İstifadəçi:Solavirum/Qaralama4: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
+ Teq: 2017 viki-mətn redaktoru |
ref Teqlər: Geri qaytarıldı 2017 viki-mətn redaktoru |
||
Sətir 1:
{{Müze bilgi kutusu
|isim=Arkeoloji ve Etnografya Müzesi
|yerel_isim=Arxeologiya və Etnoqrafiya Muzeyi
|yerel_isim_dili=az
|resim=Yaşayış evi, Böyük Qala küç. 42.jpg
|resim_boyutu=250px
|kuruluş_tarihi=1976
|açılış_tarihi=1985
|müdür=Maisa Rahimova
|konum=[[İçerişeher]], [[Bakü]], [[Azerbaycan]]
}}
'''Ağdam Ekmek Müzesi''' ({{Lang|az|Arxeologiya və Etnoqrafiya Muzeyi}}), [[Azerbaycan]]'ın [[Ağdam|Ağdam kentinde]] ekmek ve unlu mamuller, tarım aletleri ve bunların tarihçesi hakkında bir müzedir.<ref>{{cite web|url=https://www.theguardian.com/football/these-football-times/2014/aug/06/qarabag-agdam-champions-league-azerbaijan-red-bull-salzburg|title=Qarabag are exiled from their home but could shock the Champions League|accessdate=8 Temmuz 2023|archive-date=2018-03-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20180317042705/https://www.theguardian.com/football/these-football-times/2014/aug/06/qarabag-agdam-champions-league-azerbaijan-red-bull-salzburg|publisher=www.theguardian.com|last1=Gault|first1=Matt|url-status=live}}</ref><ref>{{cite book|url=https://archive.org/details/offmaplostspaces0000bonn|title=Off the Map: Lost Space, Feral Places and Invisible Cities and What They Tell Us About the World|page=360|language=en|date=2014|pages=360|publisher=Aurum Press|last1=Bonnett|first1=Alastair}}</ref> Müze 25 Kasım 1983'te faaliyete başlamıştır. Müzede yaklaşık 2,800 sergi vardı. Müze, [[Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti|Azerbaycan SSC]] hükumeti tarafından yerel bir kültür anıtı olarak koruma altına alınmıştı. Müze bitişiğindeki alanda ise ''Sünbul'' kafesi ziyaretçilere hizmet veriyordu.<ref name="sunbul">{{cite web|url=http://anl.az/down/meqale/525/2011/mart/160510.htm|title=Bərəkətli Çörək muzeyləri|accessdate=4 noyabr 2017|archive-date=2020-01-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20200127020734/http://anl.az/down/meqale/525/2011/mart/160510.htm|publisher=anl.az|url-status=live}}</ref> Kompleks bir [[kervansaray]] içeriyordu.
== Mənbə ==▼
[[Birinci Dağlık Karabağ Savaşı]] sırasında [[Ermenistan Silahlı Kuvvetleri|Ermeni güçlerinin]] saldırıları sonucunda müzeye iki kez top mermisi isabet etmiştir. İlk mermi üçüncü sergi salonuna düşmesine rağmen patlamamıştı. İkinci mermi 12 Ağustos 1992'de saat 16:40 civarında müzeye isabet etmiştir. [[Askeran|Askeran Rayonu]]'na bağlı Hanabad ve Nahçıvanik köyleri yönünden ateş edilmiş ve müze tamamen tahrip edilmiştir. Çıkan yangın söndürülmeye çalışılsa da bina kurtarılamamış ve bunun sonucunda müzedeki yaklaşık 1,500 sergi mahvolmuştur.
==
[[Ağdam]]'da bir ekmek müzesi kurma düşüncesi, [[Rayon (yönetim)|rayon]] parti komitesinin birinci sekreteri olan Sadig Murtuzayev'e aittir. Murtuzayev, 1983'de [[Almanya]]'nın [[Ulm]] kentinde bulunan Ekmek Müzesi hakkında ''[[İzvestiya]]'' gazetesinde yayınlanan bir makaleden esinlenmiştir.<ref name="muzey">{{cite web|url=http://karabakh.tv/dunyada-ikinci-hesab-edil%C9%99n-agdam-cor%C9%99k-muzeyi/|title=Dünyada ikinci hesab edilən Ağdam Çörək Muzeyi|accessdate=4 noyabr 2017|archive-date=2019-03-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20190321100724/http://karabakh.tv/dunyada-ikinci-hesab-edil%C9%99n-agdam-cor%C9%99k-muzeyi/|publisher=karabakh.tv|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=http://hafta.az/index2.php?m=yazi&id=100179|title=“O vaxt mənə zarafatla “Qarabağın mədəniyyət naziri“ deyirdilər...“|accessdate=4 noyabr 2017|archive-date=2016-03-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20160305084421/http://hafta.az/index2.php?m=yazi&id=100179|publisher=hafta.az|last1=Laçın|first1=Sultan|url-status=dead}}</ref> Restorasyon çalışmaları yerel uzmanlar tarafından gerçekleştirilmiş, ayrıca değirmen binasının alınlığı onarılmış ve cephesinde bir taş [[mozaik]] oluşturulmuştur. Mozaik fikri de Sadig Murtuzayev'e aittir.<ref name="ash">{{cite web|url=http://modern.az/az/news/13388#gsc.tab=0|title=Külə dönmüş Çörək Muzeyi...|accessdate=4 noyabr 2017|archive-date=2019-04-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20190414055846/http://modern.az/az/news/13388#gsc.tab=0|publisher=modern.az|url-status=live}}</ref> Mozaik, Ağdamlı sanatçı-tasarımcı Zakir Rüstemov tarafından yapılmıştır ve ''[[:ru:Панно|panneau]]'', özel renkli taşlar kullanılarak bir araya getirilmiştir.<ref name="fasad">{{cite web|url=http://medianews.az/2014/08/25/agdam-corek-muzeyindeki-panno|title=Ağdam Çörək Muzeyindəki panno|accessdate=8 Temmuz 2023|archive-date=2021-06-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20210628065354/https://medianews.az/2014/08/25/agdam-corek-muzeyindeki-panno|publisher=medianews.az|url-status=live}}</ref>
Müze, 25 Kasım 1983'te ilk ziyaretçilerini kabul etmeye başlamıştır. Ekmek Müzesi'nin bulunduğu değirmen, 19. yüzyılın sonlarında [[Karabağ]] soylularından olan Muhammed Karayev tarafından inşa ettirilmiştir. Müze, [[Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti|Azerbaycan SSC]] hükumeti tarafından yerel bir kültürel anıt olarak koruma altına alınmıştır. Kompleks, bir [[kervansaray|kervansarayı]] da içermektedir. [[Sovyetler Birliği|Sovyet]] döneminde ''Değirmen Bahçesi'' ({{Lang|az|Dəyirman həyəti}}) olarak adlandırılan alanda bulunan kervansaray, kullanıma uygun hale getirilerek [[Azeriler|Azerbaycanlı]] sakinlere verilmiştir. Değirmen, 1987'de tam olarak hizmete açılmıştır. Müzenin tasarım çalışmaları, [[Kültür Bakanlığı (Azerbaycan)|Kültür Bakanlığı]]'nın sanatsal tasarım dairesinde görevli olan Eduard Krupkin liderliğindeki bir ekip tarafından gerçekleştirilmiştir. Müze dairesi başkanı Seriyye İsmayilova da bu heyete öncülük etmiştir.<ref name="muzey" />
Müze üç ana bölümden oluşmaktaydı.<ref name="muzey" /> Müzenin yanındaki alanda bulunan ''Sünbul'' kafesi, ziyaretçilere hizmet sunmaktaydı.<ref name="sunbul" /> Müzenin girişi doğrudan yazlık salona açılmaktaydı. Kısmen kapalı salonun ortasında küçük bir şadırvan bulunuyordu. Buradan ''Sünbul'' kafesine, mutfağa ve iki küçük yemek odasına geçiş sağlanmaktaydı. Salonun girişinden sola doğru sergi salonuna açılan bir kapı bulunmaktaydı. Müze müdürünün ofisine çıktığı yerden müzeye ikinci bir giriş mevcuttu. Sergi salonu yüksek olduğu için belirli bir bölümü üst katlara bölünmüştü. Giriş kapısının sol tarafından yukarıya çıkıldığında, 20 metrekarelik bir idari oda ve asma katında bir lobi bulunmaktaydı. Oradan da müzenin çatı katına bir giriş vardı. Müzenin ek sergileri çatı katında saklanmıştır.<ref name="muzey" />
İlk sergi salonunun alanı 80 metrekareyken, ikinci sergi salonunun alanı 30 metrekareydi. Birinci salonda, günlük 8–10 ton buğday öğütebilen mekanik bir değirmen bulunuyordu. Ayrıca, 1930'larda kullanılan ''Trier'' tahıl temizleme cihazı da burada sergileniyordu. İkinci sergi salonunda [[Azerbaycan]]'ın yerel iş aletleri, yani hiş, vel, çin, [[orak]] gibi eşyaların yanı sıra 2. yüzyıla ait bir el değirmeni (kirkire) ve çarçar adı verilen harman döven makinesi sergileniyordu. Değirmenin sağ tarafında ahşap bir merdiven ikinci kata çıkıyordu.<ref name="muzey" /> Bu alanda, [[Gence]], [[Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti|Nahçıvan]], Karabağ, [[Gürcistan]], [[Ermenistan]], [[Dağıstan]] ve [[Semerkant]]'ta yapılan çeşitli ekmek çeşitleri ve undan yapılan ürünler sergileniyordu.<ref name="sabir">{{cite book|author-link=Sabir Rüstemhanlı |title=My Road of Life|date=2013|page=260–261|publisher=AuthorHouse UK|last1=Rustamkhanli|first1=Sabir|location=Bloomington |language=en |ISBN=978-1481791823 }}</ref> Ayrıca, alt salonda antik maşrapalar ve mutfak gereçleri sergilenmiştir. Bir sonraki salonda ise sadece tahıl ve tarımla ilgili konular yer alıyordu. Bu bölümde çeşitli tahıl türleri, buğdaydan yapılan sergiler, savaş sırasında çocuklara verilen ekmek kartları ve aynı zamanda buğday tanelerinden yapılmış Azerbaycan haritası sergileniyordu.<ref name="muzey" />
[[Birinci Dağlık Karabağ Savaşı]] sırasında [[Ermenistan Silahlı Kuvvetleri|Ermeni güçlerinin]] saldırıları sonucunda müzeye iki kez top mermisi isabet etmiştir. İlk mermi üçüncü sergi salonuna düşmesine rağmen patlamamıştı. İkinci mermi 12 Ağustos 1992'de saat 16:40 civarında müzeye isabet etmiştir. [[Askeran|Askeran Rayonu]]'na bağlı Hanabad ve Nahçıvanik köyleri yönünden ateş edilmiş ve müze tamamen tahrip edilmiştir. Çıkan yangın söndürülmeye çalışılsa da bina kurtarılamamıştır.<ref name="muzey" /> Bunun sonucunda müzedeki yaklaşık 1,500 sergi, tavanın ahşap malzemeden yapılmış olması nedeniyle hızla alev almış ve bir saat içinde müze tamamen yok olmuştur. Sadece değirmenin duvarları ayakta kalmıştır.<ref name="ash" />
Müzenin duvarlarına yazılan ''Ekmek pahalı, ölüm ucuzdur'' ve ''Kılıç kesmeyen ekmeği keser'' [[Atasözü|atasözleri]], ziyaretçilere ekmekin kutsallığını ve gücünü hatırlatmak amacını taşıyordu.<ref>{{cite web|url=http://tarix.info/maraqli/tarixi-meqaleler/2552-agdam-chorek-muzey.html|title=AĞDAM ÇÖRƏK MUZEYİ|accessdate=4 noyabr 2017|archive-date=2021-06-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20210628052650/http://tarix.info/maraqli/tarixi-meqaleler/2552-agdam-chorek-muzey.html|publisher=tarix.info|url-status=live}}</ref> Ayrıca, 1980'li yıllarda Ağdam'da düzenlenen Natevan Kız Bayramı<ref>{{cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=M0ug8ATJNTo|title="Natəvan" qızlar bayramı|accessdate=2021-01-20|archive-date=2023-07-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20230701045505/https://www.youtube.com/watch?v=M0ug8ATJNTo|date=20.01.2021|language=az|work=|publisher=[http://youtube.com Youtube.com]|author=CBC TV|url-status=live}}</ref> ve uluslararası [[:az:Xarı_bülbül_festivalı|Harı Bülbül Festivali]],<ref name="ash" /> müzeden ilhamlanarak başlatılmıştı.
2004'te İfade Özgürlüğünü Koruma Vakfı topluluğu, Ağdam Ekmek Müzesi'nin restorasyonu konusunda [[Azerbaycan kültür bakanları listesi|Azerbaycan Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanı]] [[Ebulfes Karayev]]'e bir çağrıda bulunmuştur.<ref>{{cite web|url=https://apa.az/medeniyyet-xeberleri/medeniyyet-siyaseti/agdam-corek-muzeyinin-berpasi-teklif-olunur.html|title=Ağdam Çörək Muzeyinin bərpası təklif olunur|accessdate=8 Temmuz 2023|publisher=apa.az}}{{Dead link|date=September 2021|bot=InternetArchiveBot}}</ref>
== Sergiler ==
Müzede yaklaşık 2,800 sergi bulunmaktadır ve bunlar arasında [[Ağdam (rayon)|Ağdam Rayonundaki]] Çalağantepe'de yapılan arkeolojik kazılarda keşfedilen 3 bin yıldan daha eski fosilleşmiş buğday da yer almaktadır. Müzede ayrıca eski [[Sovyetler Birliği|Sovyet Cumhuriyetlerinin]] başkentlerinde pişirilen 300'den fazla ekmek örneği sergilenmektedir. [[İmam Mustafayev]] ve Ebülfez Kasımov gibi akademisyenler ve birçok entelektüel, müzenin sergi koleksiyonunun oluşturulmasında önemli bir rol oynamışlardır.<ref name="sunbul" /><ref>{{cite web|url=http://www.armenianvandalism.az/az_aghdam.html|title=Ağdam rayonu|accessdate=4 noyabr 2017|archive-date=2019-06-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20190609133221/http://www.armenianvandalism.az/az_aghdam.html|publisher=www.armenianvandalism.az|url-status=dead}}</ref> Bu yıllarda, [[Azerbaycan|Azerbaycan Cumhuriyeti]]'nin tüm bölgelerinden farklı ekmek çeşitleri müzede toplanmıştır. Ayrıca, [[Gedebey Rayonu]]'ndan antik tarım aletlerine sahip 16 adet bağış, müzenin sergileme fonuna katkı sağlamıştır.<ref name="sunbul" /> [[Moskova Oblastı]]'nın [[Yıldız Şehir]] kasabasından gönderilen ve uzayda seyahat eden ekmek örnekleri de vardır.<ref name="kosmos">{{cite web|url=http://www.anl.az/down/meqale/525/2011/dekabr/218225.htm|title=“Ağdam Çörək Muzeyi” – “Dəyərli yaddaş abidəsi”|accessdate=8 Temmuz 2023|archive-date=2023-07-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20230701045444/http://www.anl.az/down/meqale/525/2011/dekabr/218225.htm|publisher=www.anl.az|url-status=live}}</ref>
Müzede sergilenenler arasında en eski olanı, MÖ 7. binyıla tarihlenen taşlaşmış buğday taneleridir. Bu buğdaylar, Çalağantepe'de gerçekleştirilen kazılarda arkeolog İdeal Nerimanov'un çabaları sonucunda bulunmuştur ve İmam Mustafayev tarafından müzeye hediye edilmiştir. Daha sonra kültür dairesi başkanı olarak görev yapmış Çimnaz Aliyeva, savaş döneminde taşlaşmış buğday tanelerini kurtararak Azerbaycan Tarih Müzesi'ne emanet etmiştir.<ref name="muzey" /> 1980'lerde Ağdam'da ilçe düzeyinde yapılan tüm kutlamalarda yol gösterici olarak görev yapan Faytoncu Bahman'ın arabası da müzede teşhir amacıyla sergilenmekteydi.<ref name="ash" />
Müzede sergilenen bazı eserler, müzeyi ziyaret eden yabancı misafirler tarafından bağışlanmıştır. Bu tür sergiler arasında en ünlüsü, [[II. Dünya Savaşı]] sırasında Leningrad'da (bugünkü [[Sankt-Peterburg]]) kuşatma altında kalan Galina Konayeva'nın getirdiği "[[abluka]] ekmeği" idi. [[Nazi Almanyası|Nazi]] kuşatması döneminde şehir halkına kişi başı günlük olarak 125 gram siyah ekmek dağıtılıyordu ve Konayeva, o zorlu günlerin anısına bir parça ekmeği saklamıştı. Konayeva, müzeyle ilgili haberin televizyonda yayınlanmasından kısa bir süre sonra [[Ağdam]]'a gelerek ekmeği müzeye hediye etmiştir.<ref name="sabir" /><ref name="tofiqli">{{cite book|location=Bakı |publisher=Adiloğlu |editor-first=F. |editor-last=Uğurlu |title=Ağdam çörək muzeyi: dünəni, bu günü və sabahı|language=az|date=2011|last1=Tofiqli|first1=Vüqar|ISBN=9789952251302 }}</ref>
Müzenin ilk müdürü televizyon muhabiri Allahverdi Asadov olmuştur. 1 Eylül 1984 tarihinde, [[Azerbaycan Televizyonu|AzTV]]'de bölüm editörü olarak çalışan Niyazi Guliyev müzenin müdürü olmuştur. Ancak sağlık sorunları nedeniyle kısa bir süre sonra görevinden ayrılmak zorunda kalmıştır. Sonrasında müze müdürlüğüne, ''Bilik Cemiyeti''<nowiki/>'nin rayon şube başkanı olan Ofelya Zeynalova getirilmiştir. Ofelya Zeynalova'nın görevinden ayrılmasının ardından müzede Hafız Aliyev görevlendirilmiştir. Müzenin yedi kişilik personel ekibinde iki bilimsel çalışan, üç rehber ve bir değirmenci bulunmaktaydı. Değirmenci personelinin görevi, ziyarete gelen konuklara hazır ürünler sunabilmek için değirmeni çalışır durumda tutmaktı.<ref name="sunbul" /><ref name="muzey" /><ref name="ash" />
== Popüler kültürde ==
Ekmek müzesi, 2013 yılında Azerbaycan [[video oyunu geliştiricisi]] ''AzDimension'' tarafından geliştirilen [[birinci şahıs nişancı]] video oyunu ''İşğal altında: Ağdam''{{'}}da bulunabilir.<ref>{{cite web|url=http://www.eurasianet.org/node/65808|title=Azerbaijan: Video Game Revisits Nagorno-Karabakh War|accessdate=15 avqust 2016|archivedate=2018-06-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180623112817/https://eurasianet.org/node/65808|website=www.eurasianet.org|publisher=www.eurasianet.org|last1=Gojiashvili|first1=Nino|url-status=unfit}}</ref>
== Kaynakça ==
{{Kaynakça}}
| |||