Venesiyada ölüm
Venesiyada ölüm (alm. Der Tod in Venedig) — alman yazıçısı Tomas Mannın 1912-ci ildə nəşr olunmuş romanıdır. Bu, Venesiyaya səfər edən və Tadeusz ləqəbi ilə tanınan polşalı turist Tadzionun gözündən azad olan, yüksələn və getdikcə daha çox aludə olan bir yazıçını təqdim edir. Tadzio, Mannın 1911-ci ildə şəhərə səfəri zamanı müşahidə etdiyi Vladzio adlı real şəxsə əsaslanırdı, lakin hekayənin özü uydurma idi.
| Venesiyada ölüm | |
|---|---|
| alm. Der Tod in Venedig | |
 O kitabının azərbaycanca tərcüməsinin üz qabığı. | |
| Müəllif | Tomas Mann |
| Janr | Klassika |
| Orijinalın dili | Alman dili |
| Ölkə | Almaniya |
| Orijinalın nəşr ili | 1912 |
| Nəşriyyat | Qanun Nəşriyyatı |
| Cild | Yumşaq |
| Səhifə | 128 |
| Elektron versiya | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Məzmun
redaktəQustav Aşenbax - məşhur alman yazıçısı - uzun iş günündən sonra gəzintiyə çıxıb. Gəzmək və dincəlmək lazım idi. Tramvaya bir neçə dayanacaq getdi. Sonra yazıçı restoranın yanından keçib, lakin orada çoxlu ziyarətçi görüb içəri girməmək qərarına gəlib. Tufan qopduğu üçün Aşenbax yenidən tramvayla evə qayıtmaq üzrə idi. Dayanacaqda gözləyərkən o, səyahətçiyə oxşayan bir adamın diqqətini çəkdi. Elə bu anda yazıçıda sərgərdanlıq susuzluğu oyandı. Yazıçı kitab üzərində işi yarımçıq qoymaq istəməsə də, yenə də fasilə vermək qərarına gəlib[1]. Əsərləri sayəsində varlı adam idi: “Maya”, “Əhəmiyyətsiz” və s. Qustav özü üçün bir neçə həftə isti adada qalmağı zəruri hesab etdi. Aşenbax dul qalmışdı. Qızı evləndi və başqa şəhərdə yaşayırdı. Əlli yaşında, yaşına baxdı. Uşaqlıqdan Qustav sağlamlığı ilə seçilmirdi, lakin qocalığa qədər yaşamaq üçün yorulmaz arzusu yazıçıya lazımi canlılıq verdi. Yazıçı əvvəlcə tətilini Adriatik dənizindəki bir adada keçirməyi düşünür. Oraya çatanda səhv etdiyini anladı və paroxodda Venesiyaya getdi. Sərnişinlər arasında yazıçı gənclərin bir araya gəlməsinə diqqət çəkib. Onların arasında ən son gənclik dəbində geyinmiş yaşlı kişi seçilib. O, gənc görünmək üçün parik taxıb və makiyaj edib. O, adət və davranışları gənclərdən mənimsəyib. Yaşlı kişinin bu davranışı Aşenbaxın xoşuna gəlmirdi. Bunu gülməli hesab edirdi. Qustav Aşenbax oteldə məskunlaşdı. Çimərlikdə çox vaxt keçirdi, kabinədə oturdu, kitab oxudu. Yazıçı bacıları və dayəsi ilə orada dincələn bir oğlanı da bəyənib. Oğlan Polşalı ailədən idi. Onun adı Tadzio idi. Uşağın təxminən on dörd yaşı var idi. Qustav bu oğlanın inanılmaz gözəlliyinə heyran oldu. Bir-iki gündən sonra Venesiyada hava yaxşılaşmadı və yazıçı getməyə hazırlaşdı. Sürücü ilə baqaj göndərdi və qayıqla stansiyaya getdi. Lakin onun çamadanı səhv qatara yüklənib. Qustav hətta bu səhvə sevindi. O, artıq Venesiyada qalmaq istəyirdi, lakin istəyinin dəyişməsini otelə necə izah edəcəyini bilmirdi. Qustav yenə də restorana, sonra isə sahilə getdi. O, həmişə polşalı oğlana heyran olub. Hətta gələcək kitabında uşağı hansısa personajın prototipinə çevirmək fikri də var idi. Sonra yazıçı gənc Tadzioya aşiq olduğunu başa düşməyə başladı[2]. O, təsadüfi görüşləri qaçırmağa başladı. Yazıçı ailəni gəzintilərdə izləyirdi. Tadzio yazıçının belə diqqətini gördü. Eyni zamanda, Asiya vəbası Venesiyada inkişaf etməyə başladı. Çoxlu turist şəhəri tərk etdi. Gustav epidemiya haqqında İngiltərə turizm ofisində məlumat aldı. Ölkə rəsmiləri turizm mövsümündə sınmamaq üçün həqiqəti gizlədiblər. Yazıçı əvvəlcə bu xəbəri Tadzionun anasına çatdırmaq istəsə də, onların gedəcəyindən qorxdu və gözəl oğlana heyran ola bilməyəcəkdi. Bir səhər yazıçı özünü pis hiss etdi. Tadzionu görmək üçün sahilə getdi. Günəş şemsiyesinde oturan Qustav Aşenbax öldü[3].
Yazılma tarixi
redaktəMann Hötenin 18 yaşlı Ulrike fon Levetzova məhəbbət hekayəsindən ilhamlanaraq "ağıl və deqradasiya kimi ehtiras" haqqında hekayə yazmağı planlaşdırırdı. Həmçinin, yazıçı Gustav Mahlerin ölümü və Tadzionun prototipi - 11 yaşlı Vladzio Moes ilə söhbət etdiyi Venesiyaya səfərindən çox təsirləndi. O, həm də ağıl və hiss arasındakı əlaqəni göstərmək niyyətində idi.
Hekayəmin ideyasına 1911-ci ilin yazında əvvəllər Münhendə tanış olduğum Qustav Mahlerin ölümü ilə bağlı gələn xəbər çox təsir etdi; öz enerjisindən yanan bu adam məndə güclü təsir bağışladı. Onun ölümü zamanı mən Brioni adasında idim və orada onun son saatları haqqında təmtəraqlı tonda yazan Vyana qəzetlərini izləyirdim. Sonralar bu sarsıntılar qısa hekayənin doğulduğu təəssürat və ideyalarla qarışdı və mən orgiasiyalı ölümlə ölən qəhrəmanıma nəinki böyük musiqiçi adını verdim, həm də onun xarici görünüşünü təsvir etmək üçün Mahler maskası götürdüm. Tomas Mann, "İllüstrasiya qovluğuna ön söz"
Əsl Tadzio
redaktə
Mannın həyat yoldaşı Katia (1974-cü il kitabında) xatırlayır ki, hekayə ideyası Tomasla 1911-ci ilin yayında Venesiyada (Lido sahilindəki Grand Hôtel des Bains-də qalmaq) əsl tətil zamanı yaranıb: Qəbiristanlıqdakı adamdan başlayaraq hekayənin bütün təfərrüatları təcrübədən götürülüb... Yeməkxanada elə ilk gün ərimin təsvir etdiyi kimi görünən polşalı ailəni gördük: qızlar kifayət qədər sərt və ciddi geyinmişdilər və təxminən 13 yaşlı çox cazibədar, gözəl oğlan açıq yaxası və çox yaraşıqlı bağları olan dənizçi kostyumu geyinmişdi. O, dərhal ərimin diqqətini çəkdi. Bu oğlan olduqca cazibədar idi və ərim həmişə sahildə yoldaşları ilə ona baxırdı. O, bütün Venesiyada onun arxasınca getmədi - bunu etmədi - amma oğlan onu valeh etdi və tez-tez onun haqqında düşünürdü ... Həmim, şəxsi məsləhətçi Fridberq hələ də xatırlayıram ki, kanon hüququ üzrə məşhur professor. Leipzig qəzəbləndi: "Nə hekayə! Və ailəsi olan evli bir adam!" "Tadzio"ya ilham verən oğlan, adı adətən Vladzio və ya sadəcə Adzio kimi qısaldılan baron Vladislav Moes idi. Bu hekayə təxminən 1964-cü ildə Tomas Mannın tərcüməçisi Andrzey Doleqovski tərəfindən aşkar edilmiş və 1965-ci ildə Alman mətbuatında dərc edilmişdir. Bəzi mənbələr Moesin 1971-ci ildə çəkilmiş roman filmini görənə qədər əlaqəni öyrənmədiyini bildirir. Moes 17 noyabr 1900-cü ildə Viebrka şəhərində baron Aleksander Juliusz Moes-in ikinci oğlu və dördüncü övladı olaraq anadan olub. O, Venesiyada olarkən 10 yaşında idi, romandakı Tadziodan xeyli gənc idi. Baron Moes 17 dekabr 1986-cı ildə Varşavada vəfat etdi və Sileziya Voyevodalığının Pilica qəbiristanlığında dəfn edildi. O, Gilbert Adair tərəfindən The Real Tadzio (Qısa Kitablar, 2001) tərcümeyi-halının mövzusu idi[4].
Film
redaktə- 1971-ci ildə Luçino Viskonti tərəfindən Dirk Boqardın baş rolda oynadığı “Venesiyada Ölüm” filmi çəkilmişdir.
- Benjamin Britten 1973-cü ildə Venesiyadakı ölümü operaya çevirdi, sonuncu operasıdır.
- Bu roman 1997-ci ildə BBC Radio 3 üçün Peter Volf tərəfindən dramatikləşdirilib.
- Con Neymar onu 2003-cü ilin dekabrında Hamburq Balet şirkəti üçün uyğunlaşdırdı.
- 2013-cü ildə Berlindəki Schaubühne teatrında Tomas Ostermeier tərəfindən idarə olunan Venesiyada Ölüm /Kindertotenlieder adlı səhnə əsəri Qustav Mahlerin Kindertotenlieder mahnı silsiləsindəki elementləri götürdü.
İstinadlar
redaktə- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2022-11-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-11-16.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2022-01-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-11-16.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2022-11-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-11-16.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2022-11-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-11-17.