayətinin mərkəzi. Tarin-Kot şəhərinin əhalisi 71.604 nəfərdir (2015),[2] şəhər bazarında 200-ə yaxın kiçik dükan var.
| Şəhər | |
| Tarin-Kot | |
|---|---|
| fars. ترين کوت | |
 | |
| 32°37′36″ şm. e. 65°52′24″ ş. u.HGYO | |
| Ölkə | Əfqanıstan |
| Region | Üruzgan vilayəti |
| Rayon | Tarin-Kot rayonu |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Yaşayış məntəqəsi statuslu | şəhər |
| Mərkəzin hündürlüyü | 1.317 m |
| Saat qurşağı | UTC+04:30 |
| Əhalisi | |
| Əhalisi | 71.604 nəfər (2015) |
| Dini tərkibi | islam |
| Rəsmi dillər | dəri, puştu |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
.svg)
Tarin-Kot rayonunda iki böyük puştun qəbilə konfederasiyası təmsil olunur, tarin tayfaları: popolzai, bərəkzai, nurzai, açakzai; və gilzay tayfaları: toxi, hotak. Şəhərdə orta və irimiqyaslı təsərrüfat müəssisəsi yoxdur.
Tarin-Kot Əfqanıstanın cənubunda əyalət mərkəzidir. Torpaqların əksəriyyəti (69%) istifadəsiz torpaqlar kimi təsnif edilir ki, bunun da 67%-i kənd təsərrüfatıdır. Yaşayış sahələri məskunlaşılmış torpaqların 47%-ni təşkil edir.[3] Hava limanı bələdiyyə sərhədləri daxilində yerləşir və ikinci ən böyük məskunlaşılmış torpaqları əhatə edir (24%).[3]
13 avqust 2021-ci ildə Tarin-Kot 2021-ci il genişmiqyaslı Taliban hücumunun bir hissəsi olaraq Taliban döyüşçüləri tərəfindən ələ keçirildi.[4]
Tarixi
redaktəTarixən bu ərazi bizim eranın 12-13-cü əsrlərində bəzi tarinli puştun qəbilə sərdarlarının oturduğu yer olaraq qalmış və onların bəziləri daha sonra Moğol-Səfəvi müharibəsi (1622-1623) zamanı və ya ondan sonra Hindistan yarımadasına köç etmişlər.
Son müharibə
redaktəƏfqanıstanın cənubundakı bu şəhər 2001-ci ildə Taliban üçün mühüm strateji dəyərə malik idi. Noyabrın 16-da buradakı vətəndaşlar öz taliban qubernatoruna qarşı ayağa qalxdılar ki, bu da Talibana qarşı ilk mütəşəkkil puştun müqaviməti idi. O vaxt qeyri-müəyyən dövlət xadimi olan Hamid Kərzai o vaxt bölgədə üsyan/ordu qurmağa çalışarkən ABŞ-ın “Alpha 574” əməliyyat dəstəsi kimi tanınan 11 nəfərlik Xüsusi Qüvvələr komandasının müşayiəti ilə iştirak edirdi.[5] Taliban Kərzai və onun silahlı qüvvələrini məhv etmək üçün əks hücuma keçdi. ABŞ Hava Qüvvələrinin köməyi ilə ABŞ və milis qüvvələri Talibanı Tarin-Kotdan geri qovdu.[6]
Tarin-Kotda Talibanın məğlubiyyəti Kərzai üçün mühüm qələbə idi, o, qələbədən istifadə edərək özünün yeni başlayan partizan dəstəsinə daha çox adam cəlb etdi. Onun gücü təxminən 800 nəfərlik dəstəyə qədər böyüdü. Noyabrın 30-da onlar Tarin-Kotdan ayrılaraq Qəndəhara doğru irəliləməyə başladılar.
ABŞ dəniz piyadası Con Riplinin adını daşıyan “FOB Ripley” adlı Amerika bazası 2004-cü ildə Tarin-Kotda inşa edildi.[7] O, əsasən 22-ci Dəniz Ekspedisiya Bölməsindən (xüsusi əməliyyatlar qabiliyyətli) (22ndMEU SOC), 2-5 piyada (Bobcats/Armfantry, Afyonkarahisarda) ibarət birgə işçi qrup tərəfindən yaradılıb. 2001-ci ilin payızında bölgə Taliban rejiminin son qalası idi. Daha sonra digər xarici hərbi qüvvələr Tarin-Kot yaxınlığındakı bazada fəaliyyət göstərib.
22-ci MEU SOC rəhbərliyindəki “Dağ Fırtınası” Əməliyyatından sonra Taliban qüvvələrinin əksəriyyəti Əfqanıstan və Pakistan arasındakı dağlıq bölgəyə köçdü. NATO-nun ISAF missiyası Əfqanıstanın cənubunda təhlükəsizliyə görə məsuliyyəti öz üzərinə götürdükdə, Niderlandın NATO qoşunları 2006-cı ilin avqustunda “Kamp Holland”-ı (indiki Çoxmillətli Tarin-Kot Bazası) inşa etdi.
2007-ci ilin mart ayından başlayaraq Birləşmiş Ştatların Mühəndislər Korpusu (ABŞMK)[8] Tarin-Kotdan qərbə doğru Deh-Rahvoda, oradan isə Oruzqan əyalətinin qərb ərazilərində Şahidi Həssas rayonuna gedən yolun tikintisinə başladı. Eyni zamanda, ABŞMK Qəndəhara gedən yolu yaxşılaşdırmaq üçün asfalt və körpü tikintisinə də başlayıb.
_with_the_56th_Infantry_Brigade_Combat_Team,_Texas_Army_National_Guard,_watches_Afghans_pass_during_a_logistics_130604-A-FS372-018.jpg)
4 iyul 2010-cu ildə 1-ci eskadronun, 2-ci motoatıcı süvari alayının ABŞ əsgərləri Niderlandın Oruzqandan çıxarılmasından sonra Tarin-Kot və Deh-Rahvodda əməliyyatların məsuliyyətini öz üzərinə götürdülər.
27 iyul 2011-ci ildə Pakistanın Vəziristan bölgəsindən olan pakistanlı terrorçu-kamikadze Əfqanıstan Milli Ordusu və BTDQ qüvvələri tərəfindən Tarin-Kot yaxınlığındakı Sur-Mərqab bölgəsində Molla Qasımın evinə basqın zamanı ələ keçirilib. Səyfullah adlı potensial bombardmançı “Pajhwok Afghan News” müxbiri Əhməd Omaid Xpalvaka müsahibə verib. Müsahibədə Seyfullah bildirib ki, o və Pakistandan olan digər 14 terrorçu hücum üçün uyğun vaxt və yer seçmək üçün ən azı iki ay şəhərdə gəzib: “dəfələrlə əcnəbilərlə rastlaşdıq, amma Molla Qasım əcnəbiləri görüb qaçırdı və nəhayət, heç bir hücum etmədən həbs olunduq.”[9]
Ertəsi gün, iyulun 28-i, saat 12 radələrində, üç intiharçı hökumət binalarının qapılarında partlayıcı ilə dolu nəqliyyat vasitələrini partladıb, ağır silahlarla təchiz edilmiş digər kamikadzelər isə binalara daxil olub və içəridəki hər kəsi öldürməyə başlayıblar. Atışma başa çatdıqdan sonra ən azı 19 nəfər ölüb, 37 nəfər yaralanıb. Ölənlər arasında “Pajhwok” müxbiri Xpalvak, 10 uşaq, 2 qadın və Əfqanıstan Milli Polisinin 1 üzvü var.[10] Xpalvak bədəninin müxtəlif yerlərindən 20 dəfə güllələnib.[11] İyulun 29-da ölənlərin sayı 21-ə yüksəldi. Bölgəyə yerləşdirilən Avstraliya qoşunlarının komandiri general-mayor Anqus Kempbell dedi: “Üsyanın sərt elementləri zorakılıq və məqsədyönlü qətllərə cəhd yolu ilə kampaniyasını davam etdirməyə davam edir. Dünən onlar öz işlərinə ağır qiymət ödədilər. Bütün üsyançıların öz missiyasına çata bilmədiyi halda öldürülməsi ambisiyaları.”[12] Əfqanıstan Milli Ordusunun sözçüsü Hekmatullah Kuçi “Qubernatorun müavininin ofisində iki partlayış olub. Biri kamikadze tərəfindən partladılıb, digərinə isə ANA (Əfqanıstan ordusu) əsgərin başqa bir intiharçıya atəş açması səbəbilə baş verib.”[13]
1 mart 2011-ci ildə 4-cü Batalyon, 70-ci Zirehli Alayından olan ABŞ əsgərləri Tarin-Kot və Deh-Ravodun məsuliyyətini öz üzərinə götürdülər. 23 noyabr 2011-ci ildə 1-ci Kəşfiyyat, Müşahidə və Hədəf Alma Eskadronu, 14-cü Süvari Alayının ABŞ əsgərləri[14] Tarin-Kotdakı əməliyyatlara görə məsuliyyəti öz üzərinə götürdülər.
2016-cı ilin sentyabrında şəhəri Qəndəharla birləşdirən magistral yolu Taliban yaraqlıları tərəfindən ələ keçirilmə təhlükəsi altında idi, eyni zamanda Tarin-Kotun özünə də hücum edilmişdi.[15]
Şəhər 13 avqust 2021-ci ildə beynəlxalq qüvvələrin ərazidən çıxarılmasından sonra Taliban tərəfindən ələ keçirilib.[4]
Nəqliyyat
redaktə2014-cü ilin may ayından etibarən Tarin-Kot Hava Limanı müntəzəm olaraq Kabilə birbaşa sərnişin daşınması icra edir.
Coğrafiyası
redaktəTarin-Kot bir qədər təcrid olunub: onun yeganə uçuş zolağı şəhərin kənarındakı NATO-nun rəhbərlik etdiyi BTDQ Yenidənqurma Qrupunun hərbi bazasındadır. Tarin-Kotun yeganə çıxışı cənubda Qəndəharın regional mərkəzinə gedən yoldur, bu yol bəzən Taliban hücumlarına məruz qalır.
İqlimi
redaktəTarin-Kot soyuq yarı-quraq iqlimə malikdir (Köppen iqlim təsnifatı, BSk), isti yay və sərin və soyuq qışı var. Yağıntılar azdır və əsasən dekabrdan mart ayına qədər davam edir.
Həmçinin bax
redaktəİstinadlar
redaktə- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2022-10-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-07-25.
- ↑ https://web.archive.org/web/20151031111515/http://unhabitat.org/books/soac2015/
- ↑ 1 2 "Arxivlənmiş surət". 2016-11-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-07-25.
- ↑ 1 2 "Arxivlənmiş surət". 2021-08-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-07-25.
- ↑ https://web.archive.org/web/20110408191839/http://www.time.com/time/asia/2003/journey/afghanistan.html
- ↑ https://web.archive.org/web/20100201013730/http://www.history.army.mil/brochures/Afghanistan/Operation%20Enduring%20Freedom.htm
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2004-05-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-07-25.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2012-02-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-07-25.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2018-08-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-07-25.
- ↑ https://www.npr.org/2011/07/28/138777873/suicide-attacks-target-afghan-government-compound?ft=1&f=1004
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2018-09-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-07-25.
- ↑ https://news.yahoo.com/18-afghan-civilians-killed-roadside-bomb-army-072500373.html
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2017-08-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-07-25.
- ↑ https://en.m.wikipedia.org/wiki/14th_Cavalry_Regiment_(United_States)
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2023-05-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-07-25.