Verxoyansk ulusu
Verxoyansk ulusu (saxa Үөһээ Дьааҥы улууһа) — Rusiya Federasiyası, Saxa Respublikasının ərazisinə daxil olan inzibati rayon. İnzibati mərkəzi şəhər tipli Bataqay qəsəbəsidir.
Verxoyansk ulusu | |||||
---|---|---|---|---|---|
|
|||||
67°33′ şm. e. 133°23′ ş. u.HGYO |
|||||
Ölkə | |||||
Tarixi və coğrafiyası | |||||
Yaradılıb | 5 yanvar 1967 | ||||
Sahəsi |
|
||||
Saat qurşağı |
|
||||
Əhalisi | |||||
Əhalisi |
|
||||
Rəsmi sayt | |||||
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Coğrafiyası
redaktəRayonun sahəsi 134.4 min km² -dir. Saxanın şimalında yerləşir. Şərqdə Muom ulusu, cənub-şərqdə Tompon, cənub-qərbdən Kobyay ulusu, qərbdə Even-Bıtantay, şimal-qərbdə Bulun, şimal-şərqdə Ust-Yana ulusları şimal-şərqdə həmsərhəddir.
Cənub və mərkəzi hissədən Yana yaylası, şimal-qərbdən Kular silsiləsi, şərqdən Çerski silsiləsi ilə əhatələnir. Ulusun ərazisi Yana çayı və onun qolları, Adışa (əsas olanlardan biri) və Tuostaax tərəfindən suvarılır.
Yananın orta axarındariya, 68 ° ş.e-də Bunqe-Tollya 1885 st paleolit düşərgəsi 47 min illik yaşa malikdir[2].
Təbii şərait
redaktəİqlimi subarktik, kəskin kontinentaldır. Yanvar ayının orta temperaturu −38 °C ... −48 °C, iyul +15 °C ... + 17 °C arasında dəyişir. Yağıntının miqdarı illik olaraq 150 mm-dən 300 mm-ə qdər ola bilir.
Antarktida xaricindəki havanın ən aşağı temperaturu (−67.8 °C) 1892-ci ilin fevral ayında ulus ərazisində, Verxoyansk şəhərində qeydə alınıb[3]. Verxoyansk Şimal yarımkürəsindəki soyuq qütbü adlanır.
Tarixi
redaktə1954-cü ildə rayon mərkəzi Verxoyanskdan Bataqaya köçürülmüşdür[4].
Əhalisi
redaktə- Milli tərkib
Əhalinin əsas hissəsi saxalılar təşkil edir. Üstəlik burada ruslar, evenlər və digər millətlərin nümayənələri yaşayır.
2002-ci il siyahıyaalmasına görə ulusun etnik tərkibi: saxalar - 9599 nəfər (70,24%), ruslar - 2756 nəfər (20,17%), ukraynalılar - 403 nəfər (2.95%), evenlər - 376 nəfər (2.75%) və digər millətlər - 532 nəfər ( 3.89%).
- Urbanizasiya
Şəhər şəraitində (Verxoyansk şəhəri, Bataqay və Ese-Xaya şəhəri) ulus əhalisinin 43,67% -i yaşayır.
Yerli özünü idarəetmə
redaktəVerxoyansk ulusu ərazisinə 3 şəhər və 14 kənd inzibati vahidliyinə ümumilikdə 29 yaşayış məntəqəsi daxildir[5][6].
İqtisadiyyat
redaktəSənaye
redaktəƏrazidə qalay, stibium, qızıl, gümüş, volfram, mis və digər faydalı qazıntılar vardır. Sovet dövründə burada Bataqay və Ese-Xaya kəndləri yaxınlığında (Kester yatağı da daxil olmaqla) qalay, Lazo kəndindəki qızıl çıxarılırdı. 1990-cı illərdə, ulusda mədən tam eniş vəziyyətinə düşür. 2001-ci ildə Lazo kəndi bağlanır[7], 2003-cü ildə Ese-Xaya kəndinin bağlanması planlaşdırılsa da, bağlanmaq qərarı verilmir[8].
Kənd təsərrüfatı
redaktəİndi rayonun statusu aqrardır. Ulusun kənd təsərrüfatının əsasını ətlik və südlük maldarlıq, atçılıqı şimal maralı və xəz dəri ticarəti təşkil edir.
İstinadlar
redaktə- ↑ Оценка численности населения на 1 января 2023 года по муниципальным районам.
- ↑ Российские учёные: человек заселил Арктику уже 45 тыс. лет назад[ölü keçid]
- ↑ "Росгидромет: «У Верхоянска есть право официально именоваться Полюсом холода»". Информационное агентство «SakhaNews». 2016-03-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-06-27.
- ↑ Ведомости Верховного Совета СССР. № 12 (806), 1954 г.
- ↑ "Закон Республики Саха (Якутия) от 30 ноября 2004 года N 173-З N 353-III «Об установлении границ и о наделении статусом городского и сельского поселений муниципальных образований Республики Саха (Якутия)»". 2019-09-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-06-27.
- ↑ "Перечень населённых пунктов, входящих в состав сельских и городских поселений Республики Саха (Якутия)". 2013-07-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-01-14.
- ↑ "Постановление Госсобрания (Ил Тумэн) РС(Я) от 20.03.2001 ПР № 261-II «Об упразднении административно-территориальной единицы посёлка Лазо Верхоянского улуса РС (Я)»". Правовой портал «Bestpravo». 2020-06-28 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-06-27.
- ↑ "Распоряжение Правительства РС(Я) от 02.06.2003 № 597-Р «О посёлке Эсе-Хайя Верхоянского улуса»". Правовой портал «Bestpravo». 2020-06-27 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-06-27.