Vaxa Əliyev

Vaxa Amiroviç Əliyev (1927, Çeçen Muxtar Vilayəti^[d], Şimali Qafqaz diyarı^[d] – 1979, Çeçen-İnquş MSSR)- süvari, Böyük Vətən müharibəsi iştirakçısı, alay oğlu.

Vaxa Əliyev
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	1927
Doğum yeri	Çeçen Muxtar Vilayəti[d], Şimali Qafqaz diyarı[d], RSFSR, SSRİ
Vəfat tarixi	1979
Vəfat yeri	Çeçen-İnquş MSSR, RSFSR, SSRİ
Hərbi fəaliyyəti
Qoşun növü	süvari
Döyüşlər	Stalinqrad döyüşü, Kursk döyüşü, Baqration əməliyyatı

Həyatı

Böyük Vətən müharibəsi başlayanda Vaxa Əliyevin 14 yaşı var idi. O, 1941-ci ilin iyul ayında hərbi komissarlıq işçilərini aldadaraq cəbhəyə yollanıb. Əlyev 1927-ci ildə Çeçenistanda anadan olub. Ucqar dağ kəndində böyüyən Vaxa uşaqlıq illərindən elmə böyük maraq göstərib, gələcəkdə həkim olmaq arzusu ilə yaşayıb. Amma müharibə onun bütün arzularını alt-üst edib, həyata keçirmək istədiyi planlarını yarımçıq qoyub. Müharibə başlananda o, ailəsinə xəbərdarlıq etmədən cəbhəyə yollanıb.

Yaşının az olmasına baxmayaraq Vaxa Əliyev müharibənin ilk aylarından öz qorxmazlığı və qoçaqlığı ilə fərqlənib. 255-ci çeçen-inquş süvari alayının komandirləri və döyüşçü yoldaşları ona "alayın oğlu" adını veriblər. Vaxa Əliyevin döyüş yolları Stalinqrad döyüşü, Kursk döyüşü, Belarus döyüşündən keçib. Vermaxt qoşunları geri çəkildikcə, məğlubiyyətə uğradıqca Vaxa Əliyev döyüşlərə daha da inamla atılıb. 1943-cü ildə "İgidliyə görə" medalı ilə təltif edilib.

1944-cü ilin əvvəllərində Vaxa Əliyev uzun fasilədən sonra kiçik qardaşı Şarpuddindən məktub alıb. O, qardaşından öyrənib ki, 23 fevralda çeçen və inquşları öz doğma yurdlarından deportasiya ediblər. Bu məktub gənc döyüşçünü hədsiz dərəcədə sarsıdıb. Növbəti məktubda isə qardaşı bildirib ki, artıq onlar Qırğızıstandadır və yolboyu çəkdikləri əziyyətlərdən, ölən qohumlarından da yazıb. 18 yaşına yenicə çatmış Vaxa Əliyev İosif Stalinin bu amansız qərarlarından sarsılıb və ona etirazını bildirmək üçün məktub yazmağa qərara alıb. Vaxa Əliyevin İosif Stalinə yazdığı məktubda aşağıdakı fikirlər yer alıb:

Biz sizə inanırdıq və bu inamla qələbə uğrunda canımızı qurban verməyə hazır olaraq döyüşürdük. Bu gün mənim minlərlə həmyerlilərim Stalinqraddan Brestə qədər vətən uğrunda canlarını qurban veriblər. Siz isə bunun müqabilində bizi satqın adlandırdınız. Mənim xalqım bunu sizə heç vaxt bağışlamayacaq. Biz cəbhələrdə düşmənə qarşı mübarizə aparanda, siz də çeçenlərə qarşı mübarizə apardınız, hətta uşaqlara, qadınlara, qocalara belə güzəştə getmədiniz. Biz bunun heç vaxt unutmayacağıq...

Məktub əks-kəşfiyyat qurumu "SMERŞ"in əlinə keçib. Vaxa Əliyev 1944-cü ilin yayında "xalq düşməni" kimi həbs edilib. Onun haqqında ən ağır cəza, güllələnmə hökmü çıxarılıb. Baş qərargah rəhbərliyinin müdaxiləsindən sonra Vaxa Əliyevin vətən qarşısındakı xidmətləri nəzərə alınaraq cəzası 15 il həbslə dəyişdirilərək yüngülləşdirilib. Vaxa Əliyev Maqadana sürgün edilib. Müharibə dəhşətlərini görən gənc döyüşçü üçün həbsxana həyatı o qədər də çətin görünməyib. O, altı aydan sonra həbs düşərgəsində feldşer kimi işləməyə başlayıb.

Vaxa Əliyev 1954-cü ildə Stalinin ölümündən sonra əsgər yoldaşlarının vəsatətləri sayəsində azadlığa buraxılıb. Amma digər həmyerliləri kimi o, öz doğma yurduna qayıda bilməyib. Bir müddət ailəsi ilə birgə Qırğızıstanda yaşamağa məcbur olub. Qırğızıstan illəri Vaxa Əliyev üçün əsl işgəncəyə çevrilib. Deportasiya edilənlərə qoyulmuş qadağalar, məhdudiyyətlər onu dar çərçivədə saxlayıb, gələcək planlarına əngəllik yaradıb. 1957-ci ildə ağır günlərə son qoyulub. Nikita Xruşşov Stalinin deportasiya siyasətinin ən yanlış bir addım olduğunu bəyan edib, bu aktı çeçenlərə qarşı qərəz adlandırıb. Həmən il Çeçen-İnquş MSSR-in bərpası həyata keçirilib və Vaxa Əliyev doğma yurduna qayıdıb.

Çeçenistana qayıtdıqdan sonra Vaxa Əliyev uşaqlıq arzularını gerçəkləşdirib. O, Şimali Osetiya Tibb Universitetində ali təhsil alıb. Tanınmış həkimlərdən biri olub. Qardaşı Şarpuddin də onun yolunu gedib. O, Çeçenistanın ilk tibb elmləri doktoru elmi dərəcəsini daşıyan həkim olub. Sovet rejiminin ədalətsizliyindən, haqsızlığından əziyyət çəksə də, ömrünün gənc illərini sürgündə keçirsə də, Vaxa Əlyev heç vaxt hakimiyyətə qarşı çıxmayıb. Ömrünün sonuna qədər qanunların aliliyinə hörmətlə yanaşaraq vicdanla xalqına xidmət edib. Stalinin repressiya dalğasına düşməsinə isə o, belə münasibət bildirib: "18 yaşlı gəncin 70 yaşlı diktatora etirazını bildirməsi başqa cür nəticələnə bilməzdi…"

Vaxa Əliyev 1979-cu ildə, müharibə vaxtı bədənində qalmış qəlpənin törətdiyi fəsadlardan vəfat edib.

Xatirəsi

2020-ci il fevralın 23-də Qroznı şəhərinin Staropromıslovski rayonundakı keçmiş Zaveta İliç küçəsinə Vaxa Əliyevin adı verilib. Bu küçədə Əliyevin portreti olan memorial stela qoyulub. Stelada sitat şəklində bu ifadələr yazılıb:

Qələbə naminə canımızı əsirgəmədən Vətənə inamla, həqiqətlə xidmət etdik. Minlərlə soydaşım Brestdən Stalinqrada qədər döyüş meydanlarında qaldı, siz isə bizə satqın deyirdiniz... Xalq sizi heç vaxt buna görə bağışlamayacaq.

Açılış mərasimində respublikanın başçısı Ramzan Kadırov iştirak edib.

Əliyev haqqında xatirələrində 255-ci çeçen-inquş süvari alayının komandiri, sonralar Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adını alan Mövlud Visaitov öz xatirələrində yazıb.

Ədəbiyyat

• Висаитов М. А. От Терека до Эльбы. Воспоминания бывшего командира гвардейского полка о боевом пути в годы Великой Отечественной войны. Гр.: Чечено-Ингушское книжное издательство. 1966.

Xarici keçidlər

• Баудинов Алихан. "Ваха Алиев – чеченец, написавший с фронта дерзкое письмо Сталину". Газета «Вести республики» (rus). 2020-02-15. İstifadə tarixi: 2022-02-11.
• "Ваха Алиев - чеченец, написавший дерзкое письмо Сталину". Грозный-информ (rus). 2020-02-04. İstifadə tarixi: 2021-11-03.
• Юлия Попова. "Ваха Алиев: что стало с чеченцем, который угрожал Сталину". Русская семёрка (rus). İstifadə tarixi: 2021-11-04.