Tupilak
Tupilak[1][2] (inuktitut tupilak/ᑐᐱᓚᒃ) — inuit xalqının mifologiyasında fövqəltəbii varlıq. Tupilak əsasən düşmənləri cəzalandırmaq və ya pis niyyətli şəxslərdən qisas almaq üçün ruhani güclərlə yaradılan bir vasitədir. Bu varlıq insan və heyvan xüsusiyyətlərinin qarışığı olaraq təsvir edilir və onu yaratmaq xüsusi rituallar və sehrli formullar tələb edir. Əsasən arktika regionlarında yaşayan xalqların folklorunda rast gəlinən tupilak, inuit mədəniyyətinin mistik dünyasında mühüm bir yer tutur.[3]
| Tupilak | |
|---|---|
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Təsviri
redaktəTupilakın yaradılması çox ciddi və mürəkkəb bir prosesdir. İnuit ənənələrində yalnız xüsusi biliklərə malik şəxslər, adətən şamanlar və ya qabilə liderləri, tupilak yarada bilərlər. Bu prosesdə müxtəlif heyvanların və ya insan ruhlarının xüsusiyyətləri birləşdirilir. Tupilakın hazırlanmasında balina sümüyü, daş, kərtənkələ kimi təbii materiallardan istifadə olunur. Ritualların əsas hissəsi olaraq tupilakın daxilində bir ruh çağırılır və bu ruh müəyyən bir şəxsə və ya qrupa qarşı şər əməllər həyata keçirmək üçün yönləndirilir. Tupilakın yaradılmasının əsas məqsədi düşməni cəzalandırmaq və ya intiqam almaqdır. İnuit mifologiyasında bu varlıq xəyanət və ya pislik etmiş şəxsləri tapıb onların cəzasını vermək üçün hazırlanır. Tupilakın gücü, onun yaradılmasında istifadə olunan materialların keyfiyyəti, seçilmiş məkan və onu hazırlayan şəxsin bacarığı ilə ölçülür.[4]
Tupilak qorxulu və vahiməli bir varlıq olaraq təsvir edilir. Onun bədəni müxtəlif heyvan və insan hissələrinin qarışımından meydana gəlir. Məsələn, bəzi təsvirlərdə tupilakın başı insana bənzəsə də, bədənin digər hissələri heyvan formalarına malikdir. Tupilakın hazırlanmasında balina, şir və ya digər heyvanların hissələrindən istifadə oluna bilər. Onun üzündə qorxunc ifadələr və cəhənnəm personajlarına xas xüsusiyyətlər məqsədli şəkildə yaradılır. Bu qorxulu görünüş pis niyyətli insanlarda qorxu yaratmaq üçün xüsusi olaraq hazırlanır.[5]
Tupilak inuit mədəniyyətində çox mühüm yer tutur və bir çox əfsanələrdə və nağıllarda təsvir edilir. Şamanlar tupilak yaratmaq bacarığına malik olan şəxslərdir və bu bacarıq ruhani dünyadan alınan güclərlə əlaqələndirilir. Bununla yanaşı, tupilak yaratmaq ciddi və məsuliyyətli bir prosesdir. Əgər tupilak düzgün şəkildə idarə olunmazsa və ya yaradıcı şəxsin niyyətindən kənara çıxarsa, bu varlıq ona zərər verə bilər.[6][7] Tupilakın yaradılması həm də böyük risklərlə doludur. İnuit inanclarına görə, tupilakın gücü onun yaradılmasında edilən səhvlərdən asılı olaraq geriyə dönə bilər. Bu səbəbdən, tupilak hazırlamaq yalnız çox təcrübəli və ruhani gücə malik şəxslərə həvalə edilirdi.[8]
Müasir dövrdə
redaktəMüasir dövrdə tupilak inuit mədəniyyətinin bir simvolu kimi müxtəlif sənət əsərlərində, filmlərdə, hekayələrdə və rəsm əsərlərində öz yerini tapmışdır. Bu mifik varlıq folklorun və mədəniyyətin bir hissəsi olaraq qalmaqla yanaşı, müasir insanın qorxu, intiqam və sosial ədalət anlayışlarını da təcəssüm etdirir. Tupilakın müasir sənət və ədəbiyyatda təkrarlanan bir motiv kimi istifadəsi, onun mədəni irs kimi əhəmiyyətini qorumaqla yanaşı, müasir perspektivdə yeni suallar və düşüncə tərzləri yaradır.[9]
İstinadlar
redaktə- ↑ "tupilak". Asuilaak Living Dictionary. İstifadə tarixi: 2007-12-12.
- ↑ Şablon:Нп3. This Cold Heaven: Seven Seasons in Greenland. Random House. 2001. 33–34, 341. ISBN 978-0-679-75852-5.
- ↑ Ehrlich, Gretel. This Cold Heaven: Seven Seasons in Greenland. Random House. 2001. 33–34, 341. ISBN 978-0-679-75852-5.
- ↑ Kleivan and Sonne 1985: 23, 10
- ↑ Kleivan & Sonne 1985: 10
- ↑ Kleivan & Sonne 1985:9–10
- ↑ Rasmussen 1927: 136–137 (= 206, 209 in PDF)
- ↑ Kleivan & Sonne 1985: 26, 28
- ↑ Rasmussen, Knud. Across Arctic America. New York • London: G.P. Putnams sons. 1927.