Butanol-1

Butanol-1 – (n-butanol, n-butil spirti) C₄H₉OH – biratomlu spirtlərin nümayəndəsidir.

Butanol-1
Ümumi
Kimyəvi formulu	C4H9OH
Molyar kütlə	74,12 q/mol
Fiziki xassələri
Sıxlıq	0.81 q/sm³
Termik xüsusiyyətlər
Ərimə nöqtəsi	- 90,2  °S
Qaynama nöqtəsi	117,4   °S
Öz-özünə yanma temperaturu	345 °C
Buxarın təzyiqi	6 ± 1 mm Hg
Kimyəvi xassələri
Turşunun dissosasiya sabiti $pK_{a}$	16
Optik xüsusiyyətlər
Sındırma əmsalı	1,399
Təsnifatı
CAS-da qeyd. nöm.	71-36-3
PubChem	263
RTECS	EO1400000
ChEBI	28885
BMT nömrəsi	1120
ChemSpider	258

Fiziki xassələri

Rəngsiz, özlü, sivuş yağının xarakter iyini verən mayedir. Üzvi həlledicilərlə qarışır. Metanol, etanoldan və propanoldan fərqli olaraq suda nisbətən həll olur – 100 q suda 7,6 q butanol. Su ilə 55,5% (kütlə) butanol 92,4oC-də qaynayan azeotrop qarışıq əmələ gətirir..

Istehsalı

Sənayedə butanol aşağıdakı üsullarla alınır:

• Nikel-kobalt katalizatorun iştirakı ilə 1,0-1,5 MPa təzyiqdə propilenin oksosintezindən (Reppe üsulu)
• Asetaldehiddən (asetaldol və kroton aldehidi alınmaqla) mis, misxrom və ya nikel katalizatorun iştirakı ilə hidrogenləşməsindən.
• Qida xammalının aseton-butil qicqirdılmasından.

Tarixi arayış

Butanolun istehsalına XX əsrin 10-cu illərində Clostridium acetobutylicum bakteiyasının iştirakı ilə başlanılmışdır. Istehsal üçün xammal kimi şəkər qamışı, şəkər çuğunduru, qarğıdalı, buğda, manioka (tropik bitki), sonralar isə sellülozadan istifadə olunmuşdur. 50-ci illərdən neftin qiyməti düşdükdən sonra neft məhsullarından alınmağa başlandı. Amerikada hər gün 1,39 mlrd litr butanol istehsal olunur.

Təmizlənməsi və qurudulması

Laboratoriyada butanolun bir necə təmizlənmə üsulu var:

• adi fraksiyalaşdırma ilə azeotrop hissənin qovulması
• əvvəlcə təzə közərmiş yanmış əhəngin üzərində rütubətsiz şəraitdə 4 saat (30 q – 1litrə), sonra isə maqnezium qırıntıları üzərində qaynadılır. Daha sonra spirt qovularaq 117,70 ± 0,010o C-də qaynayan fraksiya yığılır
• bisulfid natrium məhlulu ilə yuyulur, sonra 10%-li natrium qələvisinin sulu məhlulu ilə qaynadılır və ən nəhayət yanmış əhəng üzərində 3 saat qaynadılıraraq fraksiyalaşdırılmaqla qovulur.

Tətbiqi

Butanolu tətbiq edirlər:

• həlledici kimi lak-boya sənayəsində, qatran və plastifikatorlar istehsalında
• sidik cövhəri- və melamin - formaldehid qatranının modifikatoru kimi
• dibutilftalat və tributilfosfat plastifikatorlarının alınmasında
• butilasetat, butilakrilat və qlikol efirlərinin alınmasında
• çoxlu üzvi birləşmələrin sintezində.

Avtomobil yanacaqları kimi tətbiqi

Ənənəvi yanacaqlara qarışdırmaq olar, lakin məcburi deyil. Butanolun enerjisi benzinin enerjisinə yaxındır.Butanol yanacaq elementi olan hidrogenin istehsalında xammal kimi istifadə olunur. 2007- ci ildə Böyük Britaniyada biobutanolun benzinə əlavə kimi satışına başlanıldı.

Təhlükəsizliyi

Butanolun zəhərliliyi o qədər çox deyil ( LD50 = 2290-4360mq/kq təşkil edir). Ancaq aşağı spirtlərdən yüksəkdir. Daxilə qəbul olunmasının effekti etanolun qəbul olunması ilə eynidir. Butanol az miqdarda müxtəlif alkoqollu içkilərin tərkibində var. Bəzən texniki mayelərdən alınan butanol suraqat alkoqollu içkilər kimi istifadə olunur. Havada qatılığı 0,01% olduqda orqanizmə təsir etmir, lakin qatılıq 0,02% olduqda gözün buynuz qişasının iltihabına səbəb olur. Havada buraxıla bilən qatılıq həddi (BQH) 1,7-12%

Qeydlər

• 3http://www.cdc.gov/niosh/npg/npgd0076.html

Mənbə

• Химическая энциклопедия 1988, «Советская энциклопедия», Т1, стр. 336-337
• Вайсбергер «Органические растворители: Физические свойства и способы очистки», М., 1958, стр. 317-319.