Valent rabitələr nəzəriyyəsi

Valent rabitələr nəzəriyyəsi (VRN) - kompleks birləşmələrin öyrənilməsinə tətbiq edilən ilk kvant mexaniki nəzəriyyədir.

İzahı

Valent rabitələr nəzəriyyəsinin əsası əsrimizin 30-cu illərində Amerika kimya alimi L.Polinq tərəfindən qoyulmuşdur. VRN bütün digər kvant mexaniki nəzəriyyələr kimi dəqiq olmayıb, məsələni müəyyən yaxınlaşmalarla həll edir. Bu nəzəriyyə kimyəvi rabitəni adi hallarda olduğu kimi iki elektronlu rabitə kimi qəbul edir və bunu kompleks birləşmələrə də aid edir.

Kompleks birləşmələrdə rabitə

siqma rabitə

Kompkleks birləşmələrdə kimyəvi rabitə bir qayda olaraq, kompleksəmələgətiricinin müxtəlif yarımsəviyyələrinin (s-, p- və d-yarımsəviyyələrin) iştirakı ilə əmələ gəlir. Buna əsasən bir kompleks birləşmədə hətta eyni növ liqandlar olduğu halda belə kimyəvi rabitələr eyni təbiətə malik olmamalıdır. Məsələn, sferik simmetriyaya malik olan s- elektronun əmələ gətirdiyi rabitə, elektron buludunun sıxlığı tamamilə başqa cür paylanan p-elektronun əmələ gətirdiyi rabitə ilə eyni olmamalıdır. Lakin təcrübədə əldə edilən nəticələr bunun əksini göstərir. Müəyyən edilmişdir ki, liqandlar eyni olduğu halda onların kompleksəmələgətirici ilə əmələ gətirdiyi bütün rabitələr eyni təbiətə malik olur. Yəni rabitələr möhkəmlik dərəcəsinə, valentlik bucağı və uzunluğuna görə bir-birindən fərqlənmir. Nəzəri gözlənilən və təcrübədə alınan nəticələr arasındakı bu fərq valent rabitələr nəzəriyyəsinə əsasən irəli sürülmüş hibridləşmə anlayışı ilə izah edilir. Liqandlar ilə kompleksəmələgətirici arasındakı rabitələr onun hibridləşmə orbitalları əsasında yaranır. Kompleks birləşmələr üçün d²sp^3-, sp³(d³s)- və dsp²-hibrid formaları xarakterdir. Lakin sp- və sp²-hibrid hallara müvafiq gələn kompleks birləşmələr də məlumdur.

Valent rabitələr nəzəriyyəsi CH₄⁺ - ionun əmələ gəlməsini sp³-hibridləşmə ilə əlaqələndirir.

CH₄⁺ - ionun əmələ gəlməsi sp³-hibridləşmə ilə əlaqəlidir

Mənbə

• Z.Qarayev "Qeyri-üzvi kimya", Maarif-1975.