Tetanus

Tetanus — ağır, kəskin, təhlükəli yoluxucu xəstəlikdir. Yunan dilində "tetanos" qıcolma, donma mənasını ifadə edir. Eritrositlərin parçalanması (hemolizi) və skelet əzələlərinin qıcolması ilə müşahidə olunan, asfiksiya (boğulma) və ölümlə nəticələnə bilən mərkəzi sinir sisteminin zədələnməsi ilə səciyyələnir. Tetanus toksini botulizm toksini kimi dünyada ən güclü bioloji zəhər hesab olunur.

Tetanus
XBT-10-KM	A35, A33, A34
XBT-9-KM	037, 041.84
DiseasesDB	2829
MedlinePlus	000615
MeSH	D013742
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tetanus mikrobu təbiətdə geniş yayılmışdır. Gövşəyən heyvanların (40%) bağırsaqlarında daim yaşayır, torpağa düşür, spor əmələ gətirərək hər yerdə havada və torpaqda uzun müddət (illərlə) qalır. İki saat ərzində 900 istiliyə tab gətirir. Xəstələrin 20–25%-i ölür.

Mikroblar ancaq zədələnmiş dəri və selikli qişadan orqanizmə daxil olub oksigensiz şəraitdə inkişaf edib tetanus xəstəliyi törədir. Buna görə dərinə nüfuz edən yaralar tetanusun inkişafı üçün daha çox əlverişlidir.

Tetanusun əlamətləri

Xəstəliyin gizli (inkubasiya) dövrü 1 gündən 30 günə qədər davam edə bilər. Tetanusun təsdiqlənməsi üçün dəri və selikli qişalarda olan yara və zədələrə fikir vermək lazımdır.

Xəstəlik adətən kəskin, halsızlıqla, əksər hallarda sağalmaya meyilli olan yara ətrafı əzələ və dərinin gərginliyi və dartılması ilə başlayır.

Xəstəliyin başlanğıc əlaməti çeynəmə əzələlərinin yığılması nəticəsində trizmin (çənənin qıc olması) əmələ gəlməsidir. Ağır hallarda dişlər elə qapanır ki, ağızı açmaq mümkün olmur.

1809-cu ildə Sir Charles Bell tərəfindən çəkilmiş tetanuslu xəstə rəsmi

Çənənin qıc olmasından sonra mimiki əzələlərin qıcolması baş verir. "Sardonik" təbəssüm yaranır — zərərçəkən eyni zamanda həm gülür, həm də ağlayır. Bununla eyni zamanda udma aktının çətinləşməsi və boyun əzələrinin ağrılı gərginləşməsi — rigidliyi baş verir.

Rigidlik (gərginləşmə) digər qrup əzələlərdə yuxarıdan aşağıya doğru inkişaf edir – boyun, kürək, bel, qarın və ətraflara yayılır. Kürək əzələlərinin kəskin yığılması nəticəsində baş dala qatlanır, xəstə yatağında qıvrılır, dabanları və ənsəsi ilə yerə söykənir (ənsə-daban vəziyyəti — opistotonus). Qarın taxta kimi bərk olur. Xəstə dəhşət hissi keçirir, dişlərini qıcıdır, ağrıdan qışqırır, inildəyir. Əzələlərin gərginliyinin artması nəticəsində bağların qopması və skelet sümüklərinin hətta onurğanın sınması baş verə bilər. Əksər xəstələrdə huş tam itmir, uzun müddətli yuxusuzluq baş verir. Yardım göstərilməzsə, ölümə səbəb tənəffüs əzələlərinin, səs yarığının, diafraqmanın spazması nəticəsində baş verən asfiksiya (boğulma) və ürək əzələsinin iflici, güclü tərləmə olur.

İlk yardım

Tetanusun müalicəsi mürəkkəb olduğu üçün profilaktik tədbirlərin aparılması mühüm rol oynayır və ölüm faizini xeyli azaldır. Profilaktik tədbirlərin aparılması kiçik yaşlardan (iki aydan) tetanusun əleyhinə peyvəndlərin vurulması ilə başlayır və yalnız bu halda uşaqlar peyvənd olunmuş hesab olunurlar. Bütün hallarda peyvənd orqanizm tərəfindən yaxşı (ağrısız, fəsadsız) qəbul olunur. Tibbi göstərişə əsasən kəskin respirator virus xəstəlikləri, hamiləliyin ilk üç ayı istisna olmaqla bütün hallarda peyvəndləmə işini aparmaq olar. Poliklinikada mövcud peyvəndləmə planına əsasən tetanusa qarşı profilaktik peyvənd aparılır. Zərərçəkənin tetanusa qarşı peyvəndin alıb-almadığını aydınlaşdırın. Peyvənd almayanları müvafiq tibb müəssisələrinə göndərin.

Daim tənəffüs yollarını, tənəffüsün və ürək döyüntülərini nəzarətdə saxlayın. Zərərçəkəni təmiz hava ilə təmin edin. Onu arxası üstə uzadıb, başını azacıq arxaya əyin, çənəsini qaldırın. Sərbəst tənəffüsə maneəçiliyin olmamasına əmin olun. Lazım gəldikdə zərərçəkəndə ürək-ağciyər reanimasiyasına başlayın və təcili olaraq ixtisaslaşdırılmış yardım göstərilməsi və zərdab vurulması üçün xəstəxanaya çatdırın.

Peyvəndə ehtiyacı olanlar

• dəri və selikli qişalarının tamlığının pozulmasında;
• yanıq və donmalarda;
• tibb müəssisəsindən kənar doğuşlarda və abortlarda;
• dişlənmiş yaralarda və həşərat sancmalarında;
• elektrik zədələnmələrində.