Useyn Bolt

Useyn Bolt (21 avqust 1986^[…]) — Yamayka yüngül otleti, qısa məsafəyə qaçış üzrə ixtisaslaşmış, 8 qat olimpia çempionu və 11 qat dünya çempionu, oyunları ərzində 8 dəfə dünya rekordu qeyd edilən, Qaçışda 100-9.58, 200 – 19.19 göstərici ilə dünya rekordu qazanan. Həmçinin tarixdə 100-200 metr məsafədə ən sürətli sprinteri Hüseyn Bolt Şimalı Yamaykanın Treloni vilayətinin balaca kəndi olan Şervud-Kontent-də meyvə-tərəvə dükanı sahibi Uelsli Bolt və Jennifer Boltun ailəsində anadan olmuşdur. Onun doğma dili yamayka-kreol dilidir. Dini mənsubluğu isə - xristian –katolik sayılır. Həmçinin Useynin balaca qardaşı və Şerin adında böyük bacısı var. Uşaqlıqdan o, çox aktiv uşaq olmuşdu. Onun ən sevimli oyunu- krekit idi. O, bu oyunu öz evlərinin qarşısında top əvəzinə portağalla oynayırdı. Daha sonra valideynləri onu Valdensiya başlanğıc məktəbinə qoydular. Valdensiya məktəbinin direktoru Mamra Fleş öz xatirələrində qeyd edir ki, “Hüseyn Bolt, yaxşı tərbiyəli, enerjili, həyatsevər uşaq olub. Əsas bacarığı, istedadı ingilis dilində və riyaziyyat bilməsi idi. Amma bəzən, dərsdən yayınıb oyun oynayırdı.” Elə bu yaşlarında Hüseynin kriket oyununa böyük həvəsi olmasına baxmayaraq yüngül atletika ilə məşğul olmağa başlayır. Başlanğıc məktəbi 1998-ci ildə bitirəndən sonra Uilyam Nibba adına orta məktəbə daxil olur. Kriket yarışmasında iştirakı zamanı onu yüngül atletika üzrə məşqçi Pablo Makneyl gördü. Useynin sürətli qaçışı gözündən qaçmıyan məşqçi ona kriket oyununu ataraq, yüngül atletika ilə məşğul olmağı məsləhət görür. 2001-ci ildə o, özünün yüngül atletika üzrə  ilk medalını qazandı. Yamaykada orta məktəb şagirdləri arasında keçirilən yarışda 200 metrlik məsafəni 22.04 saniyə qaçaraq 2-ci yeri tutur.

Useyn Bolt
ing. Usain Bolt
Doğum tarixi	21 avqust 1986(1986-08-21)[…] (38 yaş)
Fəaliyyəti	yüngül atlet
usainbolt.com
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

İdman karyerası

Karyeranın başlanğıcı

Beynəlxalq yarışmaya İlk dəfə  sprinter 2001-ci ildə qatıldı. Bu Brictaunda keçirilən 30-ci region oyunları idi. O, bu yarışda 200 metrlik məsafəni 21.81 saniyə ilə, 400 metrilk məsafəni isə 48.28 saniyəyə qaçaraq ikinci yer oldu. 3 aydan sonra Yamayka yığmasında Debresendə yeniyetmələr arasında keçirilən Dünya çempionatına qoşulur. Orda o, 200 metrilk mesafəni qaçmaqla yarımfinala çıxır. Yarımfinalda 5-ci yer tutaraq bu nəticə ilə finala çıxa bilmədi. Amma buna baxmayaraq, o bununla öz şəxsi rekordunu yığdı – 21.73saniyə.

2002-ci ilin ilk böyük yarışması Hassauda keçirilən CARİFTA-nın 31-ci oyunları oldu. Yeni başlayan Hüseyn 17 yaşlı yeniyetmələr arasında keçirilən bu yarışda 200 və 400 metrlik  məsafədə qaçaraq qalıb gəldi. Kinqstonda  keçirilən yeniyetmələr arasında dünya çempionatında da 200 metrilk məsafəni qətt edərək 1-ci yer oldu. 17 noyabr 2002-ci ildə Beynəlxalq atletika federasiyaslının versiyasına əsasən mükafatlandırma mərasimində o dünyanın ən yaxşı yüngük atleti kimi “yeni çıxan ulduz” naminasiyasında qalib oldu.

2003-cü ildə yuxarı siniflər arasında keçirilən Yamayka dünya çempionatına qatılır. Bolt 200 və 400 metrlik məsafəni ən az saniyə hesabı ilə qaçaraq qalib gəldi. Hər iki nəticə Yamaykada 19 yaşlı atletlər arasında rekord göstərici oldu.

Daha sonra o, CARİFTA oyunlarına qoşuldu. Bolt, 20 yaşlı atletlər arasında 200 və 400 metrlik məsafəni ən tez qətt edərək qalib gəldi. Bununla da yarışmanın yeni rekordlarını vurdu. İyul ayında Hüseyn yeniyetmələr arasında keçirilən dünya çempionatına qoşularaq 200 metrilik məsafəni rekord göstərici ilə 20.40 saniyə ərzində qaçaraq qalib olur.  Bir həftə sonra yeniyetmələr arasında keçirilən Panamerika çempionatında 200 metrlik məsafəni ən tez – 20.13 saniyə qətt edərək yeniyetmələr arasında dünya rekordu qazanır. Bu rekord günün bu gününə kimi hələ də keçilməz olaraq qalır.

Peşəkar karyerasının ilk dönəmləri

2004-cü ildən Hüseyn məşqçisini dəyişərək Fis Kaulmanın yanında hazırlaşmağa başlayır. Buna kimi onu pablo Makneyl və Dueyn Barret hazırlayırdı. 11 aprel 2004-cü ildə CARİFTA yarışmasında 200 metrlik məsafəni 19.93 saniyəyə qaçaraq bu nəticə ilə yeniyetmələr arasında dünya rekordunu təzələdi. Bu rekord 2014-cü ilə qədər keçilməz qalmışdı. Hüseyn amerikalı sprinter Roy Martinin  1985-ci il 11 mayda qazandığı rekordunu yenilədi. Və o, 200 metrilk məsafəni 20 saniyədən tez qaçan ilk yeniyetmə oldu.

Yayın əvvəllərində Bolt ayağından zədə aldığından 1 ay ərzində məşqlərdən imtinə etməli olur. Məşqlərə qayıdan Hüsüyn yenidən ayaqlarında ağrı hiss etdiyindən ayağı maqnit rezonans tomoqrafiyası olunur. həkimlər 2 həftə fasilə etməyi məsləhət gördülər. Bununla da o, yeniyetmələr arasında keçirilən dünya çempionatına qoşula bilmədi. Hüseynin növbəti qatıldığı yarış 2004-cü ildə Afinada keçirilən Olimpiada oyunları olur. Amma o yenidən ağrılar hiss etdiyindən aşağı göstəricilər ilə məğlub olur.

2005-ci ilin idman sezonunun başlanğıcında o, məşqçi Qlen Millslə işləməyə başlayır. Məşqçinin ilk işi Hüseynin çoxsaylı zədələrini səbəblərini axtarmaq oldu. Qlen Mills Hüseyni həkimə yoxlanışa göndərdi və nəticə olaraq Skalioz diaqnozu qoyuldu, həmçinin sağ ayağının sola nisbətdə 1.3 santimet qısa olduğu bilindi. Həmçinin ona idmanla məşğul olmaq qadağası da qoyuldu. Məşqçi ilə məsləhətləşərək onlar alman idman həkim-ortapedi  Мюллер-Вольфартa müraciət etdilər və həkim müalicəyə başladı. Müalicədən sonra Bolt yenidən məşqlərə başladı və 26 iyun o 200 metrlik məsafəni 20.27 saniyəyə qaçaraq Yamayka çempionu oldu. 10 iyul isə Mərkəzi Amerikada keçirilən çempionatın qalibi oldu. 200 metrlik məsafəni yeni rekordla 20.03 ilə qazandı. Daha sonra Bolt Helsinkidə keçirilən dünya çempionatına qatılır və 200 metrlik məsafə üzrə finala kimi gəlib çıxır. Finalda yarışan zaman ayaqlarında yenidən ağrılar hiss etdiyindən sürətini azaltmağa məcbur olur. Və 26.27 saiyə ilə sonuncu olur. Noyabr ayında Hüseyn avtomobil qəzasına düşür. Onun avtomobili digər avtomobillə toqquşur. İdmançı yüngül cızıqlarla canını qurtara bilir.

2006-cı ilin mart ayında yenidən zədə aldığından fasilə verməli olur. 1 aydan sonra Bolt yenidən məşqlərə qayıdır. Və aprel ayında For de Franse yarışmasında 200 metrlik məsafədə qətt etməklə qalib olur. 30 iyul 20.28 nəticə ilə Golden Spike-nin qalibi olur. 31 avqust Борис Ханцекович –in xatirəsinə həsr olunmuş memorialda 200 metrlik məsafəni 20.49 saniyə qaçaraq qalib olur. 10 sentyabr dünya yüngül atletləri yarışmasına qatılır və 3-cü yer olur. Bir həftə sonra Bolt Cənubi və şŞimali Amerika yığmasının tərkibində Dünya Beynəlxalq Atetika federasiyasi kubokunda iştirak edir. O bu yarışda 200 metrlik məsafəni 19.96 saniyəyə qaçaraq amerikalı yüngül atletə məğlub olaraq 2-ci yerə layiq görülür.

İlk dünya rekordu

24 iyun 2004-ci ildə Bolt 19.75 saniyə ilə Yamayka çempionatının qalibi olur. Həmçinin bunla da Dona Kuarrinin 1971-ci ildəki (19.86) rekordunu təzələmiş olur. Bu qələbə ona Osaka-da keçirilən dünya çempionatında yığmanın tərkibinə düşməyə kömək etdi. 2007-də Dünya çempionatında Bolt iştirak edərək 2-ci yer oldu. Bu çempionatda Bolt 200 metrlik məsafə və 4x100 metrlik estafetdə çıxış etdi. 30 avqust final yarışında Bolt amerikalı Tayson Qey-ə  məğlub olaraq 2-ci yer oldu.  

2008-ci ilə kimi əsas məsafə 200 metr idi. Yalnız bir dəfə 2007-ci ildə  rəsmi yarışmada 100 metrlik məsafədə çıxış edib. İlk yarışma 8 mart Spaniş-Taunda keçirildi. Bolt 100 metrilk məsafəni 10.03 saniyə ilə qalib gəldi. 3 may Kinqstonda keçirilən beynəlxalq Yamayca İnternational İnvitation yarışmasında 100 metrlik məsafəni 9.76 saniyə ilə qaçaraq qalib oldu. Bir ay keçməmiş 31 may Nyu –Yorkda keçirilən Adidas Grand Prix yarışmasında öz rekodrdu yenilədi. 100 metrlik məsafəni – 9.72 saniyəyə.

Olimpiada oyunları 2008

Pekində keçirilən Olimpiada oyunlarında Bolt 100 və 200 metrlik məsafələrdə yarışdı. 16 avqust baş tutan finalda o dünya rekordu  9.69 saniyə ilə özünün ilk qızıl olimpia medalını qazandı. Qeyd etmək lazımdır ki, 20 metr məsafə qalarkən Bolt qollarını yana açıb və bir dəfə yumruğq ilə ürəyinin üstünə vurur. Sonralar Milli Alimpia kamitəsinin  prezidenti Jak Roqqe idmançını bu hərəkətinə görə hörmətsiklikdə ittiham etmişdi. Lakin Bolt qeyd etmişdi ki, bu özündənrazlıqı deyildi. O, 100 metrlik məsafəni qətt edərək  ilk olimpiada qalibi olan ilk yamaykalı yüngül otlet idi. Bu qələbədən bir neçə həftədən sonra New scientis jurnalında Oslo universitetinin Fizik və Astrofizikləri qeyd etmişdilər ki, əgər Hüseyn son gücü ilə finala kimi qaçsaydı onun nəticəsi 9.55 olacaqdı.

20 Avqust 2008-ci ildə Bolt 200 metrlik məsafədə 19.30 saniyə göstərici ilə özünün ikinci qızıl olimpia medalını qazanır. 22 avqust-da ad günündən bir gün sonra Hüseyn 22 yaşında 3-ü qızlı olimpia medalını qazanır. 4x100 estafetində qaçaraq 37.10 göstərici ilə yeni olimpiada rekordunu təzələyərək qalib oldu. 2016-cı ildə çıxan analizlərdən məlum olub ki,  2008-ci ilin Olimpiada oyunlarında çıxış edən Nesta Karter dopinqdən istifadə edib. Onun qanında qadağa olunmuş vasitə olub. Karter qrup estafetində qazandığı medaldan məhrum olacaqdı. Bununla da onla birgə qaçan 4 yarışçı da qızıl medallarını qaytarmalı idilər. Bolt qeyd etmişdi ki, əgər Karterin həqiqətəndə günahkar olduğu sübut olunsa, 2008Alimpia oyunlarnın medalını qaytarmağa hazır idi. Bir gün sonra 3 qat olimpia çempionu Amerikada zəlzələdən ziyan çəkmiş uşaqlara 50.000 dollar xeyriyyəçilik etdi. 25 yanvar 2017-ci ildə məlum oldu ki, 2008-ci il olimpiada oyunlarının nəticələri ləğv olunub. Analizlərin nəticələri təsdiqlənib. Qanda qadağan olunmuş dopinqin izləri olub. Və bununla da bütün 4 iştirakçı medalların qaytarmalı idilər. Olimpiadadan sonra 3 yarışda iştirak edən Bolt 3-ündə də qalib gəldi. 23 noyabr 2008-ci ildə Yelena İsinbayeva ilə birgə 2008-ci ilin ən yaxşı yüngülotletləri adlandırıldılar.

Olimpiadalararası dövr

2009-cu ilin əsas başlanğıcı Berlində keçirilən dünya çempionatı oldu. O, 100,200 və 4 nəfərlik komanda ilə 400 metrlik estafetdə birincilik üçün çıxış etdi. 16 avqust finlada qalib gələrək 100 metrlik məsafədə 9.58 saniyə ilə dünya rekordunu yenilədi. Yeni rekorda görə onu 100.000 amerika dolları əlavə bonusla mükafatlandırdılar. 2 gün sonra Bolt 200 metrlik məsafədə yarışa başlayır. 20 avqust finalda 200 metrlik məsafədə özünün dünya rekordunu daha da yaxşılaşdıraraq 19.19 saniyəlik göstərici ilə qalib oldu. Bu qələbəyə görə o 160.000 dollarla mükafatlandı. Onlardan 60.000 dolları qələbəsinə görə, 100.000 dolları isə dünya rekordunu yenilədiyinə görə təqdim olundu. 22 avqust 4 nəfərlik komanda estafetinə qoşularaq həmkarları ilə qalib olaraq birgə bu çempionatın 3-cü medalını qazandı. Dünya çempionatında sonra 2009-cu ilin qızıl liqa oyunların qoşuldu. Nəticə etibarı ilə 2009-cu ildə qoşulduğu bütün yarışlarda qalib oldu. Və onu Beynəlxalq Atletika federasiyasının versiyasına əsasən ilin ən yaxşı yüngül otleti adlandırdılar.

2012-ci ilin Olimpiya oyunları

4 avqust o Olimpiadada yarışa başlayaraq 100 metrlik məsafədə qalib gəldi, yarım finala keçərək orda da qalib oldu və daha 3 saat keçəndən sonra o yeni rekord göstərici ilə 9.63 saniyə ilə 4 qat olimpia çempionu oldu.  O, tarixdə Karl Lyuis - dən sonra ikinci 100 metrlik məsafədə bu titulu saxlaya bilən yüngül otlet oldu. 9 avqust Bolt olimpiada oyunlarında  özünün ikinci qızıl medalını qazandı. 200 metrlik məsafədə 19.32 saniyə göstərici ilə. Həmçinin O, tarixdə yeganə yüngül otletdir ki, ard-arda iki olimpiada oyununda 200 metrlik məsafədə qalib olub. Bu qələbədən sonra kütləvi informasiya vasitələrinə mətbuat konfransında “məni canlı əfsanə ” adlandırmağı tələb edib. Bolt bundan sonra müsahibə verəcəyini bildirmişdi. Buna cavab olaraq Milli olimpiada komitesinin prezidenti demişdir ki, Hüseyn Bolt hələ bu “Əfsanə” statusuna çatmayıb. Onu hələki ikona adlandırmaq olar.  Yekun qərarı isə onun karyerasını bitirəndən sonra demək olacaq. Olimpiadanın sonuncu günündə tərəfdarları ilə birgə komandada 4x100 estafetində çempion oldular. O yeni dünya rekordu 36.84 saniyəyə yenilədi. Finişdən sonra canlı efirdə Boltun hakimlərdən biri ilə mübahisə etməsi görüntülənmişdi. Səbəb hakimin Boltdan suvenir kimi estafet çubuğunu alıb qaytarmaq istəmədiyi idi. Sonra amma suveniri Bolta hədiyyə etdilər.

2013 – indiki zaman

2013-cü ilin 9 fevralında ilk yarışması Kinqstonda Camperdow Classic olub. O 400 metr məsafəni 46.74 saniyəyə qaçaraq qalib oldu. Növbəti yarışma Yamaykanın çempionatı oldu. 21 iyun Bolt 100 metrlik məsafəni 9.94 saniyə ilə qalib oldu.  6 iyul isə Briliant liqanın yenidən qalıbi oldu. 200 metrlik məsafəni – 19.73 saniyə ilə qazandı. 11 avqust güclü yağış altında 100 metrlik məsafəni qətt etməklə dünya çempionu oldu. 9.77 saniyəyə ilə. 17 avqust isə 200 metrlik məsafəni qətt etməkdə 19.66 saniyə ilə yenidən dünya çempionu oldu. Dünya çempionuun sonuncu günü finalda iştirak edərək 4x100  final estafetində iştirak etdi. Və komdan qalib oldu. Bolt üçün bu 8ci dünya çempionu qızıl medalı oldu.

2014-cü ildə Bolt 200metrilk məsafədə rekordu yeniləməyi qarşısına məqsəd qoydu. Amma mart ayında zədə alan Hüseyn əməliyyat olundu və 9 həftə ara verməli oldu. Bolt dəfələrlə məlumat vermişdir ki, 2016-cı ilə kimi yarışlarda çıxış etməyi planlaşdırır. Rio de Jeneyroda keçiriləcək olimpia oyunları ilə karyerasına son qoyacaq. Amma 2014-cü ildə Qlazqoda keçirilən birlik yarışmasında o, Sonuncu yarışması 2017-ci il Londonda keçiriləcək dünya çempionatı olacaq.

Mütəxəssizlərin fikri

2008-ci ilin Olimpiadasında uğurlu nəticələrindən sonra mütəxəssizləri Hüseyn Boltu öyrənməyə başladılar. Amerika treneri və sprint üzrə mütəxəssis Loren Siqrouvun fikrinə görə Hüseyn Bolt fenomenində böyük rollardan birini onun genetikası təşkil edir. Boltun vətəni illərdi qul ticarətinin mərkəzi olub. Qərbi Afrikadan gələn qulları bura gətirirdilər. Qərbi Afrika isə ənənəvi olaraq sprint üzrə həmişə güclü olub. Həmçinin o qeyd edib ki, Boltun əzələlərinin 1/3-i sürətli əzələ hüceyrələrindən ibarətdir. Amerikalı alim, teoretik astrofizika ilə məşğul olan Etan Ziqel güman edir ki, “Hüseyn gələcəyə fizioloji sıçrayış edib”. Onun fikrinə görə Boltun bu günə görtərdiyi nəticələr 30 il sonra olmalı idi. Onun təcrübələrinə əsasən 1968-ci ildən bu günə yüngül atletlər hər 10 ildən bir dünya rekordunu 0.05  saniyə yaxşılaşdırırdılar. Bolt isə 1 il 3 aya 0.14 saniyəyə yaxşılaşdırdı. Stenford universitetinin biologiya üzrə professoru Mark Denni isə qeyd edir ki, Hüseynin fenomenal sürətinə izah axtarmağa ehtiyac yoxdur. “Hüseyn Boltun sadəcə bəxti gətirib, təbiət onu unikal istedadla mükafatlandırıb.

İctimai fəaliyyəti

2003-ci ildə Puma şirkəti ilə müqavilə bağlayır. Və bu müqavilənin vaxtı 2013-ci ildə 2016-ci ilin olimpiadasına kimi uzadıldı. Müqaviləyə əsasən Bolt bütün çıxışlarında idman ayaqqabılarını daxil olmaqla, bu firmanın formasından geyinməlidir. İdmançının özü deyirdi ki, puma şirkəti mənlə lap əvvəldən birgədir. Onlar mənim bacarığımı lap əvvəldən bilib, onu illərdi dəstəkləyiblər. Əsasən də çoxlu sayda zədələrim olan illərdə onlar mənə dəstək oldular. Mən Puma ailəsinin bir üzvü olmaqdan xoşbəxtlik duyuram. Və fəxr edirəm.

2009-cu ildə öz idmançı dostu yüngül atlet Kolin Ceksonla Keniyaya gedir. Bu səyahəti zamanı Bolt valideynləri braknyerlər tərəfindən öldürülmüş 3 aylıq leopardı öz himayəsi altına götürür. Və adını İldırım- qoyur. Leopard 13.700 Amerika dollarına başa gəldi. O, Mancester Yunayted komandasına azərkeşlik edir. 2011-ci ilin iyun ayında Bolt qeyd etmişdi ki, yüngül atlet kimi karyerası bitəndən sonra Mancester Yunayted komandasının oyunçu kimi oynamaq istərdi. O, cəlddi və onun fikrinə görə ondan yaxşı oyunçu olar.

Sürət rekordları

Pekin olimpiadasının finalında 100 metrlik məsafədə Boltun ən pik sürəti qeydə alınıb. 12,2 м/с (43,9 км/ч). Addımının orta sayda uzunluğu 2.6 metrdir. Ona 41 addım bəs edir. Digər oyunçular isə 2-2.50 artıq atmalıdırlar. 16 avqust 2009-cu ildə Berlində keçirilən dünya çempionatının finalında 100 metrlik məsafəni 9.58 saniyə ilə qətt edərək dünya rekorduna imza atıb.

Karyerası dövründə rəsmi yarışmalarda 45 dəfə 100 metrilk məsafəni 10 saniyədən tez qaçıb, 31 dəfə 200 metrilk məsafəni 20 saniyədən tez qaçıb.

Şəxsi həyatı

Hazırda Hüseyn Bolt Kinqston şəhərində yaşayır. Vest-Hind universitetinin yüngül atletlər üçün nəzərdə tutulmuş stadionunda məşq edir. 2011-ci ilin sonundan başlayaraq Slovakiyalı modelyer Lubisa Kuçerova ilə görüşməyə başlayır. 2012-ci ilin may ayında iki tərəfli razılaşma əsasında ayrılırlar. Londonda keçiriləcək olimpiya ərəfəsində İngiltərə idmançısı Meqan Edvardsla tanış olur. Qız Yamayka olimpiya yığmasının yeni idman formasının təqdimatında işləyirdi. 2012-ci ilin sonunda isə onlar ayrıldılar.

Hüseyn Bolt dünyanın ən bahalı idmançılarından biridir. Forbes jurnalının məlumatlarına əsasən, 2012-ci ildə o, 63-cü yeri tutub və 20,3 milyon ABŞ dolları qazanıb. Gəlirinin 20 milyonu reklam və sponsor müqaviləsi ilə əldə olunub. 2013-cü il reytinqində 40-ci yeri tutub və gəliri 24,2 milion dollar təşkil edib. Həmçinin o,  ilk yüzlüyə düşən yeganə yüngül atletdir. 2011-ci ildə Kinqston şəhərində “Tracks and Records” adı altında öz şəxsi restoranını açmışdır.