Utancaqlıq
Utancaqlıq, həyalılıq, ürkəklik və ya çəkingənlik, bəzi insanların başqaları ilə danışarkən, bir yerdə olarkən, söhbət edərkən və ya kömək istəyərkən qarşılaşdıqları inamsızlıqdır. Zoologiyada isə utancaqlığ, ümumiyyətlə insanlardan yayınmaq meyli deməkdir.
Utancaqlıq qeyri-adi hallarda olur. Bir çox utancaq insan narahat edici və lazımsız hiss edilməkdən qaçmaq məqsədi ilə utancaq və vəziyyətə özünü alışdıra bilməməkdə qalmağa davam edirlər. Ancaq utancaqlığın başlanmasının səbəbi müxtəlif ola bilər. Bəzən fiziki bir narahatlıq reaksiyası olan məsələlərdən meydana gəldiyi görünür. Bəzən utancaqlığın əvvəlcədən əldə edildiyi və sonra fiziki narahatlıq tapıntılarına səbəb olduğu görünür.
Elm adamları, utancaqlığın ən azı qismən irsi olduğunu bildirən fərziyyəni dəstəkləyən bəzi genetik məlumatları təyin etmişdirlər. Bununla yanaşı, introversiya və ekstroversiyanın yalnız uşağın genetik eigen quruluşu ilə deyil, eyni zamanda uşağın böyüdüyü mühitlə də əlaqəli olduğu sübut olunmuşdur. Məsələn, xaricilərə qarşı ürkək olan bir uşaq, yaşlandığında gec-tez bu şəxsi xüsusiyyətini itirə bilər.
Utancaq insanlar bütün insanlardan eyni dərəcədə utanmırlar. Məsələn, bir adam yoldaşlarıyla görüşə bilər (cinsi mənada), eyni zamanda əks cinsdən qorxa da bilər. Bir aktyor səhnədə cəsarətli və yüksək səsli ola bilər, ancaq müsahibə verərkən utancaq ola bilər.
Utancaq insanlar öz utancaqlıqlarını mənfi bir şəxsi xüsusiyyət kimi qəbul etməyə meyllidirlər və bir çox insanlar utancaqlıqlarından narahatdırlar, xüsusən fərdiliyi və məsuliyyəti dəyərləndirən cəmiyyətlərdə. Digər tərəfdən, utancaq insanların çoxunun yaxşı dinləyicilər olduğu və danışmazdan əvvəl düşünmələrinin digər insanlardan daha yüksək olduğu görünmüşdür. Bundan əlavə, utancaqlığın əksi olan utanmazlıq hədsiz səmimiyyət və uyğun olmayan davranış kimi problemlərə yol aça bilər. Buraya cəsarətli davranış da daxildir ki, bu da utancaqlıq üçün təzminat olaraq və ya utancaqlığın əvəzi olaraq istifadə olunur.
Utancaqlıq birbaşa introversiya ilə əlaqəli deyil. İntrovert insanlar özlərindən heç bir mükafat almadıqları üçün sosial vəziyyətlərdən qaçmağı seçirlər və ifrat həssas düşüncələr onlar üçün çox ola bilər. Utancaq insanlar bu kimi vəziyyətlərdən qorxurlar və bunun qarşısını almağın lazım olduğunu hiss edirlər.