Vikipediya

Əfv

Əfv — sanki müvafiq hərəkət heç baş verməmiş kimi, şəxsi iddia edilən cinayət və ya digər hüquq pozuntusuna görə təqsirləndirilmək və məhkum olunmaqdan azad edən hökumət qərarı. Dövlətlərin yurisdiksiyalarından asılı olaraq əfv cinayətə görə məhkum olunmazdan əvvəl və ya məhkum olunduqdan sonra verilə bilər[1][2].

Əksər ölkələrdə əfv "cəmiyyətə öz borclarını ödəmiş" və ya əfv olunmağa layiq hesab edilən şəxslərə verilə bilər. Bəzən də əfv səhvən məhkum edilmiş və ya səhvən məkum olunduğunu iddia edən şəxslərə verilir. Bəzi dövlətlərin yurisdiksiyalarında əfvin qəbul edilməsi, yəni şəxsin əfv olunmağına razılıq verməsi dolayı yolla onun təqsirli olmasını qəbul etməsi kimi başa düşülür; bəzi hallarda əfv edilmək barədə təklifdən bu əsasa görə imtina olunur. Son zamanlarda səhvən cinayət törətməkdə ittiham olunan şəxslər əfvi qəbul etmək əvəzinə apelyasiya məhkəməsinə şikayət etməyi seçirlər; lakin bəzən ikinci dəfə məhkəmə xərcləri ilə üzləşməmək üçün şəxsin təqsirsizliyi mübahisə edilmədikdə ona əfv olunmaq təklif olunur. Bu, xüsusilə ölüm hökmü tətbiq olunduqda əhəmiyyət kəsb edir.

Əfvlər bəzən korrupsiyaya qarşı mübarizə mexanizmi kimi görünür. Bəzən bunun əksi də ola bilər: məsələn, bəzi əfvlər siyasi maraqlar naminə şəxsə effektiv toxunulmazlıq formasında verilən səlahiyyətli şəxslərin korrupsioner hərəkətləri kimi görünə bilər.

Ölkələr üzrə redaktə

Azərbaycan redaktə

"Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti"ndə əfv sözünün izahı günah və qüsurunu nəzərə almama, günah və təqsirindən keçmə, günahı bağışlama kimi göstərilib[3].

Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 3-cü maddəsinə əsasən, əfv etmə ilə bağlı referendum keçirilə bilməz. Konstitusiyasının 65-ci maddəsinə əsasən, məhkəmənin məhkum etdiyi hər bir şəxsin öz barəsində çıxarılmış hökmə qanunla nəzərdə tutulan qaydada yuxarı məhkəmədə yenidən baxılması, habelə özünün əfv edilməsi və cəzasının yüngülləşdirilməsi haqqında müraciət etmək hüququ vardır[4].

Azərbaycan Respublikasında məhkum edilmiş şəxslərin əfv olunması Konstitusiyanın 109-cu maddəsinin 22-ci bəndinə əsasən, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərinə aiddir. 18 iyul 2001-ci ildə təsdiq edilmiş “Əfvetmə haqqında Əsasnamə”yə əsasən əfvetmə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin müstəsna səlahiyyəti olmaqla, fərdi qaydada müəyyən edilən şəxslər barədə tətbiq olunur[5]. Əfvetmə, bir qayda olaraq, həmin Əsasnamənin müddəalarına uyğun olaraq həyata keçirilir. Əfvetmə haqqında qərar Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərəncamı ilə rəsmiləşdirilir. Həmin Əsasnaməyə görə əfvetmə Azərbaycan Respublikası məhkəmələri tərəfindən məhkum edilmiş şəxslərə və ya başqa dövlətlərin məhkəmələri tərəfindən məhkum olunmuş və cəzalarını Azərbaycan Respublikasında çəkən Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarına, əcnəbilərə və vətəndaşlığı olmayan şəxslərə tətbiq edilə bilər[5]. Əfvetmə haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərəncamı ilə:

  • məhkum cəzasının qalan hissəsini çəkməkdən azad edilə bilər;
  • məhkuma təyin olunmuş cəzanın müddəti azaldıla bilər;
  • məhkumun cəzasının çəkilməmiş hissəsi daha yüngül cəza növü ilə əvəz edilə bilər.

Əfvetmə haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərəncamı ilə həmçinin ömürlük azadlıqdan məhkum olunmuş şəxsin cəzası 25 ildən çox olmayan müddətə azadlıqdan məhrum etmə cəzası ilə əvəz edilə bilər, habelə cəzanı çəkmiş şəxsin məhkumluğu götürülə bilər.

Əfvetmə haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərəncamı müvafiq dövlət orqanları tərəfindən sərəncamda göstərilən müddəaların mütləq qaydada icra edilməsi üçün hüquqi əsasdır.

Azərbaycan Respublikasında əfvetmə şəxsə bəraət qazandıran və cinayətin törədilməsi faktını aradan götürən hal deyil. Əfvetmə məhkum olunmuş şəxsə göstərilən humanizmin təzahürüdür[5].

Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsinin 82-ci maddəsi “Əfvetmə” adlanır[6]. Eyni müddəalar orada da göstərilmişdir. Belə ki, həmin maddəyə əsasən, əfvetmə fərdi qaydada müəyyən edilmiş şəxs barəsində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən həyata keçirilir. Cinayət törətməyə görə məhkum olunmuş şəxs əfvetmə aktı ilə cəzanın qalan hissəsini çəkməkdən azad edilə bilər, yaxud ona təyin olunmuş cəzanın müddəti azaldıla bilər və ya belə şəxsin cəzasının çəkilməmiş hissəsi daha yüngül cəza növü ilə əvəz edilə bilər. Ömürlük azadlıqdan məhrum etmə cəzası əfv qaydasında iyirmi beş ildən çox olmayan müddətə azadlıqdan məhrum etmə cəzası ilə əvəz edilə bilər. Əfvetmə aktı ilə cəzasını çəkmiş şəxsin məhkumluğu götürülə bilər[6].

Azərbaycan Respublikasının Cinayət-Prosessual Məcəlləsinin 356-cı maddəsinə əsasən, təqsirləndirilən şəxs ömürlük azadlıqdan məhrum etmə cəzasına məhkum edildikdə, ona əfv haqqında vəsatət qaldırmaq hüququ izah edilir[7].

“Əfvetmə haqqında Əsasnamə”yə əsasən əfvetmə barədə müraciət məhkum olunmuş şəxs, onun müdafiəçisi, nümayəndəsi və ya qanuni nümayəndəsi tərəfindən verilə bilər. Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə ünvanlanmış əfvetmə barədə müraciət və ya vəsatət Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Administrasiyasının Hüquq mühafizə orqanları ilə iş və hərbi məsələlər şöbəsinin Əfv məsələləri sektorunda qeydiyyatdan keçirilir və Əsasnamədə nəzərdə tutulmuş tələblərə riayət olunması yoxlanılır[5].

Müraciətin Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Əfv Məsələləri Komissiyasının səlahiyyətlərinə aid olması müəyyən edildikdə, müvafiq qaydada Əfv məsələləri sektoru müraciət və ya vəsatət daxil olduğu gündən üç ay müddətində tərtib etdiyi əfvetmə barədə məsələ üzrə toplanmış sənədləri və ümumi arayışı mahiyyəti üzrə baxılmaq üçün Əfv Məsələləri Komissiyasına göndərir. Əfvetmə barədə məsələlər Əfv Məsələləri Komissiyasının iclasında baxıldıqdan sonra Komissiyada baxılmış sənədlər qəti qərar qəbul edilməsi üçün Azərbaycan Respublikası Prezidentinə təqdim olunur[5].

Çili redaktə

Çilidə cinayət məsuliyyətinin ləğvi ilə bağlı əfv institutu (indulto) cinayət məcəlləsi ilə tənzimlənir (article 93, Nº 4º).[8] Əfv yalnız cəzanın ləğvini və ya dəyişilməsini təmin edir, məhkumluq vəziyyətini isə aradan qaldırmır. Əfv ümumi və ya xüsusi ola bilər. Ümumi əfv Milli Konqresdə ixtisaslaşdırılmış səs çoxluğu ilə qəbul edilmiş xüsusi qanunun əhatə dairəsinə düşın bütün şəxslərə verilir. Xüsusi əfv isə Respublika Prezidentinin Ali Fərmanı ilə verilir. Çili prezidentli respublika olduğuna görə, prezident dövlət başçısıdır. Bu mənada onun xüsusi əfv vermək səlahiyyəti var. Əfv verilməsi 18,050 saylı Qanunun (1981)[9] normaları ilə və onun terrorizm cinayətinə görə məhkum edilmiş şəxslər barəsində xüsusi əfv verilməsini qadağan edən[10] əsasnamələri ilə (Xüsusi əfvlər üzrə 1981-ci il tarixli 1542 saylı Fərman)[11] məhdudlaşdırılsa da, prezident digər orqanlardan rəy və razılıq əldə etmək məcburiyyətində deyil.

Almaniya redaktə

ABŞ-da olduğu kimi, Almaniyada da əfv vermək səlahiyyəti federativ və ştat səviyyəsində bölünür. Cinayət hüququ məsələlərində federativ yurisdiksiya əsasən ştat məhkəmələrinin qərarlarına qarşı şikayətlərlə məhdudlaşır. Təkcə dövlətə xəyanət və terrorizm kimi "siyasi" cinayətlər federativ hökumət adına ən yüksək ştat məhkəmələri tərəfindən mühakimə olunur. Buna görə də federativ səviyyədə əfvin təqdim edilə biləcəyi şəxslərin dairəsi məhduddur. Federativ əfv vermək hüququ Almaniya Prezidentinə mənsubdur, lakin o, bu başqa şəxslərə, məsələn, kanslerə və ya ədliyyə nazirinə ötürə bilər.

2007-ci ilin əvvəlində ardıcıl altı dəfə ömürlük azadlıqdan məhrumetmə cəzasına məhkum olunmuş Qırmızı Ordu Fraksiyasının terroristi Kristian Klar əfvlə bağlı ərizə ilə müraciət etdikdən sonra əfvin verilməsi məsələsi ictimaiyyət içərisində geniş müzakirəyə səbəb olmuşdu. Nəticədə Prezident Horst Köler bu xahişi rədd etmişdi.

Bütün digər ittihamlara görə (buna görə də böyük əksəriyyəti) əfvin verilməsi ştatların yurisdiksiyasındadır. Bəzi ştatlarda bu, müvafiq kabinet tərəfindən verilir, lakin əksər ştatlarda ştat konstitusiyası bu səlahiyyəti baş nazirə həvalə edir. Federativ səviyyədə bu səlahiyyət ötürülə bilər. Amnistiya yalnız federativ qanunla verilə bilər.

Yunanıstan redaktə

Yunanıstan Konstitusiyasına görə əfv səlahiyyəti prezidentə mənsubdur (Maddə 47, § 1). Prezident Ədliyyə Nazirinin təklifi və Əfv Komissiyasının rəyi (razılığı tələb olunmur) əsasında istənilən məhkəmə tərəfindən verilən cəzanı əfv edə, dəyişdirə və ya ləğv edə bilər.

İran redaktə

İran İslam Respublikasında Ali Rəhbərin əfv etmək səlahiyyəti var.

İsrail redaktə

İsraildə Prezidentin cinayətkarları əfv etmək səlahiyyəti var. Əfv Ədliyyə Nazirinin təklifi ilə verilir.

300 nömrəli avtobusda baş verən hadisələrdən sonra Prezident Haim Herzoq Şin Betin dörd üzvünə onlar hələ ittiham olunmazdan əvvəl əfv vermişdi. Bu qeyri-adi davranış İsraildə bir ilk idi.

Həmçinin bax redaktə

İstinadlar redaktə

  1. ↑ Jacob Frenkel. "President Trump Can Preemptively Pardon His Advisers And Family, But Will He?". Forbes. July 21, 2017. January 25, 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: November 20, 2018.
  2. ↑ Glenn P. Hastedt. White House Studies Compendium. 6. Nova Science Pub Inc. 2007. səh. 328. 2022-06-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-20.
  3. ↑ "Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti". azleks.az
  4. ↑ "AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ KONSTİTUSİYASI". 2020-05-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-03-16.
  5. ↑ 1 2 3 4 5 "Əfvetmə haqqında Əsasnamə". 2020-02-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-03-16.
  6. ↑ 1 2 "AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ CİNAYƏT MƏCƏLLƏSİ". 2019-06-26 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-03-16.
  7. ↑ "Azərbaycan Respublikasının Cinayət-Prosessual Məcəlləsi". 2019-07-14 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-03-16.
  8. ↑ Ministry of Justice of Chile. "Código penal" (Spanish). Library of the National Congress of Chile. 1874-11-12. 2017-12-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-03-18.
  9. ↑ Ministry of Justice of Chile. "Ley N.º 18050 Fija normas generales para conceder indultos particulares" (Spanish). Library of the National Congress of Chile. 1981-11-06. 2017-12-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2004-01-14.
  10. ↑ Politoff L., Sergio; Matus, Jean Pierre; Ramírez G., María Cecilia. Lecciones de Derecho Penal Chileno. Parte General. Santiago: Editorial Jurídica de Chile. 2004. səh. 572.
  11. ↑ Ministry of Justice of Chile. "Decreto N.º 1542 Reglamento sobre indultos particulares" (Spanish). Library of the National Congress of Chile. 1981-11-06. 2019-01-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2004-01-14.

Xarici keçidlər redaktə

Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Əfv&oldid=7408813"