Tuymaada

Tuymaada (Tuymada saxa Туймаада) — dərə Lena çayının orta axarlarında, sağ sahilində bölgəsində qərarlaşır. Dərədə Yakutiyanın paytaxtı olan Yakutsk şəhəri və onun ətrafında yerləşən Jatay, Xatassı, Tabaqa, Kanqalassı, Tulaqino, Kildyamçı, Slrdax və digər yaşayış məntəqəsi yerləşir.

Coğrafiyası

Tuymaada Lena çayı hövzəsində əhalisinin sayı baxımından üç əsas dərədən biridir (Erkeeni və Ensieli). Vadinin sahəsi 700 km² təşkil edir. Vadidə ümumilikdə 276,2 min nəfər yaşayır (2008). Bu isə bütün Yakutiya əhalisinin ¼ hissəsini təşkil edir. Vadinin ətraf ərazilərə nisbətdə 100 metr dərinlikdə yerləşir. Dərənin uzunluğu 64 km, eni 5–9 km arasında dəyişir.

Dərə boyunca çoxlu sayda göllər vardır. Göllərin çoxluğu ərazinin daimi qrunt buzlağı zonasında yerləşməsi ilə əlaqədardır. Üstəlik zəif buxarlanma və çayların daşması ilə yaranır. Tuymaadanın qərbində Çokur Muran dağı yerləşir.

İqlimi kəskin kontinentaldır. Yanvar ayının orta temperaturu −39,6 °С, iyul ayının isə +19,0 °С təşkil edir. Orta illik yağıntının miqdarı 240 mm-dir. Yakutiya ərazisində Erkerni, Ensieli, Nyoryoktaya, İlinener, Suntaar, Nyorba xoçoto kimi vadilər vardır.

Tarixi

Əsatirlərə görə bu vadiyə yakutların əcdadları Omoqoy Bay və Elley Bootur məskən salmışlar.

Vadinin məskulaşılması hələ paleolit dövrünə təsadüf edir. Arxeoloji qazıntılar zamanı kiçik bir ərazidə çoxlu sayda tapıntılar aşkarlanır. Neolit, Tunc və Dəmir dövrünənin hərəsinə aid 70 eksponat aşkarlanmışdır^[1].