Ufa platosu
Ufa platosu — Cənubi və Orta Uralda yerləşən plato. İnzibati baxımdan Başqırdıstan, Perm diyarı və Sverdlovsk vilayəti ərazisinə daxildir. Başqırdıstanın əsasən şimal-qərb ərazilərini əhatə edir. Ufa platosunun uzunluğu şimaldan cənuba 265 km-dir.
Platonun uzunluğu 350—450 metrdir (ən hündür nöqtəsi 517,9 m). Şərqdən pilləvari hündürlüklə bitir. Burada hündürlük 100 metrdir. Qərbdə hündürlük azalır və Şərqi Avropa düzənliyində itir.
Bir vaxtlar Ufa platosu okeanın dibində olmuşdur. Bu səbəbdən müxtəlif materiallardan təşkil olunmuşdur.
Bununla belə Ufa platosunun əsasını əhəng daşı təşkil edir. Bu isə asanlıqla su ilə yuyulur. Bununla belə Ufa platosunda çayların sayı elə də çox deyildir. Əsas çayları Ufa çayı və onun qolları: şimalda — Ayz, Sars, Tyuy; şərqdə — Ağıdel, Baryaşka, Yuryuzan, Sıraya Kirya, Yan-Eqla, Şaravarka, Simka; qərbdə — Bayki, Uryuş, İrış. Onlardan bəzizi uzun illər boyunca qazıyıcı fəaliyyəti nəticəsində dərin kanyonlar əmələ gətirmişlər. Karstın inkişafı ilə əlaqədar olaraq bəzən çaylar daimi eyni yatağa malik olmur və məcralarını tez-tez dəyişirlər. Ümumən isə burada daimi axarlı çaylar azlıq təşkil edir. Axarsız çaylar yağış və qarın yağması ilə meydana gəlir və bir müddət sonra isə quruyur. Bütün çaylar dəliklər və çatlarla yerin dərinliyinə doğrü axır. burada isə yeraltı çaylar əmələ gətirirlər. Yamanelqa çayı 60 km məsafədə torpağın altı ilə axır və Krasnı Klyuç bulağı şəklində üzə çıxır. Buna bənzər çaylara Saula və Aksanı misal göstərmək olar.
Plato dərin dərəli yollara sahibdir. Bu dərələr onun daxili hissələri ilə əlaqəni təmin edir. Bir zamanlar bölgədə olan meşələrin tədarükü ilə əlaqədar ensiz dəmir yolu çəkilmişdir.
Ufa platosunun bir hissəsi sıx iynəyarpaqlı meşə ilə örtülüdür. Onun meşə örtüyünün zənginliyi XX əsrin birinci yarısına burada meşə tədarükü həyata keçirilirməsinə imkan verirdi. Hətta bu sahənin mütəxəsislərini bura cıəlb edirdi. 1990-cı ilə qədər ensiz dəmir yolu ilə Krasnı Klyuç kəndi ilə əlaqə təmin edilir .
Plato ərazisində «Askinski», «Pervomayski» yasaqları yerləşir. Krasnı Klyuç bulağı, Sabakay qayasında olan mağarası, Yamaneqla və Sarva çayları təbiət abidəsi elan edilmişdir[1]. Yağıntının miqdarı 600—700 mm təşkil edir. Orta temperatur: yanvar — −15-16°C.; iyul — 17-18°C. Son donmaların müşahidə edildiyi orta tarix 24-27 iyundur. Qar örtüyünün qalınlığı isə 50 — 70 sm arasında dəyişir.
Mənbə
redaktəİstinadlar
redaktə- ↑ "Başqırd ensiklopediyası". 2014-01-06 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-09-01.