Vikimedia Fondunun Çincə Vikipediyada gördüyü tədbirlər
13 sentyabr 2021-ci ildə Vikimedia Fondu Çincə Vikipediyaya aidiyyəti olmayan Vikipediya istifadəçi qrupu olan Materik Çin Vikimediaçıları qrupunun istifadəçilərini araşdırdıqdan sonra Çincə Vikipediyada bəzi rəsmi tədbirlər gördü.
13 sentyabr 2021-ci il GMT ilə saat 16:13-də (Pekin vaxtı ilə 00:13, 14 sentyabr 2021-ci il) Vikimedia Fondu yeddi istifadəçini qlobal olaraq blokladı, on iki hesabın inzibati hüquqlarını ləğv etdi və digər on iki istifadəçiyə xəbərdarlıq etdi.[1][2] Çincə Vikipediyanın ən aktiv on idarəçisindən dördünün hüquqları ləğv edildi.[3] Bu tədbirlər 13 sentyabr 2021-ci ildə Vikimedia Fondunun Hüquq Departamentinin İcma Dayanıqlığı və Davamlılıq üzrə vitse-prezidenti Meqqi Dennis tərəfindən açıqlanmışdı.
Zəmin
redaktəMaterik Çində senzuraya məruz qalmasına və VPN-lərə adətən Vikipediyanı redaktə etməyə icazə verilmədiyinə baxmayaraq, Çindən olan Vikipediya administratorları müəyyən sayda materik istifadəçisinə IP blokundan azad olma hüququ veriblər. Bu istifadəçilər, Çinin maraqlarını dəstəkləmək üçün Vikipediyada redaksiya məzmununu dəyişdirmək və/yaxud Çin Kommunist Partiyasının öz narrativini dünya miqyasında etibarlı platformalarda yerləşdirmək üçün koordinasiyalı səylərinin bir hissəsi olaraq Vikipediyaya nəzarəti əldə etmək məqsədilə Vikipediyada hökumətyönlü adminlərin seçilməsinə dəstək vermək üçün cəlb edilirdilər.[4][5]
Öz-özünə senzura və kommersiyalaşma problemləri ilə üzləşən yerli Vikipediya rəqibi olan Baidu Baikeni tərk edən könüllü redaktorların Çincə Vikipediyaya köçü müşahidə olunurdu. Çünki onlar "böyük beynəlxalq güc olan" "yüksək keyfiyyətli internet ensiklopediyasında işləmək imtiyazı istəyirdilər".[4][6] Müşahidəçilər bu cür hərəkətlərin təkcə vətənpərvər vətəndaşlara görə deyil, Twitter və Facebook kimi Wikipedia ilə yanaşı, "hökumətin bu platformaları manipulyasiya etmək üçün daha böyük strukturlu koordinasiyalı strategiya" ilə bağlı olduğunu irəli sürürlər.[6]
Şərhlər
redaktəFondun bu tədbirlərlə bağlı rəsmi açıqlamasında, Meqqi Dennis Fondun gördüyü tədbirlərin radikal xarakterli olduğunu etiraf etdi, lakin qərarın bir sıra mülahizələrə və dərin araşdırmaya əsaslandığını vurğuladı.[3] Fond, Meqqi Dennisin mediaya bəzi şəxslərin məqalələrin məzmununu, eləcə də idarəçi seçki prosesini manipulyasiya etməyə çalışdığını və digər redaktorların fiziki xəsarət aldığını deməsindən sonra tədbir görmək qərarına gəlib. Dennis burada Çin hökumətini ittiham etmək niyyətində olmayıb.[2][7]
Buna cavab olaraq, Materik Çin Vikimediaçıları qrupu Qiuwen saytında açıq məktub yerləşdirərək, Vikimedia Fondunun tədbirlərini əsassız adlandırıb və əməli tədbirlərlə təzyiqlərə müqavimət göstərmək niyyətini bildiriblər.[8][9] Rəsmi olaraq Çin Kommunist Partiyasının Mərkəzi Komitəsinə məxsus olan və idarə olunan "Global Times" nəşri Vikimedia Fondunun Çinli redaktorları "təmizlədiyini" iddia edib.[10]
BBC Tech Tent proqramına müsahibəsində Vikimedia Fondunun yeni baş icraçı direktoru Maryana İskəndər Vikipediya icmasının muxtariyyətini vurğulayıb və "Bu prosesdə öyrəndiyim ən erkən şeylərdən biri odur ki, Vikimedia Fondu redaksiya siyasətinin müəyyən edilməsində, əlbəttə ki, rol oynamır və bunlar icmalarda baş verən müzakirələrdir" deyib.[11][12]
Vikipediyanın həmtəsisçisi Cimmi Vels BBC-yə verdiyi müsahibədə "Dünyanın hər yerindən insanlarla danışmaqda dərin təcrübəm var və məsələn, Çindəki insanların beyni o qədər yuyulub ki, neytrallığın sadəcə yalan olduğunu görə bilmirlər" deyə qeyd edib ancaq daha sonra "Çini görməzlikdən gəldiyimiz iddiası absurddur. Biz Çindən olan redaktorları qucaq açaraq qarşılayırıq" deyib.[13]
İstinadlar
redaktə- ↑ Chen Guanrong. "內部編輯遭恐嚇，維基媒體基金會拔除多名「中國大陸維基人用戶組」成員" [Internal editors were intimidated, and the Wikimedia Foundation removed several members of the "Mainland China Wikipedia User Group"]. TechNews 科技新報 (çin). 2021-09-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-09-15.
- ↑ 1 2 "维基百科以亲中势力渗透为由封禁"中国大陆维基人用户组"七名编辑" (çin). BBC. 2021-09-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-09-18.
- ↑ 1 2 鄭樂捷. "維基封鎖7名中國大陸用戶 指為保障用戶安全" (çin). 美国之音. 2021-09-15. 2021-09-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-09-15.
- ↑ 1 2 Harrison, Stephen. "Why Wikipedia Banned Several Chinese Admins". Slate Magazine (ingilis). 2021-10-26. 2021-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-08-11.
- ↑ "Wikipedia blames pro-China infiltration for bans". BBC News (ingilis). 2021-09-16. 2021-09-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-08-11.
- ↑ 1 2 "China and Taiwan clash over Wikipedia edits". BBC News (ingilis). 2019-10-04. 2019-12-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-08-11.
- ↑ "忧渗透与起底风险 维基百科对中国编辑下禁令" (çin). 德國之聲. 2021-09-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-09-18.
- ↑ "維基百科禁 7 內地用戶 指有滲透起底風險 內地群組：準備鬥爭". 立場新聞 Stand News (çin). 2021-09-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-09-15.
- ↑ 观察者网. "维基百科封禁7名中国大陆编辑：他们想搞"渗透"". 新浪新闻 (çin). 2021-09-17. 2021-09-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-09-18.
- ↑ "维基百科封杀7个中文编辑，仅仅因为他们拒绝涉中话题被污染" (çin). 环球时报. 2021-09-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-09-18.
- ↑ "Tech Tent: Wikipedia's editing war". BBC. 2021-10-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-11-12.
- ↑ "Tech Tent – what next for Wikipedia?". BusinessGhana. 18 September 2021. 13 November 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 November 2024.
- ↑ "Wikipedia in Chinese editing war of words". BBC. October 29, 2021. İstifadə tarixi: 2021-11-19.