Tuapsinski rayonu

Tuapsinski rayonu
Tuapsinski rayonu
Bayraq[d]	Gerb
	44°17′ şm. e. 39°02′ ş. u.HGYO
Ölkə	Rusiya;
İnzibati mərkəz	Tuapse
Tarixi və coğrafiyası
Yaradılıb	26 yanvar 1920
Sahəsi	2.399 km²;
Əhalisi
Əhalisi	124.719 nəf. (2023);
	Rəsmi sayt
	Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tuapsinski rayonu (rus. Туапсинский район) — Rusiya Federasiyası, Krasnodar vilayətinin tərkibində inzibati ərazi vahidi. İnzibati mərkəzi Tuapse şəhəridir.

Coğrafiyası

Tuapsinski rayonu Krasnodar diyarının cənubunda yerləşir. Rusiyanın Qafqaz bölgəsinin Qara dəniz sahillərinin mərkəzi hissəsində, bir kurort bölgəsidir. Relyef təpəli və dağlıqdır, dağlar Qara dənizin sahil xətti boyunca uzanır.

Aşağıdakı inzibati vahidlərlə sərhədi vardır:şimal-qərbdə Qelencik kurort şəhəri, Severski rayonu və şimalda Qoryaçı Klyuç kurort şəhəri, şərqdə Abşeronski rayonu və cənubda Soçi kurort şəhəri. Qərbdə rayonun sərhədləri Qara dəniz ilə hüdudlanır.

Qara dəniz sahili boyunca şimaldan cənuba 95 km, qərbdən şərqə qədər 45 km məsafədə uzanır. Rayon ərazisinin sahəsi 2366 km²-dir. Rayonun bütün ərazisinin 87 %-i relikt meşələr tutur.

Şimal-qərbdən cənub-şərqə qədər rayondakı Baş Qafqaz silsiləsinin mütləq yüksəkliyi dəniz səviyyəsindən 700 m-dən 1634 m-ə qədər yüksəlir. Hidroqrafik şəbəkə Baş Qafqaz silsiləsinin cənub yamacından Qara dənizə axan çox sayda çay ilə təmsil olunur. Çayların yuxarı axınlarında çox sayda şəlalə və astana mövcuddur. Mineral bulaqları belə vardır. Rayondakı ən böyük göl Xıji gölüdür.

Tarixi

Tuapsinski rayonu 26 yanvar 1920-ci ildə Kuban-Qara dəniz vilayətinin Qaradəniz dairəsinin tərkibində qurulur. Əvvəlcə rayon Tuapse şəhərini və 3 volostu əhatə edirdi: Velyaminovskaya, Dububskaya və Lazarevskaya. 1924-cü il iyunun 2-dən etibarən rayon Cənub-Şərq vilayətinə daxil olur. 1924-cü ilin sentyabrında mərkəzi Tuapse şəhərində yerləşən Şapsuqski milli rayonu bölgədən (əsasən Adigelərin (Şapsuqlar) məskunlaşdığı bölgə) ayrılır. 16 noyabr 1924-cü ildən rayon Şimali Qafqaz diyarının, 10 yanvar 1934-cü ildən Azov-Qara dəniz diyarının bir hissəsi olur. 21 may 1935 - 19 aprel 1940 tarixləri arasında Tuapsinski rayonu ləğv edilir və ərazisi Qelendçik (Defanovski, Djubqinski, Moldavanski, Tenqinski kənd sovetləri) və Şapsuqski (Makopsinski kənd məclisi) rayonları arasında bölünür. 22 avqust 1953-cü ildə ləğv edilmiş Armyanski rayonunun bir hissəsi Tuapsinski rayonunun bir hissəsi olur. 1 fevral 1963-cü ildə Tuapsinski kənd rayonu qurulur^[4]. 11 fevral 1963-cü ildə ləğv edilmiş Qelendçik rayonunun əksər hissəsi rayonunun bir hissəsi olur. 30 dekabr 1964-cü ildə keçmiş Qelendçik rayonunun əraziləri Qelendçik şəhərinin inzibati tabeliyinə verilir. 1993-cü ildə kənd sovetliklərinin fəaliyyətinə xitam verilir, kənd idarələrinin əraziləri kənd dairələrinə çevrilir. 2005-ci ildə rayonda 9 bələdiyyə qurulur. 1 yanvar 2008-ci ildə Tuapse şəhəri və Tuapsinski rayonu bir bələdiyyə qurumundaa birləşdirilir.

Əhali

Urbanizasiya

Şəhər şəraitində (Tuapse şəhəri, Cubqa və Novomixaylovski qəsəbələri) rayon əhalisinin 60,05% -i yaşayır.

Milli tərkib

2010-cu il Ümumrusiya siyahıya alınmasının məlumatlarına görə rayonun milli tərkibi haqqında aşağıdakı məlumatlar verilmişdir^[5]:

Milliyyət	%	Say
Ruslar	88 142	69,50 %
Ermənilər	17 334	13,67 %
Adıqlar (çərkəzlər)	4 183	3,30 %
ukraynalılar	2 540	2,00 %
Digərləri	4 283	3,38 %
milliyyətini bildirməyənlər	10 340	8,15 %
Ümumi	126 822	100,0 %

Cins tərkibi

2010-cu il Ümumrusiya siyahıya alınmasına olan məlumat^[6]:

Yaş	Kişilər, nəf.	Qadınlar, yaş.	Ümumi say.	ümumi əhaliyə olan nisbət, %
0 — 14 yaş	10 181	9 464	19 645	15,49 %
15 — 59 yaş	38 384	42 588	80 972	63,85 %
60 yaşdan yuxarı	9 440	16 750	26 190	20,65 %
bildirməyənlər	9	6	15	0,01 %
ümumi	58 014	68 808	126 822	100,0 %

Kişilər — 58 014 nəf. (45,7 %). Qadınlar — 68 808 nəf. (54,3 %).

Əhalinin orta yaşı — 40,2 yaş. Kişilərin orta yaşı — 37,6 yaş. Qadınların orta yaşı — 42,5 yaş.

İnzibati-ərazi vahidləri

Tuapsinski rayonunda 3 şəhər 7 kənd inzibati vahidliyinə 58 yaşayış məntəqəsi daxildir.

İqtisadiyyat

Coğrafi dağlıq əraziyə uyğun olaraq Tuapsinski rayonu ağac sənayesi və aqrosənaye kompleksləri inkişaf edir. Ağac sənayesi kompleksi meşə təsərrüfatı və ağac emalı müəssisələri ilə təmsil olunur. Sənayedə işləyənlərin sayı 1000 nəfərə yaxındır, onların təxminən yarısı meşə təsərrüfatlarında çalışır. Rayonun ağac sənayesi kompleksinin müəssisələri sənaye məhsulları, istehlak malları istehsal edir.

İstinadlar

↑ ¹ ² ³ ОКТМО. 185/2016. Southern FD.
↑ ¹ ² GEOnet Names Server. 2018.
↑ https://rosstat.gov.ru/compendium/document/13282 (rus.). Росстат, 2023.
↑ "Указ Президиума ВС РСФСР от 01.02.1963". www.libussr.ru. 2018-05-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-05-25.
↑ "Население по национальности и владению русским языком по муниципальным образованиям Краснодарского края" (PDF). 2016-03-05 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2014-02-06.
↑ "Том 2. Возрастно-половой состав населения и состояние в браке" (PDF).^{[ölü keçid]}

Mənbə

[_8cdab313cddaee8c-1] ¹ ² ³ ОКТМО. 185/2016. Southern FD.

[_c1baade7c6b49f4f-2] ¹ ² GEOnet Names Server. 2018.

[_3144074bc2d4f952-3] ttps://rosstat.gov.ru/compendium/document/13282 (rus.). Росстат, 2023.

[4] "Указ Президиума ВС РСФСР от 01.02.1963". www.libussr.ru. 2018-05-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-05-25.

[5] "Население по национальности и владению русским языком по муниципальным образованиям Краснодарского края" (PDF). 2016-03-05 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2014-02-06.

[6] "Том 2. Возрастно-половой состав населения и состояние в браке" (PDF).^{[ölü keçid]}

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]