Vikipediya

Erməni soyqırımı: Redaktələr arasındakı fərq

Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
MJL (müzakirə | töhfələr)
261 redaktə
→‎Erməni soyqırımı tanıyanlar: +{{Main|Erməni soyqırımının tanınması|Erməni soyqırımının inkarı}}
Redaktənin izahı yoxdur
Teqlər: Geri qaytarıldı Vizual redaktor
Sətir 15:
|Girov sayı =
|Girovlar =
|Həlak olanlar = 300.000<ref>Gürün, K. (1985). The Armenian file: The myth of innocence exposed. Rustem.</ref>-1.5 milyon (mübahisəli){{#tag:ref|1.5 milyon ən çox istifadə edilən rəqəmdir,<ref>Məsələn: * {{cite journal|last=Derderian|first=K.|title=Common Fate, Different Experience: Gender-Specific Aspects of the Armenian Genocide, 1915–1917|journal=Holocaust and Genocide Studies|date=1 March 2005|volume=19|issue=1|pages=1–25|url=https://academic.oup.com/hgs/article-abstract/19/1/1/656422|language=en|quote=the figure of 1.5 million people is generally accepted as a reasonable estimate|issn=8756-6583|doi=10.1093/hgs/dci001|access-date=12 June 2019|archive-date=5 June 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220605100312/https://academic.oup.com/hgs/article-abstract/19/1/1/656422|url-status=live}} * {{cite web|title = Tsitsernakaberd Memorial Complex|url = http://www.genocide-museum.am/eng/Description_and_history.php|publisher = [[Tsitsernakaberd|Armenian Genocide Museum-Institute]]|access-date = 17 June 2016|archive-date = 20 January 2016|archive-url = https://web.archive.org/web/20160120092829/http://www.genocide-museum.am/eng/Description_and_history.php|url-status = live}} * {{cite news | last = Kifner | first = John | title = Armenian Genocide of 1915: An Overview | url = https://www.nytimes.com/ref/timestopics/topics_armeniangenocide.html | work = [[The New York Times]] | authorlink = John Kifner | date = 7 December 2007 | access-date = 12 June 2019 | archive-date = 10 March 2018 | archive-url = https://web.archive.org/web/20180310041704/http://www.nytimes.com/ref/timestopics/topics_armeniangenocide.html | url-status = live }}</ref> Lakin, müxtəlif mənbələrdə 800,000-dən 1,800,000-ə kimi<ref>{{cite book|last=Göçek|first=Fatma Müge|title=Denial of violence : Ottoman past, Turkish present and collective violence against the Armenians, 1789–2009|date=2015|publisher=Oxford University Press|isbn=0-19-933420-X|page=1|url=https://books.google.com/books?id=q-eMBAAAQBAJ|access-date=2019-06-12|archive-date=2016-05-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20160516074741/https://books.google.com/books?id=q-eMBAAAQBAJ|url-status=live}}</ref><ref>{{cite book | first = Yair | last = Auron | title = The banality of indifference: Zionism & the Armenian genocide | url = https://books.google.com/books?id=nnUR4hSTb8gC&pg=PA44 | year = 2000 | publisher = Transaction | isbn = 978-0-7658-0881-3 | page = 44 | access-date = 2019-06-12 | archive-date = 2016-06-10 | archive-url = https://web.archive.org/web/20160610072243/https://books.google.com/books?id=nnUR4hSTb8gC&pg=PA44 | url-status = live }}</ref><ref name="Forsythe2009">{{cite book | first = David P. | last = Forsythe | title = Encyclopedia of human rights | url = https://books.google.com/books?id=1QbX90fmCVUC&pg=PA98 | date = 11 August 2009 | format = Google Books | publisher = Oxford University Press | isbn = 978-0-19-533402-9 | page = 98 | volume = 1 | access-date = 12 June 2019 | archive-date = 12 May 2016 | archive-url = https://web.archive.org/web/20160512201800/https://books.google.com/books?id=1QbX90fmCVUC&pg=PA98 | url-status = live }}</ref>{{rp|98}}<ref>{{cite book | first = Frank Robert | last = Chalk | first2 = Kurt | last2 = Jonassohn | others = Institut montréalais des études sur le génocide | title = The history and sociology of genocide: analyses and case studies | url = https://books.google.com/books?id=UgzAi1DD75wC&pg=PA270 | date = 10 September 1990 | publisher = Yale University Press | isbn = 978-0-300-04446-1 | pages = 270– | access-date = 12 June 2019 | archive-date = 27 May 2016 | archive-url = https://web.archive.org/web/20160527171543/https://books.google.com/books?id=UgzAi1DD75wC&pg=PA270 | url-status = live }}</ref> müxtəlif rəqəmlər göstərilir.|name="statistika"|group ="Qeyd"}}
|Yaralılar =
|Terrorçu sayı =
|Terrorçular =Hınçak, Taşnak<ref>Hyland, F. P. (1991). Armenian Terrorism. The Past, the Present, the Prospects.</ref>
|Terrorçular =
|Qatil sayı =
|Qatillər =
Sətir 29:
'''Erməni soyqırımı'''{{ref+|[[Azərbaycan]] dövlətinin 1915-ci ildə baş vermiş bu hadisələri soyqırım olaraq tanımamasına görə, azərbaycandilli elmi və publisistik ədəbiyyatda həmin hadisələrdən bəhs edilərkən əksər hallarda adın əvvəlinə ''"Qondarma"'' və ya ''"Uydurma"'' sözü də əlavə edilir.<ref>{{cite web |last=Hüseynova |first=Lalə |title=Qondarma “erməni soyqırımı” iddiası tarixi həqiqətdən uzaqdır |url=https://mod.gov.az/az/pre/26630.html |website=mod.gov.az |publisher=Azərbaycan ordusu |accessdate=13 iyul 2019 |archive-date=2022-04-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220401051857/https://mod.gov.az/az/pre/26630.html |url-status=live }}</ref><ref>{{cite news |last=Cəbrayılov |first=Rəfael |title=Ermənistanın qondarma “soyqırımı” iddiaları iflasa məhkumdur |url=http://anl.az/down/meqale/xalqqazeti/2010/aprel/116326.htm |accessdate=13 iyul 2019 |agency=Xalq qəzeti |publisher=anl.az |date=2010.- 24 aprel |archive-date=2022-04-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220430165723/http://anl.az/down/meqale/xalqqazeti/2010/aprel/116326.htm |url-status=live }}</ref><ref>{{cite news |last=Məmmədov |first=Xaqani |title=Uydurma erməni soyqırımı iddiası tarixi həqiqətdən uzaqdır |url=http://www.anl.az/down/meqale/xalqqazeti/xalqqazeti_aprel2009/76712.htm |accessdate=13 iyul 2019 |agency=Xalq qəzeti |publisher=anl.az |date=2009.- 24 aprel |archive-date=2022-03-31 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220331111909/http://www.anl.az/down/meqale/xalqqazeti/xalqqazeti_aprel2009/76712.htm |url-status=live }}</ref>|Qeyd}}{{ref+|Bütün nüfuzlu ensiklopediyalar və əksər akademik mənbələrdə hadisə "Erməni soyqırımı" adıyla təqdim edilir.<ref>Erməni soyqırımı (təsdiq) – [http://www.armenian-genocide.org/Affirmation.69/current_category.5/affirmation_detail.html Beynəlxalq Soyqırım Tədqiqatçıları Assosasiyasının] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20131203224139/http://www.armenian-genocide.org/Affirmation.69/current_category.5/affirmation_detail.html |date=2013-12-03 }} 11-13 iyun 1997-ci ildə [[Monreal]]da keçirilmiş beynəlxalq konfransında təsdiqlənmişdir ki, [[1915]]-ci ildə [[Osmanlı imperiyası]] ərazisində etnik ermənilərin kütləvi şəkildə öldürülməsi halları [[BMT]]-nin ''Soyqırımların qarşısının alınması və bu hadisələrin günahkarlarının cəzalandırılması Konvensiyası''na ({{Dil-en|Convention on the Prevention and Punishment of Genocide}}) əsasən soyqırımı hadisəsidir. Həmin sənəd həm də Erməni soyqırımının [[Türkiyə]] hökuməti, onun rəsmi və qeyri-rəsmi təmsilçiləri və tərəfdaşları tərəfindən inkar edilməsini pisləyir.)</ref><ref name="24.04.19981">{{cite web | url = http://www.armenian-genocide.org/Affirmation.153/current_category.7/affirmation_detail.html | title = Council of Europe Parliamentary Assembly Resolution | publisher = Armenian genocide | access-date = 2015-12-04 | archive-date = 2017-08-10 | archive-url = https://web.archive.org/web/20170810022139/http://www.armenian-genocide.org/Affirmation.153/current_category.7/affirmation_detail.html | url-status = live }}</ref><ref>[http://www.britannica.com/event/Armenian-Genocide Erməni soyqırımı] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20220812040008/https://www.britannica.com/event/Armenian-Genocide |date=2022-08-12 }}, [[Britannika Ensiklopediyası]]</ref><ref>[[:en:Israel Charny|Israel W. Charny]]. Encyclopedia of genocide. — Santa Barbara, California: ABC-CLIO, 1999. — Vol. 1. — P. 161. — 718 p. — ISBN 978-0-87436-928-1.</ref><ref>Totten, Bartrop, Jacobs. Dictionary of Genocide. — P. 19.</ref><ref>{{Citation|first1=Hans-Lukas|last1=Kieser|first2=Dominik J.|last2=Schaller|language=German|title=Der Völkermord an den Armeniern und die Shoah|trans_title=The Armenian genocide and the Shoah|publisher=Chronos|year=2002|isbn=3-0340-0561-X|page=114}}</ref><ref>{{Citation | title = Armenia: The Survival of A Nation | first = Christopher J. | last = Walker | publisher = Croom Helm | place = London | year = 1980 | pages = 200–3}}</ref><ref>{{Citation | title = The Treatment of Armenians in the Ottoman Empire, 1915–1916: Documents Presented to Viscount Grey of Falloden | first1 = Viscount James | last1 = Bryce | authorlink= James Bryce, 1st Viscount Bryce | first2 = Arnold | last2 = Toynbee | edition = uncensored | editor-first = Ara | editor-last = Sarafian | place = Princeton, [[Nyu-Cersi|NJ]] | publisher = Gomidas | year = 2000 | isbn = 0-9535191-5-5 | pages = 635–49}}</ref><ref>{{Cite journal | last= Hyde | first= Jennifer | title= Polish Jew gave his life defining, fighting genocide | url= http://www.cnn.com/2008/WORLD/europe/11/13/sbm.lemkin.profile/ | publisher= CNN | date= 2 December 2008 | archiveurl= https://web.archive.org/web/20081203090012/http://www.cnn.com/2008/WORLD/europe/11/13/sbm.lemkin.profile/ | archivedate= 3 December 2008 | deadurl= no }}</ref><ref name="Ferguson1">{{Cite book | authorlink = Niall Ferguson | last = Ferguson | first = Niall | title = The War of the World: Twentieth-Century Conflict and the Descent of the West | url = https://archive.org/details/warofworldtwenti00nial | place = New York | publisher = Penguin Press | year = 2006 | isbn = 1-59420-100-5 | page = [https://archive.org/details/warofworldtwenti00nial/page/177 177]}}</ref><ref name="IAGS">{{Cite journal | publisher = Genocide Watch | url = http://www.genocidewatch.org/images/Turkey-_13Jun05ErdoganletterAmericanHistoricalAssociation.pdf | format = PDF | title = A Letter from The International Association of Genocide Scholars | date = 13 June 2005 | access-date = 4 December 2015 | archive-date = 11 October 2017 | archive-url = https://web.archive.org/web/20171011090846/http://www.genocidewatch.org/images/Turkey-_13Jun05ErdoganletterAmericanHistoricalAssociation.pdf | url-status = dead }}</ref>|Qeyd}} ({{dil-hy|Հայոց ցեղասպանություն}}{{ref+|[[Klassik erməni orfoqrafiyası]] ilə Հայոց ցեղասպանութիւն|Qeyd}}, {{comment|translit.|transliterasiya|transliterasiya}} ''Hayots tseğaspanutyun''; {{Dil-tr|Ermeni Soykırımı}}), '''Ermənilərin köçürülməsi''' ({{Dil-tr|Ermeni tehciri}}) və ya [[ermənilər]] arasında adətən '''Mets Yeğern''' ({{Dil-hy|Մեծ Եղեռն}}, "Böyük cinayət")<ref>{{cite news|last=Matiossian|first=Vartan|title=The Self-Delusion of 'Great Calamity': What 'Medz Yeghern' Actually Means Today|url=http://www.armenianweekly.com/2013/01/12/the-self-delusion-of-great-calamity-what-medz-yeghern-actually-means-today/|newspaper=Armenian Weekly|date=12 January 2013|authorlink=Vartan Matiosyan|access-date=4 December 2015|archive-date=14 November 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211114220914/https://armenianweekly.com/2013/01/12/the-self-delusion-of-great-calamity-what-medz-yeghern-actually-means-today/|url-status=live}}</ref> — [[:en:Imperial Government (Ottoman Empire)|Osmanlı hökuməti]] tərəfindən əksərən [[Osmanlı imperiyası]] vətəndaşı olan{{refn|name=statistika|group=Qeyd}} etnik [[Ermənilər|erməni]] əhalinin qətli iddiaları. Hadisələrin başlanğıcı olaraq, Osmanlı hökumətinin [[İstanbul]] və [[Ankara]] yekun nəticədə əksəri qətlə yetirilmiş [[24 aprel 1915-ci ildə erməni intellektuallarının deportasiyası|235–270 arası erməni intellektualı və icma rəhbərlərini toplaması, həbs və deportasiya etməsi]] tarixi olan 24 aprel 1915-ci il hesab edilir.İddialara görə, [[Birinci dünya müharibəsi]] zamanı və sonrası baş vermiş soyqırım iki mərhələrdə həyata keçirilmişdir: birinci mərhələdə əmək qabiliyyətli kişi əhali qətlə yetirilmiş, yetkinlik yaşına çatmışlar isə hərbi xidmətə aparılmış və ya məcburi əməyə sövq edilmiş, ikinci mərhələdə isə qadınlar, uşaqlar və yaşlılar [[Suriya səhrası]]na köçürülmə qərarı ilə [[ölüm yürüşü]]nə çıxarılmışdır.İddiaların daha cəzbedici görünməsi məqsədilə irəli sürülən fikirlərə görə, hərbi qüvvələr tərəfindən müşahidə olunan deportasiya edilən əhali, müntəzəm olaraq soyğunçuluq, cinsi təcavüz və qırğınlara məruz qalmışdır.<ref>{{Citation|first1=Hans-Lukas|last1=Kieser|first2=Dominik J.|last2=Schaller|language=German|title=Der Völkermord an den Armeniern und die Shoah|trans-title=The Armenian genocide and the Shoah|publisher=Chronos|year=2002|isbn=3-0340-0561-X|page=114}}<br />{{Citation|title = Armenia: The Survival of A Nation|first=Christopher J.|last=Walker|publisher=Croom Helm|place=London|year=1980|pages =200–03}}<br />{{Citation|title=The Treatment of Armenians in the Ottoman Empire, 1915–1916: Documents Presented to Viscount Grey of Falloden|first1=Viscount James|last1=Bryce|authorlink=James Bryce, 1st Viscount Bryce|first2=Arnold|last2=Toynbee|edition=uncensored|editor-first=Ara|editor-last=Sarafian|place=Princeton, [[Nyu-Cersi|NJ]]|publisher=Gomidas|year=2000|isbn=0-9535191-5-5|pages=635–649}}</ref> Həmin dövrə Osmanlı imperiyası ərazisində yaşayan [[Süryani soyqırımı|assuriyalılar]] və [[Yunan soyqırımı|yunanlar]] da qırğınlara məruz qalmışlar ki, bəzi tarixçilər bu qırğınları da eyni soyqırım siyasətinin tərkib hissəsi hesab edirlər.<ref name="SchallerZimmer">{{Cite journal | doi = 10.1080/14623520801950820 | last1 = Schaller | first1 = Dominik J | last2 = Zimmerer | first2 = Jürgen | year = 2008 | title = Late Ottoman genocides: the dissolution of the Ottoman Empire and Young Turkish population and extermination policies&nbsp;– introduction | journal = Journal of Genocide Research | volume = 10 | issue = 1| pages = 7–14}}</ref><ref name="Jones2010">{{cite book|last=Jones|first=Adam|title=Genocide: A Comprehensive Introduction|url=https://books.google.com/books?id=BqdVudSuTRIC&pg=PA171|year=2010|publisher=Taylor & Francis|isbn=978-0-203-84696-4|pages=171–72|quote=A resolution was placed before the IAGS membership to recognize the Greek and Assyrian/Chaldean components of the Ottoman genocide against Christians, alongside the Armenian strand of the genocide (which the IAGS has already formally acknowledged). The result, passed emphatically in December 2007 despite not inconsiderable opposition, was a resolution which I co-drafted, reading as follows: …|access-date=2020-11-12|archive-date=2022-04-30|archive-url=https://web.archive.org/web/20220430165724/https://books.google.com/books?id=BqdVudSuTRIC&pg=PA171|url-status=live}}</ref> Dünyanın bir çox hissələrdində [[Erməni diasporu]] birbaşa bu soyqırım siyasətinin nəticəsi olaraq meydana gəlmişdir. Lakin indiyədək ermənilər tərəfindən əsaslı sübutlar gətirilməyib. Əksinə ermənilər tərəfindən şəqri Anadoluda türklərə və kürdlərə qarşı qırğınlar olmuşdur. Birinci Dünya Müharibəsi zamanı Osmanlı vətəndaşı olan ermənilər dövlətlərini yəni, Osmanlını arxadan vurmuşlar.
 
Etnik erməni əhalisinin sistematik şəkildə və bilərəkdən məhv edilməsindən təsirlənən [[:en:Raphael Lemkin|Rafael Lemkin]], bu hadisələri ifadə etmək üçün 1943-cü ildə [[soyqırım]] ifadəsi ({{dil-en|genocide}}) və anlayışını ixtira etmişdir.<ref>{{Cite book |url=https://yalebooks.yale.edu/book/9780300186963/totally-unofficial |title=Totally Unofficial: The Autobiography of Raphael Lemkin|place=New Haven and London|publisher=Yale University Press |year=2013|pages=19–20 |isbn=978-0-300-18696-3 |urlplace=https://yalebooks.yale.edu/book/9780300186963/totally-unofficialNew Haven and London |pages=19–20 |access-date=2020-11-12|archive-date=2022-04-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220405051127/https://yalebooks.yale.edu/book/9780300186963/totally-unofficial/ |archive-date=2022-04-05 |url-status=live}}<br />[https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10008187 The Armenian Genocide (1915–16): Overview] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20180710011049/https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10008187|date=2018-07-10}}, ''[[United States Holocaust Memorial Museum]]''</ref> Erməni soyqırımı ən erkən müasir soyqırımlardan biri kimi qəbul edilmişdir.<ref name="24.04.1998">{{cite web | url = http://www.armenian-genocide.org/Affirmation.153/current_category.7/affirmation_detail.html | title = Council of Europe Parliamentary Assembly Resolution | publisher = Armenian National Institute | access-date = 17 June 2016 | archive-date = 10 August 2017 | archive-url = https://web.archive.org/web/20170810022139/http://www.armenian-genocide.org/Affirmation.153/current_category.7/affirmation_detail.html | url-status = live }}</ref><ref name="Ferguson">{{Cite book|authorlink = Niall Ferguson | last = Ferguson | first = Niall | title = The War of the World: Twentieth-Century Conflict and the Descent of the West |url = https://archive.org/details/warofworldtwenti00nial | place = New York | publisher = Penguin Press | year = 2006 | isbn = 1-59420-100-5 | page = [https://archive.org/details/warofworldtwenti00nial/page/177 177]}}</ref><ref>{{Cite journal | publisher = Genocide Watch | url = http://www.genocidewatch.org/images/Turkey-_13Jun05ErdoganletterAmericanHistoricalAssociation.pdf | title = A Letter from The International Association of Genocide Scholars | date = 13 June 2005 | access-date = 4 December 2015 | archive-date = 11 October 2017 | archive-url = https://web.archive.org/web/20171011090846/http://www.genocidewatch.org/images/Turkey-_13Jun05ErdoganletterAmericanHistoricalAssociation.pdf | url-status = dead }}</ref> O, [[Holokost]]dan sonra ikinci ən çox öyrənilmiş və tədqiq edilmiş soyqırımı iddiasıdır.<ref name="nazi">{{Cite journal | last = Rummel | first = RJ | title = The Holocaust in Comparative and Historical Perspective | journal = IDEA – A Journal of Social Issues | volume = 3 | number = 2 | date = 1 April 1998 | author-link = Rudolph Rummel | url = http://www.ideajournal.com/articles.php?id=17. | issn = 1523–1712 | access-date = 12 November 2020 | archive-date = 5 April 2022 | archive-url = https://web.archive.org/web/20220405051905/https://www.ideajournal.com/articles.php?id=17. | url-status = live }}</ref>
 
[[Türkiyə]] hökuməti baş vermiş hadisələri ifadə etmək üçün "''soyqırım"'' ifadəsini [[Erməni soyqırımının təkzibi|düzgün hesab etmir]]. Türkiyə tərəfindən əsl faktın üz işığına çıxması üçün arxivlərin açılaraq sübutlarla danışılması təklifi dəfələrlə irəli sürülsədə Ermənistan tərəfindən heç bir addım atılmamışdır. 2019-cu ildə [[Amerika Birləşmiş Ştatları]], [[Braziliya]], [[Kanada]], [[Fransa]], [[Almaniya]], [[İtaliya]] və [[Rusiya]] da daxil olmaqla ümumilikdə 30 ölkə və ABŞ-nin 50 ştatından 49-u{{refn|group=Qeyd|Hadisələri soyqırımı kimi qəbul etməmiş yeganə ştat [[Mississippi]]dir.}} iddiaları dövlət və parlament səviyyəsində soyqırım hadisəsi olaraq qəbul etmişdir.<ref name="ReferenceA">{{cite news|url=https://armenianweekly.com/2019/03/20/alabama-becomes-49th-u-s-state-to-recognize-the-armenian-genocide|title=Alabama Becomes 49th U.S. State to Recognize the Armenian Genocide|date=March 20, 2019|work=[[Armenian Weekly]]|accessdate=13 iyul 2019|archive-date=June 2, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190602204622/https://armenianweekly.com/2019/03/20/alabama-becomes-49th-u-s-state-to-recognize-the-armenian-genocide/|url-status=live}}</ref> 2015-ci ildə Avropa İnsan Haqları Məhkəməsi erməni soyqırımı ilə bağlı konsensusun olmadığı barədə qərar çıxarıb.<ref>“PERİNÇEK V. SWITZERLAND JUDGEMENT OF THE EUROPEAN COURT OF HUMAN RIGHTS”. Review of Armenian Studies, no. 29 (May 2014): 77-114. <nowiki>https://dergipark.org.tr/en/pub/ras/issue/47565/600778</nowiki> "On that point, the ECHR 'was not convinced that the general consensus concept - which the Swiss courts have referred, to justify the conviction of Dr. Perinçek- can bear on these very specific points of law.' "</ref>
 
== Terminologiya ==
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/Erməni_soyqırımı"