Vəli Sultan Hacı-Qasımov

Vəli Sultan Murad oğlu Hacı-Qasımov — Azərbaycan alimi, AMEA akademik Yusif Məmmədəliyev adına Neft-Kimya Prosesləri İnstitutunun kimya üzrə elmlər doktoru, professor.

Vəli Sultan Hacı-Qasımov
Vəli Sultan Murad oğlu Hacı-Qasımov
Doğum tarixi	2 mart 1937
Doğum yeri	Bakı, Azərbaycan SSR, SSRİ
Vətəndaşlığı	SSRİ→ Azərbaycan
Milliyyəti	azərbaycanlı
Elmi dərəcəsi	kimya üzrə elmlər doktoru
Elmi adı	professor
Təhsili	Azərbaycan Dövlət Universiteti

Həyatı

Vəli Sultan Murad oğlu Hacı-Qasımov 2 mart 1937-ci il tarixində Bakı şəhərində anadan olmuşdur. 1954-cü ildə 6 saylı orta məktəbi bitirdikdən sonra Azərbaycan Dövlət Universitetinin geologiya-coğrafiya fakultəsinə daxil olmuş, sonra isə kimya fakultəsinə keçərək 1960-cı ildə “kimyaçı” ixtisası ilə universiteti bitirmişdir. V.S.Hacı-Qasımov hələ tələbə ikən AEA-nın Y.H.Məmmədəliyev adına Neft-Kimya Prosesləri İnstitutuna (NKPİ) kiçik elmi işçi vəzifəsinə işə qəbul olunmuş və bununla da öz elmi taleyini həmişəlik bu institutla bağlamışdır.

1962-ci ildə V.S.Hacı-Qasımov SSRİ EA-nın N.D.Zelinski adına Üzvi Kimya İnstitutunun aspiranturasına daxil olmuşdur. Onun elmi rəhbəri Sovet kimya elminin patriarxı Nikolay Dmitreviç Zelinski ilə birlikdə Y.H.Məmmədəliyevin elmi rəhbəri olmuş SSRİ EA-nin akademiki Aleksey Aleksandroviç Balandin olmuşdur.

“Qradientsiz sistemdə xrom oksidi üzərində tsikloheksenin dehidrogenləş-məsinin kinetikası haqqında” mövzusunda namizədlik dissertasiyasının vaxtından əvvəl müdafiə etdikdən sonra, əlavə ixtisaslaşma kursu keçdikdən sonra o yenidən NKPİ-yə qayıtmışdır. Orada ardıcıl olaraq böyük elmi işçi, aparıcı elmi işçi, baş elmi işçi, laboratoriya müdiri, vəzifələrinə qədər yüksəlmışdir.

1985-ci ildə “Doymuş karbohidrogenlərin oksid katalizatorları üzərində dehidrogenləşməsi” mövzusunda namizədlik dissertasiyasının müdafiəsindən iki il sonra V.S.Hacı-Qasımova “Kimyəvi kinetika və kataliz” ixtisası üzrə professor elmi adı verilmişdir. Hal-hazırda V.S.Hacı-Qasımov NKPİ-da baş elmi işçi vəzifəsində çalışır.

Əsas elmi nailiyyətləri

Yeni yüksək effektli katalizatorların yığılması üzrə tədqiqatlar, karbohidroqenlərin kinetic qanuna uyğunluqlarının və dehidridləşmə mexanizminin öyrənilməsi,oksid azotun bərpa olunması, monooksid karbohidroqenlərin yandırılması, ağır neft qalıqlarının termooksidləşdirici emalı, metanın karbon turşusu ilə riforminqi, su buxarının konversiyası, su buxarının və dioksid karbonundan karbohidroqenlərin sintezi, kimyəvi kinetikanın nəzəri əsaslarının hazırlanması

Elmi fəaliyyəti

V.S.Hacı-Qasımovun əsas elmi istiqaməti heterogen kataliz, kimyəvi kinetika, ətraf mühitin ekoloji problemləri, qaz kimyası olmuşdur. Onun rəhbərliyi və bilavasitə iştirakı ilə praktiki əhəmiyyətə malik olan karbohidrogenlərin oksigensiz və oksigenin iştirakı ilə dehidrogenləşməsi, karbon monooksidin oksidləşməsi, azot oksidlərinin regenerasiyası, ağır neft qalıqlarının termooksidləşdirici emalı, təbii qazın karbon qazı ilə riforminqi prosesləri üçün yüksəkeffektli katalizatorlar seçilmiş, prosesin kinetik qanunauyğunluqları və mexanizmi öyrənilmişdir.

V.S.Hacı-Qasımovun rəhbərliyi ilə mühüm elmi-texniki problemlərin həlli üçün “İstehsalatda məqsədli məhsulların maksimal çıxımını, xammal və yarımməhsulların kompleks istifadəsini təmin edən üzvi sinezin mühüm məhsulların alınması üçün texnoloji proseslərin işlənib hazırlanması və mənimsənilməsi” ümumittifaq kompleks iş proqramı əsasında oksigenin iştirakı ilə n-butanın divinilə və izopentanın izoprenə birmərhələli dehidrogenləşməsi üçün yüksəkeffektli katalizatorlar və texnoloji proseslər işlənib hazırlanmışdır.

Həmçinin uyğun parafin karbohidrogenlərinin oksigenin iştirakı ilə dehidrogenləşməsi ilə ali xətti monoolefinlərin alınması üçün yeni yüksək effektili katalizatorlar sintez olunmuşdur. Bir sıra mühüm sənaye dehidrogenləşmə prosesləri üçün (oksigensiz və oksigenin iştirakı ilə) optimallaşdırmanın və riyazi modelləşmənin əsası olan kinetik modellər alınmışdır.

Elmi Tədqiqatları

• Onun rəhbərliyi altında 10 namizədlik dissertasiyası müdafiə olunmuşdur.

Elmi əsərlərin təsnifati

• 210 elmi əsərin, o cümlədən 26 SSRİ-nin müəlliflik şəhadətnamələrinin, ABŞ, Fransanın, Rusiyanın və Azərbaycanın patentlərinin iki monoqrafiyanın müəllifidir. Bunlardan əksəriyyəti xarici mətbuatda çap olunub.

Monoqrafiya

1. В.С.Гафни – Касумов, Р.М.Талышинский “Кинетические аспекты в конструировании каталитических реакторов.” 2008г, Беер - Шева, Израиль. 180стр.
2. Б.А.Дадашев, В.С.Гаджи – Касумов, Г.Г.Аббасова, Н.С.Асадов “Кинетические закономерности и механизм реакций дегидрирования циклогексана и изопарафинов С₄-С₅ на оксиднохрамовых катализаторах.” Баку - “Элм” – 2007 122с.

Əsas elmi əsərlərin adları

1. Об оценке влияния обратной реакции при трактовке кинетических данных.- С.Л.Киперман, В.С.Гаджи-касумов /Изд.АНСССР, сер.хим.№6,1965
2. Кинетический изотонный эффект в реакции дегидрогенизации циклогексана и дейтроциклогексана. Ч.В.Исагулиев, С.Л.Киперман, В.С. Гаджи-касумов /Кинетика и катализ, №2,1972
3. Каталитическое восстановление оксидов азота на V2O5/TiO2. И.А.Мирзоева, В.С.Гаджи-Касумов/АХЖ, №1,1999