Vilayət (Səfəvilər)

Vilayət (fars. ولایت‎) — Səfəvilər dövləti daxilində yarımmuxtar əyalət kimi fəaliyyət göstərən inzibati bölgü növü.

1736-cı ildə nəşr olunmuş Səfəvi və onun inzibati ərazi-vahidləri tarixi xəritəsi

Vilayətlər ölkənin sərhəddində, əsasən dağlıq ərazilərində yerləşirdi. Əhəmiyyət sırasına görə beş vilayət Ərəbistan, Luristan, Gürcüstan, Kürdüstan və Bəxtiyari torpaqları idi.

Vilayəti, demək olar ki, müstəqil qubernator olan "vali" ("canişin", "qubernator") idarə edirdi. Valilər, ümumiyyətlə, tanınmış yerli ailələrə mənsub idi və rəsmi olaraq şah tərəfindən regional muxtariyyətin kompromisi kimi seçilirdi. Buna baxmayaraq, onlar irsi şəkildə hökmranlıq edirdilər. Nadir hallarda vali heç bir əlaqəsi olmayan bir vilayətə təyin olunurdu. Bu, 1680-ci illərin Kürdüstanında baş tutmuş problemlərə səbəb ola bilər ki, burada Şah Süleyman (1666–1694) tərəfindən təyin edilmiş qeyri-kürd vali yerli əhali tərəfindən qovulmuşdu.

Rəisləri yaxşı rəftarda saxlamaq üçün onların ailə üzvlərindən biri (çox vaxt oğul olur) İsfahanda girov saxlanılırdı. Valilər şaha sədaqətlərini rəsmən göstərir və onun adına sikkələr zərb edirdilər. Valilər adi bir qubernatorun malik olmadığı hüquqlardan istifadə edirdilər, o cümlədən: öz bölgələrinin idarə edilməsinə mütləq nəzarət, öz büdcələrinə və milislərinə malik olmaq və öz vassal münasibətlərini idarə etmək. Şah nadir hallarda bu işlərə qarışırdı.

Vəlilərin şaha ödəməli olduğu xəraclar vəziyyətə görə dəyişirdi. Tələblər adətən kiçik idi, məsələn, Səfəvilərin son dövrlərində Luristandan iyirmi ərəb atı, 200 qatır və bir sıra qiymətli əşyalar alınmışdı. Müharibə zamanı Lorestanın 12,000-ə qədər süvari və bərabər sayda piyada təmin edəcəyi gözlənilirdi.

Mənbə

Ədəbiyyat

• Matthee, Rudi. Persia in Crisis: Safavid Decline and the Fall of Isfahan. I.B.Tauris. 2011. ISBN 978-0857731814.
•  Matthee, Rudi. "Relations between the Center and the Periphery in Safavid Iran: The Western Borderlands v. the Eastern Frontier Zone". The Historian. 77 (3). 2015: 431–463. doi:10.1111/hisn.12068.

Əlavə ədəbiyyat

• Floor, Willem. Titles and Emoluments in Safavid Iran: A Third Manual of Safavid Administration, by Mirza Naqi Nasiri. Washington, D.C.: Mage Publishers. 2008. ISBN 978-1933823232.
• Sanikidze, George. The Evolution of the Safavid Policy towards Eastern Georgia // Melville, Charles (redaktor). Safavid Persia in the Age of Empires: The Idea of Iran. 10. I.B. Tauris. 2021. 375–404.