Birema

Birema (qədim yunanca Βιήρης, lat. Birēmis))- finikiyalılar tərəfindən kəşf edildiyi güman edilən qədim döyüş gəmisi. Finikiyalılar biremalardan e.ə. VIII əsrin əvvəli, yunanlar isə e.ə. VIII əsrin sonlarında istifadə etməyə başlamışlar.

Yunan bireması (e.ə VI əsr), Britaniya muzeyində saxlanan Etruriyada tapılmış yunan vazası üzərində şəkil

Hər bir hərbi gəminin sağ və sol tərəflərində iki sıra avar olduğundan, onları birema adlandırırdılar. Birema taranla da təchiz edilirdi. Böyük döyüş qalasına və düşmən gəmisinin gövdəsini dağıtmaq üçün böyük bloka malik ola bilərdi. Biremanın uzunluğu adətən 30–38 m, su tutumu 60–100 ton təşkil edirdi.

Tarixi

Biremalar pentekonterlərin inkişafı nəticəsində yaranmış və daha sonra, triyeralara çevrilmişdilər.

Avarçəkənlərin ikinci təbəqəsinin əlavə edilməsi gəminin müdafiə qabiliyyətini artırdı: biremanı taran etmək üçün əvvəlkindən iki dəfə çox avarın müqavimətini dəf etmək lazım idi.

Avarçəkənlərin sayının iki dəfə artması avarların hərəkətinin sinxronlaşdırılmasına olan tələbləri artırdı. Hər bir avarçəkən avarçəkmə ritmini dəqiq tutmalı idi ki, avarlar bir-birlərinə dolaşmasınlar. Buna görə də, antik dövrdə "qalera qullar"ından demək olar ki, istifadə edilmirdi. Bütün avarçəkənlər azad adamlar idi və müharibə dövründə peşəkar əsgərlər (qoplitlər) ilə eyni maaşı alırdılar. Abordaj zamanı yuxarı sırada oturan avarçəkənlər döyüşdə iştirak edə bilir, aşağı sırada oturanlar isə avar çəkməkdə davam edirdilər.

Qaleralarda qullardan istifadə ənənəsi qədim Roma ilə bağlıdır. E.ə. III əsrdə Pun müharibələri nəticəsində avaraçəkənlərin sayı azaldığından romalılar gəmilərdə qullardan və borclarını ödəmədiyinə görə məhkum olunmuş şəxslərdən avarçəkən qismində istifadə edirdilər. Onlara xüsusi tədris keçirilirdi və həmin şəxslərə müharibə bitdikdən sonra azadlıq verilirdi.

Bu qayıqlar romalılar tərəfindən tez-tez istifadə edilirdi. Yuli Sezarın Britaniyaya ikinci hücumu zamanı da biremalardan istifadə edilmişdi.

Tipləri

Finikiya bireması

Adətən hesab edilir ki, finikiyalılar ilk dəfə biremadan e.ə. VIII əsrin əvvəlində istifadə etmişlər. Dənizçilik tarixində ilk hərbi gəmilər finikiyalılar tərəfindən hazırlanmışdı. Sürəti artırmaq üçün belə gəmilərə ikinci sıra avarlar əlavə edilirdi. İlk belə gəmilər e.ə. 1500-cü ilə aid edilirlər.

İlk hərbi gəmilərdə (moneralar) taran olmurdu. Taran e.ə. IX–VIII əsrlərdə ilk dəfə biremalarda tətbiq edilmişdi.

Finikiya biremasının dar uzun korpusu sanki iki mərtəbədən ibarət idi. Yuxarı "mərtəbə"də sükançılar və əsgərlər yerləşdirilirdi. Gəminin ləpəyə davamlılığını artırmaq üçün finikiyalılar krinolinləri (avarçəkənlərin yerləşdiyi meydança) əsas gövdə səviyyəsinədək endirmişdilər. Üzərinə bürünc çəkilmiş buynuzabənzər taran biremanın əsas silahı sayılırdı. Taxılıb çıxarıla bilən yelkənlər külək olduqda istifadə edilirdi.

Roma bireması

Qədim Romada biremalardan geniş istifadə edilsə də, artıq Birinci Pun Müharibəsinin gedişatı zamanı məlum oldu ki, biremalar taran zərbələrindən yaxşı qorunan hündür gövdəli karfagen kvadriraları ilə mübarizə apara bilmirlər. Buna görə də, bu Karfagen gəmiləri ilə mübarizə aparmaq üçün romalılar kvinkveremlər qayırmağa başladılar. Lakin qeyd edilən epizoda baxmayaraq biremalar daha sonra özlərini göstərə bildilər. e.ə 31-ci ildə Aksi yaxınlığında döyüş zamanı Oktavianın yüngül biremaları özlərinin manevr qabiliyyəti və alışan maddələrdən istifadə sayəsində Antoninin iri gəmilərinə (triyera (trirema), kvinkverem, desemrem)qalib gələ bilmişdilər.

Liburna

Qədim Romada biremanın ən çox istifadə edilən növü olan liburna, çox güman ki, illiriyalı tayfanın adından götürülmüşdü, ancaq görünür ki, yunan nümunəsinə əsaslanırdı. lk liburnalar e.ə 2-ci əsrdə Adriatik dənizində illiriyalı liburna tayfasından olan dəniz quldurlarının gəmisi kimi peyda olmuşdu. Appian yazır ki, məhz buna görə romalılar iki cərgə avarla idarə olunan sürətli gəmiləri liburna adlandırırdılar.

Uzunluğu 23–29 metr, su tutumu 70–90 ton olan bu ikidorlu gəmilər 100–130 adam üçün nəzərdə tutulmuşdular. Onlardan 60–80-i avarçəkənlər idi. Əsgərlər gəminin burun və arxa meydançalarında cəmləşirdilər. Avarçəkənlər bir sırada otururdular. Bir avarı iki nəfər çəkirdi. Biryaruslu biremalardan fərqli olaraq liburnalar həm bir, həm də iki yaruslu ola bilirdilər.

Liburnalardan kəşfiyyat və patrul məqsədilə istifadə edilirdi,, lakin ehtiyac olduqda onlar dayaz yerlərdə döyüşlərdə iştirak edə bilərdilər və ya sahilə desant çıxarmaq üçün istifadə olunurdular. Liburnalar ticarət gəmilərinə və birsıralı döyüş gəmilərinə (bir qayda olaraq, dəniz quldurlarının gəmiləri)qarşı effektiv idi. Dəniz liburnalarından başqa qədim romalılar həm də, çay liburnaları tikirdilər və bu gəmilərdən Reyn, Dunay və Nil kimi çaylarda hərbi məqsədlərlə istifadə edilirdi.