Vaza (gəmi)
Vaza (isv. Vasa) — 1626-1628-ci illərdə tikilmiş İsveç döyüş gəmisidir. Gəmi 10 avqust 1628-ci ildə ilk səfərində limandan ayrıldıqdan dərhal sonra - 1 dəniz mili belə getmədən batmışdır. Gəmidəki ən qiymətli bürünc toplar çıxarıldıqdan sonra gəminin batdığı yer unudulmuşdur, ancaq 1950-ci ildə yenidən tapılmışdır. 24 Aprel 1961-ci ildə Stokholm limanının girişində - sıx dəniz nəqliyyatının olduğu bölgədə demək olar ki, heç köhnəlməmiş vəziyyətdə tapılmış və su səthinə çıxardılmışdır. Əvvəlcə bir muzeyə qoyulmuş gəmi daha sonra Stokholmdakı gəmiylə eyni adı daşıyan Vaza Muzeyinə köçürülmüşdür. İsveçin ən əhəmiyyətli turist cəlb edən mərkəzlərindən biri olan muzeyi 1961-ci ildən bugünə qədər 29 milyon adam ziyarət etmişdir.
 | |
|---|---|
| isv. Vasa | |
 Vazanın sol cinahı | |
| Ölkə |
 İsveç |
| Təşkilat |
 İsveçHDQ |
| Dövrü | XVII əsr |
| Tarixi | 1625 |
| Salınma tarixi | 1627 |
| Batma tarixi | 10 avqust 1628 |
| İstehsal yeri | Stokholm |
| Tipi | Üçdorlu |
| Sinifi | Yelkənli |
| Növü | Qaleon - xətt gəmisi |
| Ranqı | III |
| Təyinatı | Cərgə taktikası |
| Top |
Layihə (1625)
|
| Heyət |
|
| Dor ağacı | 3 |
| Göyərtəsi | 3 |
| Yelkəni | 10 |
| Yelkən sahəsi | 1.275 |
| Uzunluğu |
|
| Midel-şpanqaut | 11,7 |
| Hündürlüyü | 52,5 |
| Su sıxışdırması | 1210 |
|
Vasanın batdığı yer: Bekholmen adasından 1300m aralı.59°19′11″ şm. e. 18°05′49″ ş. u.HGYO |
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Gəmi dövrünün ağır gəmilərindən biri idi və kifayət qədər yüklənmişdi. Gəminin hərəkət başladığı bir neçə dəqiqə içində qüvvətli küləklə qarşılaşmış və batmışdır. Gəminin batmasında bir neçə faktorun təsiri vardır. O dövrdə İsveç kralı II Qustav Adolf bu əhəmiyyətli döyüş gəmisinin Otuzillik müharibədə döyüş əsnasında Baltik flotuna təcili olaraq qatılmasını istəyirdi. Eyni zamanda kralın məsləhətçiləri gəminin zəif tərəfləriniı krala bildirməkdən çəkinmiş və dənizə buraxılmasını təxirə sala bilməmişdilər. Gəmi batdıqdan sonra istintaq olsa da, heç kəsə cəza verilməmişdir.
Gəminin 1961-ci ildə yenidən su səthinə çıxardılması ilə birlikdə, minlərlə əşya ilə birgə 15 dənizçiyə aid cəsəd də tapılmışdır. Tapılan əşyalar arasında paltarlar, silahlar, toplar, mətbəx dəstələri, yemək və içkilər var idi. Çox yaxşı qorunmuş halda tapılan gəmi tarixçilərə o dövrün dənizçiliyinin gündəlik həyatına dair çox əhəmiyyətli məlumatlar verməkdədir. Gəmi İsveçin qürur duyacağı böyük döyüş gəmisi olaraq hazırlandığı üçün heç bir maliyyə çətinliyi ilə qarşılaşmamış və müxtəlif sənət əsərlərinə məxsus bəzəklərlə bəzənmişdi. Bu gün gəmi muzeydə sərgilənməkdədir.
_en2.png)
Tarixi
redaktəXVII əsrdə İsveç kiçik, yoxsul və əhəmiyyətsiz bir krallıqdan Avropa səhnəsində əhəmiyyətli rol oynayan bir dövlət olur. Beynəlxalq sahədə artan bu əhəmiyyətin ən diqqətə çarpan səbəbi ölkənin əsgəri gücünün artması və bu məqsəd uğrunda bütün ölkənin səfərbər edilməsidir. Bu dövrdəki ən güclü liderlərdən olan II Qustav Adolf İsveçi idarə edirdi. İsveç donanması yaxşı vəziyyətdə deyildi, davam edən Polşa-İsveç döyüşü və Otuzillik müharibə ölkəni zəiflətmişdi. İsveçin güclü dövlətə çevrilməsi üçün donanmasının gücləndirməsi lazım idi. İsveç donanması bu dövrdə əhəmiyyətli itkilər vermişdi. 1625-ci ildə Riqa Körfəzində fırtınaya tutularkən flot on gəmisini itirmiş və 1627-ci ildəki Oliva kəndinin yaxınlığındakı Qdansk limanının şimalında baş verən Oliva donanma müharibəsində İsveç donanması ağır bir məğlubiyyətə uğramışdır. İsveç donanması 1628-ci ildə Vazanın batmağı da daxil olmaqla üç böyük gəmi itirir. XVII əsrə qədər kiçik və zəif atış gücünə sahib gəmilərdən ibarət olan İsveç donanması II Qustav Adolfun dövründə böyük gəmilərlə gücləndirilmişdi. İsveç donanmasında Vaza dövrün ən böyük döyüş gəmisi idi. Eyni dövrdə tikilən dörd gəmi Äpplet, Kronan, Scepter və Göta Ark 1660-cı illərə kimi uğurla xidmət etmiş və İsveç donanmasının özülünü formalaşdırmışdır.
İstehsalı
redaktəVazanın hazırlandığı Stokholm limanı xüsusilə bu dövrdə hollandiyalı gəmiçilər tərəfindən istifadə olunur. 1627-ci ildə Vazanın gövdəsinin böyük hissəsi tamamlanmışdır. Bu illərdə İsveçdə toxuculuq sənayesi çox inkişaf etmədiyindən gəminin yelkənləri Fransa, Almaniya və Hollandiyadan sifariş edilmişdir. Gəminin təchizatını isə Litvadan gətirirdilər. 1628-ci ildə gəminin inşasında məsuliyyətli olan kapitan Söfrinq Hansson gəminin tarazlığını yoxladı. Otuz əsgərin göyərtədə irəli-geri qaçaraq gəminin tarazlığını pozmağa çalışdığı təcrübələrdə admiral Klas Fleminqi gəminin aşacağı narahat etdi. Kral II Qustav isə yazdığı məktublarla gəminin niyə hələ suya salınmadığını soruşurdu.
Silahları
redaktəVaza dəniz döyüşü taktikalarının dəyişməkdə olduğu bir dövrdə tikilmişdir. Vazanı dövrünün ən güclü gəmilərindən biri edən xüsusiyyət həm çox sayda əsgər daşıya bilməsi, həm də çox böyük atəş gücünə sahib olması idi. Bir istiqamətdən atəş edilə biləcək güllənin ağırlığı 267 kq səviyyəsində idi. Bu, dövrün digər döyüş gəmilərinə görə olduqca yüksək bir səviyyədə idi. Bu dövrdə dəniz topçuluğu hələ inkişaf etməmişdi. Toplar çox bahalı idi və hər gəmi çıxacağı səfərə görə topları götürürdü. Yer və maliyyə çətinliyi olduğundan gəmilərdə hər növ tip toplara rast gəlmək mümkün idi. Vaza daşıdığı top gülləsi və barıtla dövrün əhəmiyyətli silahlarından biri idi.
Arxitekturası
redaktəO dövrdəki döyüş gəmilərində adət olduğu üzrə Vaza da monarxiyanın gücünü göstərmək məqsədiylə heykəllərlə bəzənmişdi. Xüsusilə heykəllər gəmi xərcinin əhəmiyyətli bir hissəsini təşkil etmişdir. Gəminin bəzənməsində intibah izlərinə də rast gəlinir. Gəmidəki heykəllərdə ortaya çıxardılan boya qalıqlarına görə gəminin çox cəlbedici şəkildə bəzəndiyi görünür. Heykəllər ümumiyyətlə palıd, şam və cökə ağaclarından oyulmuşdur. 3 metr uzunluğundakı aslan başı heykəli kimi böyük strukturlar isə bir-birinə bitişdirilmiş kiçik heykəllərdən yaradılmışdır. Roma imperatorlarından İsveç krallarına qədər çox sayda məşhur tarixi şəxsiyyətin də büstləri heykəllər arasında yer alır. Bu heykəllərin altı heykəltaraş və çoxlu köməkçilərin dəstəyilə iki ildə tamamlandığı güman edilir.
İlk səfəri
redaktə10 avqust 1628-ci ildə kapitan Sörfing Hansson Vazanın ilk səfərə çıxması üçün əmr verdi. Bu vaxt hava açıq idi, cənub-şərq tərəfdən yüngül bir külək vardı. Gəmi limandaykən üç yelkənini açaraq şərq istiqamətində irəliləməyə başladı. Topların atəş edə bilməsi üçün lumbar qapaqlar açıldı. Vasa şəhərdən ayrılmaqda olarkən birdən dəyişən külək gəmini sağa doğru yırğalamağa başladı. Külək şiddətləndikdən sonra gəmi daha da yırğalammağa başladı və topların lumbar qapaqları açıq olduğundan gəmiyə su doldu. Gəminin su ilə dolması gəminin 32 metr dərinliyə batmasına səbəb oldu. Gəminin heyəti ətrafdakıların köməyilə qurtarılsa da, sahilə çox yaxın bir yerdə 50 dənizçi həyatını itirdi. Gəminin ilk səfərini izləməyə gəlmiş xarici elçilər də batışa şahidlik etdilər.
İstintaq
redaktəVazanın taleyi haqda xaricdə olan krala 27 avqust tarixində məktubla bildirdilər. Kral çox sərt bir şəkildə yazdığı cavabda günahkarların cəzalandırılmasını tələb etdi. Qəzadan xilas olan kapitan Hanssonu məhkəməyə qədər həbsə atdılar. Gəmidəki zabit və mütəxəssislər sorğu-sual edildilər. Bu müddət içində gəminin heyəti də detallı şəkildə sorğu-sual edildi. İddia əsnasında heyət ilə gəminin emalatçıları arasında günahı bir-birinin üzərinə atma səyləri də oldu. İstintaq kimsənin açıq bir şəkildə günahlandırılmayacağı bir şəkildə tamamlandı. Bu gəminin batması İsveç iqtisadiyyatına olduqca ağır zərbə vurdu.
İncəsənətdə əks etdirilməsi
redaktəVasa çox sayda kitab və elmi məqaləyə mövzu olmuşdur. İsveç dilində yazılan üç ədəd uşaq kitabı bir çox dilə tərcümə edilmişdir:
- The Vasa Saga (Bertil Almqvist)
- The Vasa Sets Sail (Mats Wahl (şəkillər Sven Nordqvist))
- The Vasa Piglet (Björn Bergenholtz)
1991-ci ildə Yaponiyada Vasanın eynisi olan bir gəmi hazırlanaraq Ashi Gölündə suya salınmışdır.