Əhməd ət-Ticani

Əbülabbas Əhməd bin Məhəmməd bin Muxtar bin Səlim ət-Ticani (1735 və ya 1737 – 1815, Fəs) — Ticaniyyə təriqətinin qurucusu

Əhməd ət-Ticani
ərəb. أبو العباس أحمد التيجاني‎
Doğum tarixi	1735 və ya 1737
Vəfat tarixi	1815
Vəfat yeri	Fəs, Mərakeş
Fəaliyyəti	ilahiyyatçı, mürşid

Həyatı

Əhməd bin Məhəmməd 1737-ci ildə Əlcəzairin Tilimsan (Tləmsən) bölgəsindəki Aynimazi qəsəbəsində doğulmuşdu. Bölgəyə köç edən babası burada yaşayan Bərbəri Ticanə qəbiləsindən bir qadınla evləndiyindən ailəsi Ticani nisbəsiylə tanındı. Həyatı haqqındakı bilgilərin böyük bir qismi xəlifələrindən Əli Xarazimin 1802-ci ildə tamamlayıb ona təqdim etdiyi "Cəvahirül-məʿani" və yenə xəlifələrindən İbnül-Müşrinin "Kitabül-Cami"ʿ adlı əsərlərinə əsaslanır. Öz ifadəsinə görə soyu 2-ci imam Həzrəti Həsənə çatır. Ticani on altı yaşında ikən Aynimazidə müdərrislik edən atasını və anasını vəba epidemiyasında itirdi. Quran, hədis, Maliki fiqhi və ədəbi elmləri Tilimsanda oxuduqdan sonra Mərakeşə getdi. Burada Qədiri, Şazəli, Nasıri təriqətlərinin zikr halqalarına qatıldı. Mərakeşdə Şeyx Əhməd Habib bin Məhəmmədin, Səhra şəhərlərindən Abiddə beş il müddətinə Sidi Əbdülqadir bin Məhəmmədin xidmətində oldu. Ardından Tunisə gedib Azvavi zaviyəsində Xəlvəti şeyxi Mahmud bin Əbdürrəhmanın söhbətlərinə qatıldı. Bir il sonra Qahirədə Xəlvəti şeyxi Mahmud əl-Kürdi ilə tanış oldu. dekabr 1773-cü ildə Məkkəyə çatıb, hac fərizəsini yerinə yetirdi və iki il Məkkədə qaldı. Bu sırada Hindistanlı Şeyx Əhməd bin Abdullah ilə tanış oldu. İki aylıq bərabərliyin ardından vəfat edən Əhməd bin Abdullah, Ticanini yerinə xəlifə olaraq buraxdı. Mədinədə Məhəmməd bin Əbdülkərim əs-Səmman ilə görüşüb ondan Səmmaniyyə icazəti aldı. Hac dönüşü təkrar Misirə uğrayan Ticani, şeyxi Mahmud əl-Kürdidən icazət alıb xəlifə sifətiylə Əlcəzairə döndü.

Tilimsanda sohbət və irşad xidmətləriylə diqqəti çəkən Ticani, fəaliyətlərindən şübhəyə qapılan Osmanlı Əldəzayir hakimi Məhəmməd bin Osman tərəfindən tutuqlandı. Ardından Əlcəzayir şəhərlərində iqamət etməməsi şərtiylə sərbəst buraxıldı. 1782-ci ildə Tilimsandan ayrılan ət-Ticani, Səhra bölgəsinə gedib Sidiəbisəmgün qəsəbəsinə yerləşdi. Bu arada Tazə şəhərində Dərkaviyyə təriqətının piri Əbu Həmid Məvla Əhməd əl-Ərəbini ziyarət etdi. Ticani eyni il Sidiəbisəmgünda mənəvi kəşfə nail olduğunu, təriqətinə aid əvrad və əzkarın röyasında birbaşa Həzrəti peyğəmbər tərəfindən ona öyrədildiyini söylədi. Bu hadisənin gerçəkləşdiyi 1782-ci ili Ticaniyyə təriqəti mənsuplarına görə, təriqətin quruluş tarixi olaraq qəbul edilir.

ət-Ticani, Səhrada yetərincə yayıldığını düşündüyü təriqətını daha geniş coğrafiyalara çatdırmaq amacıyla Fasa getmək üçün oktyabr 1789-cu ildə Əbisəmgündan ayrıldı. Fasa yerləştikdən bir neçə il sonra bir müridini Fas sultanı Məvlay Süleymana göndərərək Əlcəzayir idarəsindən duyduğu rahatsızlıqdan dolayı ölkəsinə sığındığını və onunla görüşmək istədiyini bildirdi. Məvlay Süleyman ət-Ticaniyə özəl iqamət ayırdı və özü də onun müridləri arasına qatıldı. Sultanın ət-Ticaniyə duyduğu sayğı və göstərdiyi etibar Fas üləmasını rahatsız etdi. Üləmadan İbn Kiran onun şeyxlik iddiasını yalanladı. Üləmanın bu düşmanca tutumuna rəğmən ət-Ticaniyyə təriqəti Mərakeşdə hərtərəfli yayıldı. 1814-cü ildə Aynimaziyi ziyarət edib təkrar Mərakeşə döndü.

ət-Ticani 80 ilə yaxın ömür sürmüş və Mərakeşin qədim elm mərkəzı sayılan Fəs şəhərində dəfn olunmuşdur.

Ədəbiyyat

• W. M. Johnson, "The Tijaniyya Sufi Brotherhood Amongst thə Idaw Ali of thə Wəstərn Sahara", Thə Amərican Journal of Islamic Studiəs, I, Plainfiəld 1984, s. 79–81.
• S. M. Lliteras, "The Tijaniyya Tariqa in Capə Town", Journal for Islamic Studiəs, XXVI, South Africa 2006, s. 71–91.
• R. Səəsəman, "Thrəə Ibrāhīms: Litərary Production and Rəmarking of thə Tijaniyya Sofi Ordər in Twəntiəth-Cəntury Sudanic Africa", WI, XLIX (2009), s. 299–333.
• Pərvanə Orucniya, "Ticaniyyə", Danişnamə-i Cihan-ı İslam, Tehran 1380/2002, VI, 557–560.
• Ali Rıza İbrahim, "Ticaniyyə", DMBİ, XVI, 616–620.