Şəki Xan qəbiristanlığındakı epiqrafik abidələr
Şəki Xan qəbiristanlığındakı epiqrafik abidələr hal-hazırda orada mövcud olan, yaxud vaxtilə orada mövcud olmuş yazılı başdaşılardan, yazılı başdaşı qəlpələrindən və bir yazılı qəbirüstü abidədən ibarətdir.
| Qəbiristanlıq | |
| Xan qəbiristanlığı | |
|---|---|
 Şəki şəhərindəki Xan məscidi və Xan qəbiristanlığı | |
| Ölkə |
 Azərbaycan |
| Şəhər |
 Şəki |
| İlk məlumat | 1815 |
| Dini tərkib | İslam (sünni) |
| 41°12′09″ şm. e. 47°11′30″ ş. u. | |
|
|
|
|
|
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Ümumi məlumat redaktə
Şəki Xan məscidinın şərq tərəfində yerləşən Şəki Xan qəbiristanlığında vaxtilə 15-20-yə qədər yazılı başdaşı olmuşdur[1]. Hal-hazırda orada cəmi 10 yazılı başdaşı və bir yazılı qəbirüstü abidə var.
Qəbiristanlıqdakı 9 başdaşının kitabəsi haqqında Məşədixanım Nemət 1961-ci ildə elmi nəşrdə dərc olunmuş məqaləsində[1], bir neçə başdaşı haqqında isə 1984-cü və 2001-ci ildə çap olunmuş kitablarında[2][3] məlumat vermişdir. Bir başdaşı hissəsi üzərindəki kitabəni 2009-cu ildə Aydın Məmmədov oxumuş və həmin başdaşının İsmayıl xanın qızı Saadət bəyimə aid olduğunu ilk dəfə müəyyənləşdirmişdir[4]. 2018-ci ilin sonlarında isə AMEA Şəki Regional Elmi Mərkəzi qəbristanlıqdakı epiqrafik abidələrin kompleks tədqiqinə başlayıb.
Qəbiristanlıqda Şəki xanlarından cəmi birinin — Fətəli xanın, qəbrinin üzərində başdaşı var. Onun 1831-ci ildə Həştərxanda dünyasını dəyişmiş qardaşı Məhəmmədhəsən xanın da bu qəbiristanlıqda torpağa tapşırılması[5], atası Məhəmmədhüseyn xanın isə Xan məscidinin mehrabı içində dəfn edilməsi[6] məlum olsa da başdaşıları aşkar edilməmişdir.
Heç bir şübhə yoxdur ki, gəncəli Cavad xanın arvadının da qəbri buradadır; mənbədə göstərilir ki, Cavad xan ruslarla döyüşdə öldürüldükdən sonra onun arvadı Nuxaya qayıtmış (Məhəmmədhəsən xanın bacısı idi) və 1830-cu ildə burada dünyasını dəyişmişdir[7].
2022-ci ildə aparılmış "Yuxarı Baş" Milli Tarix-Memarlıq Qoruğunun apardığı elmi tədqiqat işlərinin nəticəsində məlum olmuşdur ki, Şəki Tarix-Diyarşünaslıq muzeyinin topladığı və fondunda saxlanılan və dövlət mühafizəsinə götürülmüş dekorativ-tətbiqi sənət nümunəsi olan baş daşlarından bəziləri Şəki Xan qəbirstanlığında vaxtı ilə mövcud olmuş qəbirüstü abidələrdir. Qoruğun apardığı elmi təqdiqat işləri nəticəsində məlum olmuşdur ki, bu baş daşlarından biri Məhəmmədhüseyn xanın Xanlar adlı gənc yaşında vəfat etmiş oğluna məxsus olmuşdur. Bu fakt Şəki xan qəbirstanlığını tədqiq edən əvvəlki dövr mütəxəssislərinə məlum olmayan bir faktdır.
Bəzi müəlliflərin fikrincə 2010-cu ilin əvvəllərində salamat vəziyyətdə olan bir bütöv başdaşı və bir neçə başdaşı hissəsi qəbristanlıqdan götürülmüş və muzeyə aparılmışdır[8]. Xan qəbristanlığından götürülmüş bütöv başdaşı Azərbaycanın görkəmli dövlət xadimi Fətəli xan Xoyskinin atabir bacısı Səltənət bəyimə, başdaşı qəlpələrindən biri isə Səltənət bəyimin anası Səadət bəyimə (İsmayıl xan Xoyskinin qızı) aid idi.
Siyahı redaktə
 | ||||
| Şəkil | Adı, atasının adı, və familiyası |
Anadan olduğu il |
Vəfat tarixi |
Əlavə qeyd |
|---|---|---|---|---|
| Mustafa ağanın başdaşı | ||||
 |
Mustafa ağa Kərim ağa oğlu Şəkixanov |
≈1831 | 1895, 5 noyabr (Hicri 1313, cəmadiyəl-əvvəl ayının 17-si) |
|
| Göyçək xanımın başdaşı | ||||
 |
Göyçək xanım Məhəmmədhüseyn xan qızı |
1849, may/iyun ayı (Hicri 1265-ci il ilin rəcəb ayı) |
||
| Güllü xanımın başdaşı | ||||
 |
Güllü xanım Kərim ağa qızı Şəkixanova |
19.11.1858-ci il (Hicri 12.04.1275-ci il) |
||
| Fətəli xanın başdaşı | ||||
 |
Fətəli xan Məhəmmədhüseyn xan oğlu |
11.05.1815-ci il (Hicri 02.05.1230-cu il) |
||
| Kərim ağa Şəkixanovun başdaşı | ||||
 |
Kərim ağa Fətəli xan oğlu Şəkixanov |
≈1788 | 10.12.1858-ci il (Hicri 14.05.1275-ci il) |
|
| Cəmilə xanımın başdaşı | ||||
 |
Cəmilə xanım Məhəmmədhüseyn xan qızı |
26.07.1835-ci il (Hicri 02.01.1251-ci il) |
||
| Telli bəyimin başdaşı | ||||
 |
Telli bəyim Əbdülhəmid ağa qızı |
1899/1900-ci il (Hicri 1317-ci il) |
||
| Əbdülhəmid ağanın başdaşı | ||||
 |
Əbdülhəmid ağa Əbdülhəşım ağa oğlu |
1854/55-ci il (Hicri 1271-ci il) |
||
| Tutu ağanın başdaşı | ||||
 |
Tutu ağa Məhəmmədhəsən xan qızı |
23.11.1859-ci il (Hicri 23.04. 1276-cı il) |
||
| Hacı Ağa Nigarın/Zeynəbin başdaşı | ||||
 |
Hacı Ağa Nigarın/ Zeynəbin başdaşı |
1817/1818 (Hicri 1233) |
Meşədixanım Neymət 2001-ci ildə çap olunmuş kitabında başdaşı üzərindəki adı "şəkili Hacı Ağa bəyin qızı Zeynəb" [3] kimi göstərsə də, 1981-ci ildə çap olunan kitabında bu adı "Hacı Ağa Nigar Hacı qızı"[9] kimi təqdim edib. | |
| Səltənət bəyimin başdaşı | ||||
 |
Səltənət bəyim İskəndər xan qızı |
05.01.1869-cu il (Hicri 22.09.1285-cı il) |
2010-cu ilin əvvəllərində salamat vəziyyətdə olan bu başdaşı bir neçə başdaşı hissəsi ilə birlikdə qəbristanlıqdan götürülərək R.b.əfəndiyev adına Şəki Tarix-Diyarşünaslıq muzeyinə aparılmış[8] və indiyə qədər orada saxlanılmaqdadır. Səltənət bəyim Azərbaycanın görkəmli dövlət xadimi Fətəli xan Xoyskinin atabir bacısı idi. | |
| Səadət xanımın başdaşı | ||||
 |
Səadət xanım İsmayıl xan qızı |
1819 | 24.07.1892-cu il (Hicri 28.12.1309 -cu il) |
2010-cu ilin əvvəllərində qəbristanlıqdan götürülərək R.b.əfəndiyev adına Şəki Tarix-Diyarşünaslıq muzeyinə aparılmış və indiyə qədər orada saxlanılmaqdadır. Saadət xanımın anası Tuti ağa idi. |
| Bulaq kitabəsi | ||||
 |
Məhəmməd paşa Əhməd xan oğlu |
20 may 1859 (Hicri 17 şəvval 1275-ci il) |
5 oktyabr 1920-ci il (Hicri 21 məhərrəm 1339-cu il) |
Bulaq daşı üzərinə həkk olunmuş kitabə |
İstinadlar redaktə
- ↑ 1 2 Nemətova M.S., 1961. səh. 18-37
- ↑ Нейматова М.С., 1981. səh. Нейматова М.С.
- ↑ 1 2 Нейматова М.С., 2001. səh. 108
- ↑ Məmmədov A.S., 2009. səh. 4
- ↑ Tahirzadə Ə.Ş., 2005. səh. 277
- ↑ Salman Mümtaz, 1925
- ↑ AKAK, səh.: 905,, 1875
- ↑ 1 2 Məmmədov A.S., 2010
- ↑ Нейматова М.С., 1981. səh. 27
İstifadə edilmiş mənbələr redaktə
- Nemətova M.S. Nuxa "Xan qəbiristanlığı"ndakı başdaşıların kitabələri haqqında // Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının Xəbərləri (İctimai elmlər seriyası). № 6. Bakı. 1961.
- Tahirzadə Ə.Ş. Şəkinin tarixi qaynaqlarda. Bakı: “Master” nəşriyyatı. 2005.
- Нейматова М.С. Мемориальные памятники Азербайджана: XII-XIX века (PDF). Элм. 1981.
- Неймат М.С. Корпус эпиграфических памятников Азербайджана. II : Арабо-персо-тюркоязычные надписи Шеки-Закатальской зоны : ХIV век (1000 nüs.). Баку: XXI-YNE. ред. З. М. Буниятов. 2001.
- Mətnin linki // Акты, собранные Кавказской археографической комиссией. VI, часть вторая. Тифлис. под редакцией: А. П. Берже. 1875. 905.
- Məmmədov A.S. F. x. Xoyskinin bacısının baş daşı Şəki Xan qəbristanlığından "yığışdırılmış"dır!. (“İpəkçi” qəzetinin saytı). 2010.
- Məmmədov A.S. Ədalət Tahirzadənin "Şəkinin tarixi qaynaqlarda" kitabı. (“İpəkçi” qəzetinin saytı). 2006.
- Məmmədov A.S. Şəki Xan qəbiristanlığı. (“Şəkinin səsi” qəzeti). № 3 (436). 2009.
- Məhəmmədhüseyn xan Müştaq (Azərbaycanı tədqiq və təəbbö cəmiyyəti). Bakı. Salman Mümtazın redaktəsi ilə. 1925.