Terra preta

Terra preta (port. terra preta, port. terra preta do indio — qara torpaq, hindlilərin qara torpağı) — aşağı temperaturda aktivləşdirilmiş kömürə əsaslanan süni (antropogen) torpaqlar. Arxeoloqlar tərəfindən Amazon Hövzəsində (Braziliya) (Terra preta do indio) və dünyanın digər bölgələrində aşkar edilmişdir. Hal-hazırda, məhsuldarlığı artırmaq və bitki sağlamlığını yaxşılaşdırmaq üçün sənaye və sənətkarlıqla istehsal olunur^[1].

Terra preta torpaqlarının və kompostların istehsalı üçün biotexnologiyalar mövcuddur. Terra pretanın istehsalı üçün xammal kimi, bu texnologiyaların köməyi ilə zərərsizləşdirilən heyvan və insan nəcisindən istifadə edilə bilər.

Həm tarixi, həm də müasir terra preta torpaqları aktivləşdirilmiş kömür və kompostla zəngindir. Tarixi torpaqlarda saxsı qablar, insan və heyvan sümükləri də var. Terra preta torpaqlarının təbii çernozemlərlə heç bir əlaqəsi yoxdur.

Yayılması redaktə

Terra preta tipli tarixi antropogen torpaqların əsas paylanma yerləri yanma və yanma əkinçiliyi olan ərazilərdir: Cənubi Amerikada (Braziliya, Kolumbiya, Ekvador, Fransa Qvineyası)^[2]^[3] - 154 km²-ə qədər torpaq sahələri, Afrikada (Qana) , Sierra Leone, Liberiya, Gine), Cənub-Şərqi Asiya (İndoneziya), eləcə də Avropada (Almaniya, İsveç). Tarixi terra preta torpaqları əsrlər boyu yaradılmış və bu gün də çox istifadə olunur.^[4] Amazonda terra pretanın mənşəyi eramızın 700 ilə 1000-ci illərinə aiddir. e. Bəzi saytlar eramızın başlanğıcından əvvələ təsadüf edir. Kanıtlanmış ehtiyatlardan ekstrapolyasiya edərək, Amazon Hövzəsinin yüzdə onundan çoxu terra preta ilə əhatə edilə bilər. Buradan bu antropogen torpaqların beş ilə on milyona qədər insanı bəsləyə biləcəyi qənaətinə gəlinir.^[5]^[6] Müasir terra pretana torpaqları həm sənaye, həm də sənətkarlıq yolu ilə Avropanın, Şimali və Cənubi Amerikanın bir çox ölkəsində kənd təsərrüfatı məhsullarının öyrənilməsi və istehsalında istifadə edilməsi üçün yaradılmışdır.

İstinadlar redaktə

↑ Denevan, William M.; Woods, William I. "Discovery and awareness of anthropogenic amazonian dark earths (terra preta)" (PDF). 2015-09-24 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib.
↑ Odor in Commercial Scale Compost: Literature Review and Critical Analysis^{[ölü keçid]}
↑ "Hans-Peter Schmidt. Paul Taylor. Kon-Tiki — Die Demokratisierung der Pflanzenkohleproduktion". 2015-12-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-05-10.
↑ Kurt de Swaaf: Schwarzes Erbe — Die dunklen Erden Südamerikas geben langsam ihre Geheimnisse preis, Neue Zürcher Zeitung, Forschung und Technik, 18. Februar 2015
↑ Kleiner, Kurt. "The bright prospect of biochar : article : Nature Reports Climate Change". Nature.com. 1 (906). 2009: 72–74. doi:10.1038/climate.2009.48.
↑ Cornell University. "Amazonian Terra Preta Can Transform Poor Soil into Fertile". Science Daily. Rockville, MD. 1 March 2006. 27 November 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 May 2021.

Xarici keçidlər redaktə

Gerhard Bechtold: Terra-Preta Homepage mit Karten über TP-Vorkommen und Bericht über TP-Vorkommen in Belterra.
Ute Scheub. "Blühende Landschaften – Die besonderen Potenziale von Terra Preta". die tageszeitung (German). 2010-11-19. İstifadə tarixi: 2015-06-16.
Haiko Pieplow: Terra Preta, Modell für regionale Stoffströme. In: Ithaka Journal, 20. Februar 2010.
David Sington: Die Legende von El Dorado — Expedition durch Südamerika. In: VideoGold.de, ZDF-Dokumentation, 19. April 2008.
Lucian Haas. "Das Geheimnis der schwarzen Erde". Berliner Zeitung (German). 2006-08-10. İstifadə tarixi: 2015-06-16.
Peter Adler: Das schwarze Gold Amazoniens (Film, Arte 2004) [1].
Ahabc.de — Das Magazin für Boden und Garten: Terra Preta oder: Anthrosole und Pflanzenkohlesubstrate. Ein Interview mit Prof. Dr. Bruno Glaser

Ədəbiyyat redaktə

Bruno Glaser, William I. Woods Amazonian dark earths — explorations in space and time. Springer, Berlin 2004. ISBN 3-540-00754-7
Johannes Lehmann Amazonian dark earths — origin, properties, management. Kluwer Academic, Dordrecht 2003. ISBN 1-4020-1839-8
Eije Erich Pabst Terra preta. Ein Beitrag zur Genese-Diskussion auf der Basis von Geländearbeiten bei Tupi-Völkern Amazoniens.Dissertation, 184 Seiten, Kassel 1993.
Ute Scheub, Haiko Pieplow, Hans-Peter Schmidt Terra Preta. Die schwarze Revolution aus dem Regenwald. Oekom, München 2013.ISBN 3-8658-1407-7

[devevanwoods-1] Denevan, William M.; Woods, William I. "Discovery and awareness of anthropogenic amazonian dark earths (terra preta)" (PDF). 2015-09-24 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib.

[2] Odor in Commercial Scale Compost: Literature Review and Critical Analysis^{[ölü keçid]}

[autogenerated1-3] "Hans-Peter Schmidt. Paul Taylor. Kon-Tiki — Die Demokratisierung der Pflanzenkohleproduktion". 2015-12-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-05-10.

[4] Kurt de Swaaf: Schwarzes Erbe — Die dunklen Erden Südamerikas geben langsam ihre Geheimnisse preis, Neue Zürcher Zeitung, Forschung und Technik, 18. Februar 2015

[5] Kleiner, Kurt. "The bright prospect of biochar : article : Nature Reports Climate Change". Nature.com. 1 (906). 2009: 72–74. doi:10.1038/climate.2009.48.

[Science_Daily-6] Cornell University. "Amazonian Terra Preta Can Transform Poor Soil into Fertile". Science Daily. Rockville, MD. 1 March 2006. 27 November 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 May 2021.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]