Vilson Ermənistanı
Vilson Ermənistanı — 28-ci ABŞ Prezidenti Vudro Vilsonun Dövlət Departamenti tərəfindən tərtib edilən, Sevr müqaviləsində Ermənistan Demokratik Respublikasının həyata keçirilməmiş sərhəd konfiqurasiyası.[1]:40–44 Sevr müqaviləsi 1920-ci ilin avqustunda Antanta dövlətləri ilə Osmanlı imperiyasının məğlub olmuş hökuməti arasında tərtib edilmiş və imzalanmış sülh müqaviləsi idi, lakin heç vaxt ratifikasiya olunmadı və daha sonra Lozanna müqaviləsi ilə əvəz olundu. Vilson Ermənistanının təklif olunan sərhədləri erməni əhalisi olan Ərzurum, Bitlis, Van və Trabzon kimi Osmanlı vilayətlərini əhatə edirdi. Trabzon vilayətinin hissələrinin daxil edilməsi Ermənistan Demokratik Respublikasının Trabzon limanında Qara dənizə çıxışını təmin etmək məqsədi daşıyırdı. Təklif olunan Pont respublikası 1919-cu il Paris Sülh Konfransında müzakirə edildi, lakin Elefterios Venizelos hökuməti belə bir dövlətin təhlükəli vəziyyətindən qorxdu, ona görə də onun bir hissəsi Vilson Ermənistanına daxil edildi.
.svg)
ABŞ Senatı 1920-ci ildə Vilsonun Ermənistanda mandat yaratmaq təklifini rədd etdi. Türkiyədə İstiqlaliyyət müharibəsinin başlaması Osmanlı imperiyasının Sevr müqaviləsini ratifikasiya etməməsinə səbəb oldu. Həmin ilin sonunda Ermənistan–Türkiyə müharibəsi başladı. Ermənistan məğlub oldu və 1920-ci il noyabrın 2-də Sevr müqaviləsində qeyd olunanlardan imtina edərək Gümrü müqaviləsini imzaladı. Qars müqaviləsi 1920-ci il dekabrın 2-də Ermənistan Demokratik Respublikası SSRİ tərəfindən ilhaq edildikdən sonra Sovet Rusiyası ilə Türkiyə arasında müzakirə edilmiş və 1921-ci il oktyabrın 23-də Ermənistandakı Sovet hökuməti arasında imzalanmışdır. Sonuncunu devrilmiş Ermənistan hökuməti heç vaxt qəbul etmədi. Sovet Rusiyası hökuməti Moskva müqaviləsində (1921) onun Ermənistan və Türkiyə ərazisi hesab etdiyi ərazi arasında oxşar sərhəd haqqında ayrıca danışıqlar aparmışdı.
Danışıqlar
redaktəLondon Konfransı zamanı Devid Lloyd Corc Vilsonu Anadolu üçün, xüsusən də erməni diasporunun dəstəyi ilə yaradılmış Qərbi Ermənistan İdarəsinin iddia etdiyi vilayətlər üçün mandat qəbul etməyə təşviq etdi. Vilson, erməni milli hərəkatının irəli sürdüyü iddiaları öyrənmək və bu iddiaların öz 14 maddəsi ilə uyğun olub-olmadığını müəyyən etmək üçün King-Crane Komissiyasını və general Ceyms Harbordu bölgəyə göndərdi. 12-ci maddə aşağıdakı kimi idi:
|
Osmanlı imperiyasının türk hissələri təhlükəsiz və davamlı suverenlik əldə etməlidir, lakin hazırda türk hakimiyyəti altında olan digər millətlər birmənalı olaraq mövcudluq zəmanəti və muxtar inkişaf üçün tamamilə toxunulmaz şərtlər almalıdırlar. Dardanel boğazı beynəlxalq zəmanətlə bütün xalqların gəmilərinin sərbəst keçməsi və ticarəti üçün daim açıq olmalıdır. | 
|
King-Crane Komissiyası "ermənilərin travmatik bir təcrübə yaşadıqlarını, Osmanlı imperiyasının onların hüquqlarına hörmətlə yanaşacağına bir daha etibar edə bilməyəcəklərini və ermənilərin xalq olduğunu" qeyd etmişdi.[2] Buna görə də Komissiya Ermənistanın Qafqaz cəbhəsi zamanı əldə etdiyi müstəqilliyinə beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən hörmət edilməli və müttəfiqlər tərəfindən sığortalanmasını tövsiyə etmişdi.
Qalereya
redaktə-
Sevr müqaviləsinə əsasən Vilson Ermənistanı -
Prezident Vilson tərəfindən verilən Ermənistan sərhədlərini göstərən xəritə
İstinadlar
redaktə- ↑ Hovanisyan, Riçard . The Republic of Armenia: Between Crescent and Sickle: Partition and Sovietization. 4. Berkeley: University of California Press. 1996b. ISBN 978-0520088047.
- ↑ "The King-Crane Commission Report, August 28, 1919". November 2, 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: November 23, 2023.