Tranzit (iqtisadiyyat)

Tranzit — beynəlxalq ticarətdə (iqtisadiyyatda), üçüncü dövlətin və ölkənin ərazisi ilə malların bir dövlətdən və ölkədən digərinə daşınması (daşıması).

Tarixi

Tranzit yükün istehsalçıdan istehlakçıya daşınması logistika prosesinin mühüm qiymət komponentidir və mürəkkəb çoxqatlı struktura malikdir. Tranzitin əsas problemləri təhlükəsizlik qaydalarına, eləcə də beynəlxalq və ölkədaxili səviyyədə bir sıra ekoloji və hüquqi standartlara əməl olunmasıdır.

Tranzit bir çox dövlətlərin büdcəsinə əhəmiyyətli töhfə verir, onların özlərində əhəmiyyətli resurslar olmadığından və tranzit prosesini asanlaşdırmaq üçün logistikaya və infrastrukturun yaradılmasına diqqət yetirməyə üstünlük verirlər.

Dünya iqtisadiyyatının qloballaşması kontekstində ayrı-ayrı dövlətlər üçün tranzit anlayışı qonşu sənayelər hesabına əhəmiyyətli dərəcədə genişlənir, məsələn:

• maliyyə vəsaitlərinin tranziti;
• bütün enerji resurslarının tranziti (elektrik enerjisi, enerji resurslarının bərpa olunan növləri və s.);
• informasiya ehtiyatlarının tranziti;
• əmək resurslarının başdan-başa miqrasiyası;
• bilik və texnologiyanın tranziti;
• kimyəvi cəhətdən aktiv maddələrin və qadağan olunmuş qrupun mallarının tranziti;
• tranzitin cinayət komponentləri;

Tranzit növləri

Malların daşınma üsulundan asılı olaraq aşağıdakılar var:

• Yerüstü tranzit, o cümlədən
  • Yol tranziti (yük maşınları, furqonlar, avtomobillər)
  • Dəmir yolu tranziti (qatarlar)
  • Boru kəmərinin tranziti (qaz kəmərləri, neft kəmərləri, su kəmərləri, elektrik xətləri)
• Hava tranziti (təyyarələr)
• Dəniz tranziti (tankerlər, yükdaşıyanlar və s.)

Birbaşa tranzit — xarici malların gömrük anbarına yerləşdirilmədən gömrük təhlükəsizliyi altında daşınması; dolayı tranzit - gömrük anbarlarına gələn xarici malların, sonra isə xaricə daşınması.

Qanunvericilik

Beynəlxalq konvensiyalar, müqavilələr və yerli hakimiyyət orqanları tranzitə, o cümlədən onun müxtəlif aspektlərini və vergitutmanı nəzərə almaq üçün ona nəzarət etməyə çalışırlar.

Tranzit iştirakçıları

Tranzit prosesinin aşağıdakı iştirakçıları fərqləndirilir: təchizatçı, istehlakçı və tranzit dövlətlər. Tipik misal Rusiyanı (xüsusən də Rusiya qazını) - Qərbi Avropanı və Şərqi Avropa dövlətlərini (ölkələrini) göstərmək olar. Eyni zamanda, Şərqi Avropa dövlətləri (ölkələri) özləri istehlakçılardır. Eyni zamanda Rusiya tədarükçüsü olmaqla yanaşı, Mərkəzi Asiya və Qazaxıstan ərazisindən qaz və neft kəmərləri üçün tranzit dövlət rolunu oynayır. Maraq qruplarının, o cümlədən lobbiçilik və geosiyasi qrupların toqquşması səbəbindən.

İqtisadiyyat

Bəzi dövlətlərin və ölkələrin iqtisadiyyatı əsasən tranzit üzərində qurula bilər. Üstəlik, dövlətin (ölkənin) bir sıra coğrafi xüsusiyyətlərinə görə bəzən tranzit qalır.

Xarici keçidlər

• Глоссарий.ру — определение транзита  (rus.)