Dəmir adam

Dəmir adam (ing. Iron Man) — Marvel Comics tərəfindən nəşr edilən ABŞ komikslərində görünən uydurma superqəhrəman. Sten Li tərəfindən yaradılmş personaj, Larri Liber tərəfindən inkişaf etdirilmiş, rəssamlar Don Hek və Cek Körbi isə onun dizaynını işləmişlər. İlk dəfə Tales of Suspense #39 (üz qabığı tarixi mart, 1963) təqdim edilən personaj, Iron Man #1 nəşri ilə (üz qabığı tarixi may, 1968) fərdi başlıq əldə etmişdir.

Dəmir adam
ing. Iron Man
Iron Man #2 (2018) komiksinin üz qabığında rəssam Mark Bruks (ing. Mark Brooks) tərəfindən çəkilmiş Dəmir adam təsviri.
Nəşriyyat	Marvel Comics
Yayım tarixi	"Tales of Suspense" #39 (1963)
Yaradıcı(lar)	Sten Li Larri Liber Don Hek Cek Körbi
Xüsusiyyətlər
Əsl adı	Entoni Edvard "Toni" Stark
Doğum yeri	Manhetten
Cinsiyyəti	kişi[d]
Boyu	185,1 sm 198,1 sm (zirehlə)
Çəkisi	102 kq 193 kq (zirehlə)
Göz rəngi	göy
Saç rəngi	qara
Növü	insan
Vətəndaşlıq	ABŞ
Təhsili	Massaçusets Texnologiya İnstitutu[…]
Komiks bioqrafiyası
Üzvlükləri	Qisasçılar Müdafiə Departamenti Güc İşləri İlluminati Yeni Qisasçılar Qalaktika mühafizəçiləri Stark Indrusties Qüdrətli Qisasçılar İldırımsaçanlar Qərb Sahili Qisasçıları
Partnyorları	Müharibə maşını
Köməkçiləri	Pepper Potts
Düşmənləri	Krimson Dinamo Qamçı
Ləqəbləri	Qızıl Qisasçı, Tetjusin, Mərmibaş
Gücləri	Güclü intellekt və Alim Mühəndis bacarığı Zirehli Geyim Üstün güc və dayanıqlıq Supersonik uçuş Enerji repulsor və raket proyeksiyası Regenerativ həyat dəstəyi
Silahları	Dəmir zireh: uçmaq, 3 Max sürət, güc, dayanıqlıq, enerji partladıcıları

Varlı amerikan biznesmeni, playboy və dahi alim olan Entoni Edvard “Toni” Stark (ing. Anthony Edward "Tony" Stark) oğurlanması zamanı sinəsindən ciddi yaralanır. Cinayətkarlar onu kütləvi qırğı silahı yaratmağa məcbur edərkən, Stark özünə gücli zirehli kostyum yaradaraq həyatını xilas edir və əsirlikdən xilas olur. Sonradan Toni kostyumunu inkişaf etdirərək ona, sahib olduğu “Stark Industries” şirkəti tərəfindən inkişaf etdirilmiş silahlar və müdafiə texnologiyaları əlavə edir. O, dünyanı xilas etmək üçün kostyumunu Dəmir adam adı ilə istifadə etməyə başlayır. Həmçinin ilk söz-söhbətdən sonra, Stark, Dəmir adam olmasını ictimayətə bəyan edir.

İlkin olaraq, Dəmir adam Sten Linin Soyuq müharibə, həmçinin ABŞ texnologiyalarının kommunizmə qarşı müharibədə rolu haqqında fikirlərini bildirməsi üçün alət olmuşdur. Sonradan müasir dövrün müasir problemlərinin təsiri ilə Dəmir adama personaj kimi yeni baxış meydana gəlmiş, müəlliflər personajın dili ilə müasir siyasət və onun cəmiyyətə təsirlərindən danışmağa başlamışlar.

Uzun müddət davam edən nəşr tarixində Dəmir adam “Qisasçılar” dəstəsinin təməl üzvlərindən biri olmuş və müxtəlif komiks kitablarında fərqli xarakterlərlə təsvir edilmişdir. Dəmir adam müxtəlif teleseriallar və filmlərə uyğunlaşdırılmışdır. Marvel Kinematoqrafiya Kainatına daxil olan “Dəmir adam” (2008), “İnanılmaz Halk” (2008), "Dəmir adam 2” (2010), “Dəmir adam 3” (2013), “Qisasçılar” (2012), “Qisasçılar: Altron dövrü” (2015) “Kapitan Amerika: Vətəndaş müharibəsi” (2016), “Hörümçək-adam: Evə qayıdış” (2017), “Qisasçılar: Sonsuzluq savaşı” (2018) və “Qisasçılar: Final” filmlərində Dəmir adam personajı, aktyor Robert Dauni (oğul) tərəfindən canlandırılmışdır.

IGN-in 2011-ci ildə yayımladığı “Top 10 Komiks Qəhrəmanı” siyahısında Dəmir adam on ikinci, 2012-ci ildə yayımlanmış “Top 50 Qisasçı” siyahısında isə üçüncü yerdə qərarlaşmışdır.

Nəşr tarixi

Təqdim edilməsi

Toni Stark obrazının yaradılması zamanı müəlliflər industrialist və kapitalist iş adamı və məşhur mühəndis Hovard Hyuzdan ilhamlanmışdılar.

Dəmir adamın Marvel Comics premyerası "Tales of Suspense" #39 (üz qabığı tarixi mart 1963) nəşrində redaktor və hekayəçi Sten Li, ssenari müəllifi Larri Liber, hekayə rəssamı Don Hek və üz qabığı rəssamı Cek Körbinin kollaborasiyası nəticəsində mümkün olmuşdur. 1963-cü ildə Sten Li biznesmen superqəhrəman ideyası ətrafında düşünməyə başlamışdı. O, zamanın ruhuna və Marvelin oxuyucu kütləsinin gözləntilərinə qarşı olan “tipik kapitalist” personaj yaratmaq istəyirdi. Li deyir ki,

Mən düşünürəm ki, özümə çağırış etmişdim. O zaman, Soyuq müharibənin ən qızğın dövrü idi. Oxucular, gənc oxucuların nifrət etdikləri yeganə şey müharibə və hərbiçilər idilər...Ona görə də mən, bu xüsusiyyəti özündə əks etdirən personaj haqqında düşünürdüm. O, silah istehsalçısı idi, ordu üçün silah təchizatı ilə məşğul olurdu, o varlı idi, o industrialist idi...Mən fikirləşdim ki, oxucularımızın heç biri üçün maraqlı olmayacaq belə bir personajı götürüb onların gözü qarşısında dəyişdimək maraqlı olardı...Və o, çox məşhur oldu.

O, zəngin, qlamur və qadınların sevimlisi olan, lakin, onu içindən incidən sirrə malik personaj yaratmağı planlaşdırırdı. Yazıçı Cerri Konvey deyir: “Biz, xaricdən məğlubedilməz, mən toxunulması mümkün belə olmayan, daxildən isə yaralı olan bir personajla üz-üzəyik. Sten, onu bizim gözümüzün önündə yaralayır, oxucu hərfi mənada onun ürəyinin parçalanmasının şahidi olur. Lakin, bu həm də metaforadır. Və bu, məncə personajıı maraqlı edən əsas səbəbdir.” Personajın pleyboy görünüü və şəxsiyyətini Hovard Hyuza əsaslandıran Li, izah edərək deyir ki, “Hovard Hyuz bizim dövrün ən parlaq şəxsiyyətlərindən biri idi. O, ixtiraçı, avantrist, multimilyarder, qadınların sevimlisi və bir qədər psix idi.” “Dəlisov olmayanda o, Hovard Hyuz olurdu” deyə Li, əlavə edir.

Li, Dəmir adamın debüt hekayəsini şəxsən yazmaq istəsə də, çıxışa az vaxt qalması ilə bağlı fövqəladə vəziyyət onu, işi Liberə həvalə etməyə məcbur etmiş və Liber öz növbəsində hekayədə müəyyən dəqiqləşdirmə, konkretləşdirmə və tamamlama işləri aparmışdır. Hekayni müşayət edən komiks rəsmləri Hek və Körbi arasında arasında bölünmüşdü. Hek deyir ki, “Üz qabığı birinci hazırlandığına görə, Körbi Dəmir adamın kostyumunu çəkdi. Mən isə, onun insan kimi görünüşü və katibəsi Pepper Potsun obrazlarını işlədim.” 1990-cı ildə müsahibə zamanı ondan “Toni Stark və digər personajları işləyərkən xüsusi modeldən ilhamlanma”sı haqqında verilən suala cavab verən Hek deyir ki, “Yox, mən daha çox bəyəndiyim Aleks Tot və Errol Flinn kimi personajlar haqqında düşünürdüm və əslində bu da eyni şeydir.”

Dəmir adam ilk dəfə elmi-fantastika və fövqəltəbii hekayələrin yayımlandığı “Tales of Suspense” nəşrinin 13-18-ci səhifələrində peyda olmuşdur. Personajın kobud, boz rəngli zirehli kostyumu ikinci nəşrdə (nəşr #40, aprel 1963) qızılı zirehlə əvəzlənmişdir. Nəşr #48-də (dekabr 1963) rəssam Stiv Ditko personajın kostyumunu yeni qırmızı-qızılı dizaynda təsvir etmiş və üz qabığı müəllifi olan Körbi də bu dizaynı təkrarlamışdır. 1985-ci ildə Hek deyir ki, “Sarı-qırmızı rəngdə olan ikinci kostyum Stiv Ditko tərəfindən dizayn edilmişdi. Mən hesab edirdim ki, onu çəkmək, köhnə kobud zirehi çəkməkdən daha asan idi. Daha çox robotu xatırladan ilk kostyum Körbisayağı idi.”

Debütü zamanı anti-kommunist qəhrəman olan Dəmir adam Vyetnam cəsuslarını izləyirdi. Sonradan Li bu erkən fokuslanmadan təəssüflənmişdi. Dəmir adam komikslərinin nəşr olunması müddətində texnoloji inkişaf və milli təhlükəsizliyin təmin edilməsi əsas xətt olsa da, sonrakı dövrlərdə qaldırılmış problemlər personajı inkişaf etdirərək mürəkkəb və zəif şəxsiyyət kimi təsvir etmiş, onun alkoqolizmlə mübarizəsi ("Demon in a Bottle" hekayə xəttində olduğu kimi) və digər şəxsi problemləri oxuculara göstərilmişdir.

#59 nömrəli (noyabr 1964) nəşrlə başlayıb #99 nömrəli (mart 1968) nəşrlə tamamlanan elmi-fantastika antologiyası olan “Tales of Suspense” nəşrindən sonra Dəmir adamın Kapitan Amerika ilə birlikdə macəraları yayımlanmağa başlamışdır. Li və Hek personajın bir neçə düşmənləri və tərəfdaşlarını da yaratmışdılar ki, onlardan Mandarin #50 nömrəli (fevral 1964), Qara dul #52 nömrəli (aprel 1964), Şahingöz isə #57 nömrəli (sentyabr, 1964) nəşrlərdə təqdim edilmişdilər.

Li deyir ki, “Marveldə komikslər nəşr etdiyimiz bütün müddətdə bizə ən çox yazan oxucular Dəmir adamın qadın və qız pərəstişkarları idi..Biz xanım pərəstişkarlardan çox məktub almırdıq, aldığımız məktublar isə hamısı Dəmir adama ünvanlanırdı.”

Li və Körbinin personajı "The Avengers" #1 (sentyabr 1963) nəşrinə əlavə etməsi ilə, Dəmir adam superqəhrəman dəstəsinin təməl üzvlərindən biri olmuşdur. Bundan sonra personaj seriyanın hər cildində baş verən hadisələrdə aktiv iştirak etmişdir.

Sonrakı dövrdə yazıçılar Starkın yaralandığı müharibə və yerlə bağlı məlumatları yeniləmişdilər. 1963-cü ildə yayımlanmış orijinal mənşə hekayəsində hadisələr Vyetnam müharibəsi zamanı baş vermişdi. 1990-cı illər yenilənməsi zamanı hadisə Körfəz müharibəsi zamanı, 2000-ci illər yenilənməsi zamanı isə Əfqanıstan müharibəsi zamanı baş vermişdi. Starkın əsir olduğu zaman Nobel mükafatlı asiyalı alim Ho Yinsenlə birgə ilk kostyum hazırlaması hadisəsi bütün nəşrlərdə əksini tapmışdır. Bu baxımdan, yeganə istisna “İnanılmaz Dəmir adam” cizgi filmidir ki, burada Toni Starkın qaçmaq üçün istifadə etdiyi zirehli kostyum ilk kostyum deyildir.

Mövzular

Sten Linin Marvel Comicsdəki erkən yaradıcılığı kimi orijinal “Iron Man” nəşrlərinin erkən nümunələri də Soyuq müharibə mövzularını istifadə edirdi. “Fantastik dördlük” və “İnanılmaz Halk” ABŞ-nin ictimai və hökumət problerinə kökləndiyi halda, Dəmir adam daha çox kommunizm təhlükəsinə diqqət yetirirdi. Toni Starkın real həyat obrazı olan Hovard Hyuz yeni silah texnologiyaları inkişaf etdirən mühüm istehsalçı idi. Hyuz həm amerikan individualizminin həm də məşhurluğun simvolu hesab edilirdi.

Tarixçi Robert Genter “The Journal of Popular Culture” jurnalında nəşr edilmiş məqaləsində qeyd edir ki, Toni Stark amerikan iş adamlarının ideallaşdırılmış portreti kimi təqdim edilmişdir. Əgər əvvəlki onilliklərdə əsas texnoloji kəşflər məşhur şəxslər tərəfindən (məsələn Nikola Tesla, Tomas Edison, Aleksandr Bell, Rayt qardaşları və sair) həyata keçirilirdisə, 1960-cı illərdə yeni texnologiyalar (silahlar da daxil olmaqla) əsasən böyük korporasiyaların araşdırma dəstələri tərəfindən yaradılırdı. Buna görə də öz layihələri üzərində müstəqil işləmək istəyən şəxslər üçün yer qalmamışdı.

Dəmir adamın erkən nəşrlərində, həmin dövrün elm xadimlərinin də tez-tez gündəmə gətirdikləri iş adamlarının muxtariyyət məsələsi, tədqiqatçılar və kəşfiyyatçılar üzərində dövlət nəzarəti və loyallığın sərhədləri məsələlərinə toxunulurdu. Genter qeyd edir ki, Toni Stark avtonom yaradıcı şəxs olmasından ilhamlanan kəşfiyyatçıdır. Bunu, onun sinəsindəki yarad da simvolizə edir. Yaralandığı zaman Toni, yalnız özü üççün deyil, başqaları üşün də kəşf etməli olduğunu başa düşür. Tarixçinin fikrincə Toni Starkın Dəmir adama çevrilməsi, Toninin özünə müstəqilliyini qaytarması cəhdi kimi qəbul edilməlidir. O qeyd edir ki, yataqda qadın dalınca və ya döyüşlərə can atması isə bu cəhdin gücləndirici bir aspektidir. 1960-cı illərin məşhur yazıçıları olan Yan Fleminq (Ceyms Bondun yaradıcısı), Mikki Spilleyn (Mayk Hammerin yaradıcısı) və Norman Meylerin yaradıcılığında da tənzimlənməmiş seksual aktivliyin personajın individuallığı kimi istifadə edilməsini görmək mümkündür.

Solo seriyalar

#99 saylı (mart 1968) nəşrin yayımlanmasından sonra “Tales of Suspense” seriyasının adı dəyişdirilərək “Captain America” adlandrılır. “Qızılı Qisasçı” “Iron Man” #1 (may 1968) nəşrində solo debüt edənə kimi Dəmir adamın macəraları “Iron Man and Sub-Mariner” (aprel 1968) adlı vanşut nəşrdə yayımlanmışdır. Seriyanın indikat adı “Iron Man” olsa da, onun bir çox sayları “The Invincible Iron Man” adı ilə yayımlanmışdır.

Bu il solo seriya #332 saylı nəşr ilə (sentyabr 1996) tamamlanmışdır. Bundan sonra Cim Li, Skott Lobdell və Cef Loebin müəllifliyi, Uils Portacio və Rayan Bencaminin rəsmləri ilə ikinci cildin nəşrinə başlanmışdır. Hadisələrin paralel kainatda baş verdiyi bu cild 13 saya kimi (noyabr 1996 – noyabr 1997) davam etmişdir. İlk 25 sayı Kurt Busiek tərəfindən yazılan, sonradan isə Busiek və Rocer Stern tərəfindən davam etdirilən üçüncü cild 89 saya kimi (fevral 1998 – dekabr 2004) davam etdirilmişdir. Sonradan Dəmir adam hekayələrinin yazılmasında Co Kisada, Frenk Tieri, Mayk Qrell və Con Cekson Miller də itirak etmişdilər. #41 saylı (iyun 2001) nəşr həm də #386 rəqəmi ilə nömrələnmiş və beləliklə də 1968-ci ildə ilk solo sayın nəşr edilməsindən bəri sırlama qeyd edilmişdir. Sonuncu nömrə həm də #434 rəqəmi ilə nömrələnmişdir. Dəmir adam seriyasının IV cildi 2005-ci ilin əvvəllərində Uorren Ellisin yazdığı “Ekstremistllər” hekayə xətti ilə və Adi Qranovun rəsmləri ilə başlamışdır. 38 saya kimi dava edən (yanvar 2005-yanvar 2009) seriyanın üz qabığında sadəcə “Iron Man” yazılmış, #15 saylı nəşrdə isə “Iron Man: Director of S.H.I.E.L.D.” (azərb. Dəmir adam: Q.A.L.X.A.N. direktoru‎) qeyd edilmişdir. Seriyanın son üç sayının üz qabığında "War Machine, Weapon of S.H.I.E.L.D." (azərb. Müharibə maşını, Q.A.L.X.A.N. silahı‎) yazılmışdır ki, bu da, sonradan çıxarılması planlaşdırılan “Müharibə maşını” komiks seriyasına işarə idi.

Mett Frekşnın hekayələri və Salvador Larrokanın rəsmləri ilə “The Invincible Iron Man” I cildi (azərb. İnanılmaz Dəmir adam‎) üz qabığında iyul 2008-ci il tarixi ilə çıxarılmışdır. Yedi ay ərzində Marvel həm dördüncü həm də beşinci cildi nəşr etmişdir. Buna görə də “Invincible” seriyasının nömrələnməsi 2011-ci ilin martında #33-dən #500-ə keçmiş və beləliklə növbəti dəfə 1968-ci ildən başlayan xronologiya qeyd edilmişdir.

“The Invincible Iron Man” seriyasının tamamlanmasından sonra “Marvel Now!” başlığı altında yeni Dəmir adam seriyasının nəşrinə başlanmışdır. Kieron Gillenin hekayə müəllifliyi və Qreq Lendin rəsmləri ilə seriyanın #1 saylı nəşri 2012-ci ilin noyabrında təqdim edilmişdir.

İllər ərzində Dəmir adamın bir çox mini seriyaları, birdəfəlik nəşrləri və ənənəvi yayımları baş tutmuş və onlar arasında "Age of Innocence: The Rebirth of Iron Man" (fevral 1996), "Iron Man: The Iron Age" #1–2 (avqust-sentyabr 1998), "Iron Man: Bad Blood" #1–4 (sentyabr-dekabr 2000), "Iron Man House of M" #1–3 (sentyabr-noyabr 2005), "Fantastic Four / Iron Man: Big in Japan" #1–4 (dekabr 2005–mart 2006), "Iron Man: The Inevitable" #1–6 (fevral-iyul 2006), "Iron Man / Captain America: Casualties of War" (fevral 2007), "Iron Man: Hypervelocity" #1–6 (mart-avqust 2007), "Iron Man: Enter the Mandarin" #1–6 (noyabr 2007–aprel 2008) və "Iron Man: Legacy of Doom" (iyun-sentyabr 2008) nəşrləri xüsusi yer tutmuşdur. Nəşrlər sırasında gələcəyin müxtəlif Dəmir adamlarını göstərən və animasiya serialına uyğunlaşdırılmış “Iron Man 2020” (iyun 1994), “Marvel Action Hour”, “Featuring Iron Man” #1–8 (noyabr 1994–iyun 1995) və “Marvel Adventures Iron Man” #1–12 (iyul 2007–iyun 2008) kimi spin-off seriyaları da daxildir.

Uydurma personaj bioqrafiyası

İlk illəri

Dəmir adamın təqdim edildiyi "Tales of Suspense" #39 (1963) nəşrinin üz qabığında. Rəssam Cek Körbi bə Don Hek.

Dəmir adamın qırmızı-qızılı zirehinin təqdim edildiyi "Tales of Suspense" #48 (dekabr 1963) nəşrinin üz qabığı. Rəssam Cek Körbi və Sol Brodski.

Entoni Edvard Stark, varlı sənayeçi və “Stark Industries” şirkətinin sahibi Hovard Starkla Mariya Starkın övladıdır. Dahi olan oğlan 15 yaşında ikən Massaçusets Texnologiya İnstitutuna qəbul edilərək mühəndislik sahəsi üzrə təhsil almış, bundan sonra mühəndislik və fizika üzrə magistratura təhsilini davam etdirmişdir. Valideynlərinin avtomobil qəzasında vəfatından sonra, Toniyə zəngin bir şirkət miras qalmışdır.

Mina tələsinə düşən Stark yaralanır və Vonq-Çunun rəhbərlik etdiyi terrorçu dəstə tərəfindən əsir alınır. Vonq-Çu Starka silah hazırlamağı əmr etsə də, o, sinəsindən ağır zədə almışdır və qəlpələr onun ürəyinə doğru irəliləyir. Starkın kollecdə təhsil aldığı müddətdə əsərlərindən zövq aldığı Nobel mükafatı laureatı olan fizik Ho Yinsen onunla bir kamerada saxlanılır və qəlpələrin Starkın ürəyinə çatmaması üçün maqnitdən sinə valı hazırlayır. Bundan sonra Stark və Yinsen emalatxananı istifadə edərək gizlincə zirehli kostyum hazırlayırlar ki, Stark qaça və kömək gətirə bilsin. Qaçış zamanı düşmənin fikrini yayındırmaq üçün Yinsen özünü qurban verir Stark düşmənlərdən qisas alır və gücünü ABŞ hərbi qüvvələri ilə birləşdirərək Ceyms “Roudi” Roudsla tanış olur.

Evə qayıtdıqdan sonra Toni öyrənir ki, sinəsində ilişmiş qəlpənin çıxarılması mümkün deyildir və buna görə də paltarın altından daima sinəsində maqniy valı gəzdirməlidir. Həmçinin hər gün vala enerji yükləməlidir ki, ölüm riskindən uzaq olsun. KİV-ə açıqlamasında Toni bildirir ki, Dəmir adam onun şəxsi cangüdəni olan robot və korporativ talismandır. Bu məqsədlə Dəmir adam şirkətə qarşı təhlükələr (məsələn kommunistlər Qara dul, Qırmızı Dinamo və Titan adam), həm də sonradan onun ən böyük düşməninə çevrilən Mandarin kimi müstəqil terrorçulara qarşı mübarizəyə start verir. Heç kim Starkın Dəmir adam olması haqqında düşünmür. Çünki, Toni zəngin playboy imici yaratmağa müvəffəq olur. Həmin vaxt onun iki sadiq köməkçisi şəxsi sürücüsü Harold “Xoşbəxt” Hoqan və katibəsi Virciniya “Pepper” Potts olur. Bir müddət sonra Starkın şəxsi pilotu olan Roudi özünü işinin mütəxəssisi kimi göstərə bilir.

İlk illərində seriya aktiv antikommunizm mövqeyi tutsa da, Vyetnam müharibəsinin başlamasından sonra ictimayətin (müvafiq olaraq həm də oxucu kütləsinin) diqqəti həmin qarşıdurmaya yönəlmiş və Dəmir adam komikslərində də bu mövzuya üstünlük verilməyə başlanılmışdır. Bu dəyişiklik, Starkın siyasi baxışlarına yenidən nəzər yetirdiyi və ABŞ hərbiçiləri üçün silah istehsalının mənəvi tərəfləri haqqında düşündüyü süjet xəttlərində inkişaf etdirilmişdir. “Hədəfin vasitəni doğrultması üçün” Stark bəzən özünü təkəbbürlü apararaq, qeyri-etik hərəkətlər edir. Bu, onun ətrafındakı adamlar və superqəhrəmanlarla qarşıdurmaların yaranmasına gətirib çıxarır. Stark geniş maddi imkanlarını yalnız şəxsi zirehli kostyumlarının inkişafı üçün deyil, həm də Q.A.L.X.A.N. üçün yeni silahların yaradılmasına sərf edir; bu əməkdaşlıq sayəsində Qisasçıların Kuincet təyyarələri və İks-adamların görüntü induktorları yaradılır. Starkın ürəyinin vəziyyəti pisləşdikdə vəziyyətdən çıxış yolu, süni ürək transplantasiyasında tapılır.

1970-ci illər və 1980-ci illərin əvvəlləri

Zirehinin dizaynını inkişaf etdirən Stark, kosmik səyahət kimi xüsusi məqsədlər üçün nəzərdə tutulmuş və stels texnologiyalara əsaslanan zireh arsenalı yaratmışdır. “Demon in a Bottle” hekayə xəttində Toni Stark alkoqolizmlə mübarizə aparır. Alkoqolizmin həyatında təhlükə yaratdığını Stark ilk dəfə milli təhlükəsizlik agentliyi olan Q.A.L.X.A.N.-ın onun şirkətini bir hissəsini alması (silahların təkmilləşdirilməsi texnologiyasının davamlı inkişafını təmin etmək üçün) zamanı hiss edir. Bu dövrdə məlum olur ki, uzun müddətdir ikinci plan personajı kimi qalan bir neçə cani, Starkın iş rəqibi olan Castin Hammerin ətrafında toplaşıb. Manipulyasiya sayəsində Dəmir adam zirehini ələ keçirən Hammer, onu, diplomatın qətli üçün istifadə edir. Dərhal Dəmir adamdan şübhələnməsələr də, sonda Stark zirehini dövlətə təslim etməli olur. Bundan sonra Roudi və Stark güclərini birləşdirərək bu hadisənin günahkarlarını tapır və cəzalandrırlar. Buna baxmayaraq, yenidən siyasi səhnəyə qayıtmağa nail olmuş Hammer, Starkı sıxışdırmağı davam etdirir. O zamankı rəfiqəsi Betani Keybin, dostları və əməkdaşlarının köməyi ilə Stark bu böhranlı vəziyyətdən çıxa və alkoqolizmdən xilas ola bilir. Ürəkparçalayn şəxsi sınaqdan üzüağ çıxmağa nail olsa da, Starkın həyatı daha da mürəkkəbləşir. Doktor Dumla qarşılaşmadan sonra o, Kral Artur dövrünə göndərilir. Buarada Dəmir adam Dumun Morqana Le Feyə kömək etməsinə mane olur və hər iki qəhrəman öz dövrünə qayıtdıqdan sonra Latveriya hökmdarı qisas almağa and içir. Bu münaqişə “Doomquest” adı altında nəşr edilmişdir.

Bir müddət sonra acımasız düşmən olan Obadaya Steynin manipulyasiyası nəticəsində Toni “Stark International” üzərində nəzarəti itirərək alkoqol asılısı və evsiz şəxsə çevrilir; Dəmir adam zirehini isə Roudiyə həvalə edir. Bir müddət sonra özünə gələn stark yeni startap olan “Circuits Maximus”a qoşulur. Bərpa terapiyasının tərkib hissəsi olaraq Stark, bütün fikirlərini yeni texnoloji kəşflər üzərində cəmləşdirir. Roudi Dəmir adam kimi fəaliyyət göstərməyə başlayır, lakin, kostyum onun üçün nəzərdə tutulmadığına görə, Roudi vaxt keçdikcə aqressivləşir və paranoidiallaşır. Sonda Roudi özü üzərində nəzarəti itirir və Stark orijinal zirehinin kopyasını geyinərək onun qarşısını almalı olur. Tamamilə sağaldıqdan sonra, Starkın zirehi əsasında kostyum hazırlayan və özünü “Dəmir monger” adlandıran Steynlə qarşılaşır. Döyüşdə məğlub edilən Steyn, Starka məhkəmə qarşısında duraraq həzz verməmək üçün intihar verir. Bundan bir müddət sonra maddi vəziyyətini yaxşılaşdıran Toni, “Stark International”ı geriyə almaq üçün tələsmir və mərkəi Los-Ancelesdə yerləşən “Stark Enterprises” şirkətinin əsasını qoyur.

1980-ci illərin sonları və 1990-cı illər

Kəşfləri və zirehinin başqaları tərəfindən istifadə olunmasına qarşı mübarizə aparmaq məqsədi ilə, Stark, “Ustad cəsus” ləqəbli cinayətkar tərəfindən əsir alınmış bütün cinayətkarların zirehli kostyumunu söndürür. Starkın texnologiyaları əsasında hazırlanmış kostyumları sıradan çıxarmaq üçün başladığı və əvvəlcə “Stark müharibəsi”, daha sonra isə qlobal mənada “Zireh müharibəsi” adlanan bu müharibə Dəmir adamın ictimayət arasında mövqeyinə zərbə vurur. Stilt-adam kimi bir neçə ikinci dərəcəli caninin sıradan çıxardılmasından sonra, o, Stinqrey adlı dövlət operativinin hücumunu dəf edir. Stinqreyin zirehinin Stark texnologiyalarından heç birini istifadı etmədiyi məlum olduqda, Toni daha pis vəziyyətə düşür. O, ictimai açıqlama verərək Dəmir adamı cangüdən vəzifəsindən azad edir. O, Dəmir adamı deaktivləşdirmək bəhanəsindən istifadə edərək Q.A.L.X.A.N.-ın Mandroidlər adlı operativlərini və Keşikçi adlı zirehini məhv edir. Proses zamanı Dəmir adam və Cim Rouds “Zirzəmi”də saxlanan bəzi cinayətkarların qaçmasına səbəb olurlar. Bu, ABŞ hökumətinin Dəmir adamı təhlükəli və qanundan kənar elan etməsinə gətirib çıxarır; hökumətin qərarı isə Toni Starkın Stiv Rocerslə (o zaman Kapitan Amerika adının daşıyıcısı) münasibətlərinin pisləşməsinə səbəb olur. Dəmir adam Rusiyaya gedir və burda qarşıdurma zamanı təsadüfən Sovet Titan adamının ölümünə səbəb olur. ABŞ-yə qayıtdıqda o, ABŞ hökuməti tərəfindən sifariş edilmiş və “Alov gücü” adlanan düşmənlə qarşılaşır. Onu məğlub edə bilməyən Stark, süni şəkildə Dəmir adamın ölümü səhnəsini yaradır və birdəfəlik zirehli kostyumdan imtina etmək qərarına gəlir. “Alov gücü” hökumətə tabe olmaqdan boyun qaçırdıqda isə, Stark yeni zirehli kostyum yaradaraq onun qarşısını almağa çalışır.

Bundan qısa müddət sonra Stark, az qala psixoloji baxımdan qeyri-stabil olan keçmiş sevgilisi Keti Deyr tərəfindən öldürülür. O, Starkın onurğasını yaralayaraq onun iflic olmasına səbəb olur. Stark üçün onurğa beyini transplantasiyası əməliyyatı keçirilərək onun yenidən həyata qaytarılması təmin edilir. Starkın özünün xəbəri olmasa da, onun onurğasına bərkidilmiş sinir çipi həm də bədəni üzərində nəzarət etməyə imkan verir. “II Zireh müharibələri” hekayə xəttində bir-birinə rəqib olan iş adamları Marrs əkizləri və Kirson DeVittin maxinasiyaları nəticəsində müharibə baş verir. DeVittin Starkla bir neçə uğurlu manipulyasiyasından sonra, Toni başa düşür ki, “Encephalo Armor” DeVittin nəzarətinə qarşı kontratak funksiyasını yerinə yetirə bilər. Bundan sonra DeVitt qəfildən idarəni aradan qaldırır ki, bu da Starkın fiziki əziyyət çəkməsinə səbəb olur. Toninin sinir sistemi uğrunda uzun müddət davam edən uzun müddətli müharibələr və DeVittin fəaliyyəti Toninin bütün bədəninin hər yerində sinir sisteminin sıradan çıxmasına səbəb olur. Getdikcə Toninin vəziyyəti pisləşir və o, bədəninə nəzarəti özünə qaytarmaq üçün süni sinir sisteminə malik olan süni dəri yaradır. Stark Dəmir adam zirehli kostyumunu məsafədən idarə etməyə başlayır. Lakin, Dəmir adam “Sakitlik ustadı” (ing. Masters of Silence) ilə qarşılaşdıqda kostyum zəiflik göstərir. Bu zaman Stark, zirehinin “güclü hərbiləşdirilmiş” “Dəyişik təhlükələr üçün müharibə kostyumu”nu hazırlayır ki, sonradan həmin kostyum, Müharibə maşınının kostyumu kimi məşhurlaşır. Lakin, Starkın orqanizminin vəziyyəti getdikcə daha da pisləşir. Tezliklə öləcəyini düşünən Stark, Roudinin “Stark Enterprises” və Dəmir adam kostyumunu necə istifadə etməsini görmək üçün, zehnini asılı animasiyaya yerləşdirir. Sonradan Stark yeni yaradılmış çip sayəsində tamamilə yeni sinir sistemi yaradır və tamamilə sağalaraq “Telepresence Armor” adlı zirehlə yenidən Dəmir adam kimi fəaliyyətə başlayır. Roudi Starkın ölümü haqqında süni məlumat yayaraq dostlarını aldatdığını başa düşdükdə qəzəblənir və dostlar yollarını ayırırlar. Bundan sonra Müharibə maşını müstəqil fəaliyyətə başlayır.

“Qisasçılar”ın "The Crossing" hekayə xəttində zaman səhayəti edən diktator İşğalçı Kanq sayəsində Dəmi adam komanda daxilində satqın kimi tanınır. Gizli casus olan Stark, əvvəlcə Kristal və Civənin qızı Lunanın dayəsi Marillanı, daha sonra qadın Sarıköynək olan Rita DeMaranı və Qisasçıların tərəfdaşı olan Amanda Çeynini qətlə yetirir. "Avengers Forever" hekayə xəttində məlum olur ki, bu işlərin arxasında Kanqın adından istifadə edən İmmortus dururmuş və bir neçə ay sonra Stark yenidən öz iradəsini qaytara bilir.

Həm Kanq, həm Starkı məğlub etməli olan komanda, Starka kömək edə bilmək üçün keçmişə gedir. Gənc Stark, öz daha yaşlı variantından kostyumu oğurlayaraq Qisasçılara kömək etməyə başlayır. Gənc Starkın baxışları yaşlı Starkı elə təəccübləndirir ki, o, dərhal öz zəkası üstündə nəzarəti bərpa edir və o, Kanqı məğlub etmək üçün özünü qurban verir. Gənc Stark sonradan özünə kostyum yaradaraq yeni Dəmir adam kimi fəaliyyətə başlayır.

Onslaf adlı məxluqla qarşılaşma zamanı gənc Stark da daxil olmaqla bir sıra superqəhrəmanlar ölürlər. "Heroes Reborn" hekayəsində Frenklin Riçards həmin ölü qəhrəmanları cib kainatında saxlayır və burda Stark yenidən yaşlı qəhrəman olur; Frenklin onları mövcud olduqları yox, az-çox tanıdığı formada geri qaytarır. Yenidən dirilən yaşlı Stark Marvel xronologiyasına qayıtmazdan əvvəl "The Crossing" hekayə xəttində öldürülmüş Starkla birləşir. Yeni Entoni Stark, həm yaşlı, həm də gənc Starkın xatirələrini daşıdığına görə, özünü onların hər ikisi hesab edir. Bundan sonra o, “Nelson & Murdock” firmasının köməyi ilə hüquqi statusunu bərpa edir. Toninin ölümündən sonra “Stark Enterprises” şirkəti “Fujikawa Corporation”a satıldığına görə, o, “Stark Solutions” adlı yeni şirkət yaradır. Cib kainatından qayıdan Stark bərpa edilmiş tamamilə sağlam ürəyə malik olur. Bundan sonra, Stark Qisasçıların toplantısını çağıraraq, onun statusuna yenidən baxılmasını tələb edir. Qanun pozuntularından adını təmizləyən Toni, yenidən Qisasçılar sırasına bərpa edilir.

2000-ci illər

Marvelin orijinal "İllüminatlar" heyəti (soldan sağa: Dəmir adam, Qara şimşək, Doktor Strenc, Mister Fantastik, Nemor, Professor İks). Rəssam: Cimmi Çenq. “New Avengers: Illuminati” #1 (iyun 2006) nəşrində Toni Starkın dəstənin üzvlərindən biri olması məlum olur.

Bir müddət sonra Starkın zirehli kostyumu ağıllı olur. İlkin olaraq, Stark yaxşılaşdırılmış taktiki bacarıqlarına görə həmin “ağıllı” kostyum ideyasını bəyənir. Kostyumlar getdikcə aqressivləşir və qarşısına çıxan hər kəsi öldürməyə çalışır, bir müddət sonra isə, Starkı aradan götürməyə qərar verirlər. Məskunlaşmamış adada baş tutan final qarşıdurması zamanı Stark daha bir ürəktutması keçirir. Zirehlər onları yaradan adamı xilas etmək üçün özlərini qurban verirlər, zirehlərin lazımlı hissələri Stark üçün yeni süni ürək yaradılmasına istifadə olunur. Yeni süni ürək Starkın səhhəti ilə bağlı problemlərini həll etsə də, daxili enerji mənbəyi olmadığına görə, o, yenə mütəmmadi olaraq enerji doldurmasından asılı vəziyyətə düşür. Zirehləri ilə yaranmış problem Starkı o qədər ciddi naraht edir ki, o, bir müddət yeni modellərdən imtina edərək köhnə kostyumlara qayıdır ki, növbəti problemlərin yaranmasından qaça bilsin. Bu dövrdə Toni bədəni üzərində müdafiə təbəqəsi yaradan və S.K.I.N. kimi tanınan maye metal texnologiyasından istifadə etsə də bir müddət sonra ənənəvi dəmir kostyumlarına qayıdır.

Bu dövrdə Stark, “Heroes Reborn” hadisələri zamanı onun şirkətini ələ keçirmiş zənginiş adamının qızı Rumiko Fujikava ilə nişanlanır. Onların münasibətləri bir çox çətinliklərdən, o cümlədən Rumikonun Starkın Rəqibi olan Tiberi Stounla yaxınlaşmasından (Rumiko, Starkı həddən artıq ciddi və darıxdırıcı hesab etdiyinə görə onunla əylənir) keçir. Onların münasibəti “Iron Man (III cild)” #87 nəşrində Rumikonun yalançı Dəmir adam tərəfindən öldürülməsi ilə başa çatır.

“Iron Man (III cild)” #55 (iyul 2002) nəşrində Stark, Dəmir adam olmasını ictimayətə açıqlayır. Bununla da, hökumətlə aralarında əldə edilmiş zirehli kostyum texnologiyasının kopyalanmaması haqqında anlaşmanın şərtlərini pozmuş olur. Çünki, həmin sənədlərdə kostyumun Toni Starkın özü yox, əməkdaşlarından biri tərəfindən istifadə edilməsi bildirilir. Bir müddət sonra Stark öyrənir ki, ABŞ Silahlı Qüvvələri yenidən onun texnologiyalarını istifadə etməyə başlayıb. Texnologiyaların düzgün tətbiq edilməməsi Vaşinqton şəhərində az qala faciə baş verməsinə səbəb olur və Starkın işə müdaxiləsi ilə faciənin qarşısı alınır. Bundan sonra, Toni Stark ABŞ Prezidentinin Müdafiə Naziri olmaq təklifini qəbul edir. Bu yolla Toni, öz layihələrinin icrasına nəzarət etməyə ümid edir.

"Avengers Disassembled" hekayə xəttində Latveriya səfirinin BMT-də qəzəbli nitqi və psixi stabilliyini itirmiş Qırmızı cadugərin Qisasçılar qərargahını dağıdaraq bir neçə komanda üzvünün ölümünə səbəb olmasından sonra Toni Stark tutduğu vəzifədən istefa verməli olur. Toni Stark ictimayətə kimliyini açıqlasa da, Dəmir adam zirehini istifadə etməkdən də imtina etmir. Bundan sonra Qisasçılara qoşulan Toni, dəstənin qərargahını Stark Towerə köçürür. Ruh, Canlı Lazer və Spaymasterin yenidən peyda olmasından sonra Dəmir adamın superqəhrəman hekayələrinə siyasət və industrializm mövzuları əlavə edilir.

“New Avengers: Illuminati” #1 (iyun 2006) göstərilir ki, Qisasçıların yaradılmasından illər öncə Stark, Qara Pantera, Professor İks, Mister Fantastik, Qara şimşək, Doktor Strenc və Nemorla birlikdə gizli bir təşkilatın üzvü olub. İllüminatlar adlandırılan dəstənin ümumi təhlükəyə qarşı birgə strategiya hazırlamağa başlamasından sonra, Qara Pantera dəstədən uzaqlaşır. Starkın məqsədi dünyadakı bütün superqəhrəmanları idarə edəcək təşkilat yaratmaq olsa da, o, qəhrəmanların hər birini həyati vacib məlumatları danışmağa məcbur edir.

Vətəndaş müharibəsi

"Vətəndaş müharibəsi" komiksinin (iyul, 2006) üz qabığı. Rəssam Maykl Törner

“Civil War” hekayə xəttində “Yeni döyüşçülər” dəstəsindən olan bir neçə təcrübəsiz superqəhrəmanın fəaliyyəti nəticəsində Konnektikut ştatının Stemford şəhərində bir neçə məhəllə dağılır və bu hadisə, bütün ABŞ-də superqəhrəmanlara qarşı etirazların başlamasına səbəb olur. Hökümətin ehtimal edilən planlarını yumşaltmaq məqsədi ilə Toni Stark, Superinsanların Qeydiyyat Aktını təklif edir. Sənədə əsasən, ABŞ ərazisində yaşayan və superinsan gücünə malik olan hər kəs qeydiyyatdan keçməyə və dövlət agenti kimi çalışmağa məcbur edilir. Toni inanır ki, bu qanun, təcrübəsiz, gənc superqəhrəmanların öz bacarıqlarını idarə etmələri üçün məşğələlər keçmələrinə kömək edəcək.

Alkoqolizmdən əziyyət çəkdiyi zaman, sərxoş vəziyyətdə zirehli kostyumdan istifadə edərək az qala günahsız pilotun ölümünə baris olduqdan sonra, Toni vicdan əzabı çəkir, alkoqolizmə qalib gəldikdən sonra isə, başqalarına kömək etməyə çalışır. Rid Riçards və Henk Pim Starkın təklifi ilə razılaşsalar da, heç də, bütün superqəhrəmanlar bu təklifi müsbət qiymətləndirmir. Kapitan Amerikaya qeydiyyatdan keçmək istəməyən hər kəsi məcbur etmək göstərişi verildikdə o da, qeydiyyata qarşı çıxanların dəstəsinə qoşulur. Həmin dəstə ilə, Dəmir adamın rəhbərlik etdiyi qeydiyyat tərəfdarı olan qəhrəmanlar dəstəsi arasında qarşıdurma baş verir. Kapitan Amerika Dəmir adamın kostyumunu zədələyərək məğlub etsə də, mülki əhali arasında itkilərin baş verməsinin qarşısını almaq üçün təslim olur. Stark Q.A.L.X.A.N.-ın direktoru təyin olunur və dövlətin təşəbbüsü ilə yeni “Qisasçılar” dəstəsi yaradır. Bundan qısa müddət sonra nəzarət altında saxlanan Kapitan Amerika öldürür. Onun qətlində özünü günahkar bilən Stark, qələbənin dəyəri haqqında düşünməyə balayır.

Gizli işğal

2008-ci ildə “Dəmir adam” filminin çıxarılması ilə əlaqədar olaraq, Marvel, Mett Frekşnın müəllifliyi və Salvador Larrokanın rəssamlığı ilə “The Invincible Iron Man” adlı yeni seriya təqdim edir. Altı cilddən ibarət olan ilk süjet xəttində “Beş qarabasma” zamanı Stark, köhnə düşməni Obadiya Steynin oğlu Ezekiel Steynin hədəfinə çevrilir.

"Secret Invasion" hekayə xəttində Altron tərəfindən bədəni ələ keçirilməsinə qarşı mübarizədən təzəcə çıxmış Toni, xəstəxanada olarkən, özünü Elektra kimi təqdim edən skrullun cəsədini araşdıran Hörümçək-qadınla rastlaşır. Bunun skrulların gizli işğalına işarə olmasını başa düşən Toni, İllüminatların yığıncağını çağıraraq müharibə vəziyyətində olduqlarını deyir. Qara şimşəyin skrull olması məlum olduqdan sonra Nemor onu öldürür və skrulların eskadrilyası hücuma keçir. Digər İllüminatları xilas edən Toni, skrulları öldürək üçün ərazini dağıdır. Gözlənilən işğalın qarşısını almaq istəyən İllüminatlar bir-birlərinə güvənə bilməyəcəklərini başa düşürlər və ayrılaraq fərdi plan hazırlamağa başlayırlar.

Skrulların işğalını əvvəldən öyrənnib dövlətləri xəbərdar etmədiyi, həmçinin skrulların “StarkTech” texnologiyalarını istifadə etmələrinə görə Stark ictimai şəkildə tənqid edilərək, tənə obyektinə çevrilir. İşğaldan sonra Stark, Q.A.L.X.A.N. direktoru vəzifəsindən azad edilir və Qisasçılar dəstəsi buraxılır. İnistiativ üzərində nəzarət isə Norman Osborna verilir.

Qaranlıq hakimiyyət

Osborn tərəfindən qəhrəmanların şəxsi məlumatlarının öyrənilməsinə mane olmaq və onun kəşf etdiyi repulsor generatorlardan istifadənin qarşısını almaq üçün Stark, Qeydiyyat Aktını məhv edəcək virus yaradır. Aktın və onu imzalayanlar haqqında məlumatların yeganə nüsxəsi beynində qalır və Osborndan qaçmağa çalışan Stark, həm də həmin məlumatları silməyə cəhd edir. Məlumatların məhv edilməsinə əmin olmaq üçün Stark, öz beyninə zədə vurur. Osborn zəifləmiş Starkı tutaraq döyməyə başladıqda Pepper canlı yayımla bu qarşıdurmanı hər kəsə göstərir ki, bu da, Norman Osbornun nüfuzunun aşağı düşməsin, Dəmir adama qarşı isə ictimayətdə mərhəmət hissinin yaranmasına gətirib çıxarır.

Stark, Donald Bleykin (Torun alter eqosu) adına etibarnamə qoyaraq vegetativ həyat tərzinə keçir. Pepperin zirehində saxlanılmış holoqrafik məktubdan aydın olur ki, bazalar mənbəyini məhv etməzdən əvvəl Stark yaddaşını bərpa etmək üsulu kəşf etmişdir. Tor və Baki, Starkı əvvəlki vəziyyətində bərpa edə bilmək üçün həmin holoqramı istifadə etmək qərarına gəlirlər. Bu arada öz zehnində tələyə düşmüş Starkın uydurduğu qarabasmalar onun real həyata qayıtmasına mane olur. Proses fayda vermədikdə, Baki, Doktor Strenci köməyə çağırır və onun iştirak ilə Tonini həyata qaytarmaq mümkün olur. Strakın yaddaşının ehtiyat nüsxəsi “Vətəndaş müharibəsi” hadisələrindən əvvəl saxlandığına görə, o, həmin hadisələri xatırlamır. Beyninin zədələnməsinə görə, Toni indi, ona həyat dəstəyi verən başqa bir reaktordan asılı vəziyyətdə yaşayır.

2010-cu illər

Mühasirə

"Siege" hekayə xəttində Asqarda hücumdan sonra Toni Stark, Doktor Donald Bleyk və Mariya Hillin nəzarəti altındadır. Osborn və Robert Reynoldsun mühasirəsinə düşən Tor, Mariya Hills tərəfindən xilas edilir. Müharibə vəziyyəti elan edən Osborn, Tor və Mariya Hillin zərəsizləşdirilməsi üçün Daken və Robert Reynoldsu onların arxasınca göstərir. Hill Starkı daha təhlükəsiz yerə köçürmək üçün onun gizlədildiyi yerə gəlir və ona, Edvin Carvisin Kapitan Amerikaya verdiyi MK III zirehini geyinmiş Sürət də (Gənc Qisasçılar dəstəsindən) kömək etməyə başlayır. Osborn Gənc Qisasçılarla döyüşərkən Stark peyda olur və Osbornun istifadə etdiyi Dəmir Patriot zirehini sıradan çıxarır.

Osborn Reynoldsa Qisasçılardan əvvəl Asqarda çataraq oranı məhv etməyi tapşırır. Asqardın süqutundan sonra Stark qəhrəman yoldaşları ilə bir sırada duraraq mübarizəyə başlayır, Osborn isə onların hamısının məhv ediləcəyini bildirir. Reynold komandanı müxtəlif hissələrə parçaladıqda Loki, Norn daşlarını onlara verərək üstünlük qazanmalarını təmin edir. Reynolds Lokini öldürür və bu, Torun qəzəblənməsinə səbəb olur. Toni Tora Reynoldsu Asqarddan uzaqlaşdırmağı tapşırır və bu, ona, Ç,Ə.K.İ.C.-dən Hellikaryer və Reynoldsu qarşılaşdırmağa imkan verir. Boşluğun peyda olmasından sonra, Tor, Reynoldsu öldürməyə məcbur olur. Bir müddət sonra Superqəhrəmanların Qeydiyyat Aktı ləğv edilir, kompaniyası və zirehləri isə Toniyə qaytarılır. Yeni qəhrəmanlıq və birliklərinin simvolu olaraq, Tor, Asqard qülləsini Stark qülləsinin yerinə yerləşdirir.

Qəhrəmanlıq dövrü

Dəmir adamın Bleeding Edge zirehi. "The Invincible Iron Man" #25, iyun, 2010. Rəssam Salvador Larroka.

"Stark: Resilient" süjet xəttində Mister Fantastikin köməyindən istifadə edən Toni Stark, “Bleeding Edge” zirehini yaradır. Bu yeni kostyum, Toninin bədən və beyninin təmin edilməsi üçün, onun sinəsində quraşdırılmış batareyanı istifadə edir ki, bu da ona, növbəti dəfə “Extremis” ilə əlaqə imkanı verir. Bundan başqa batareya həm də onun ürəyi kimi fəaliyyət göstərir və faktiki olaraq Toninin yaşamasını təmin edir. Toni, “Stark Resilient” adlı yeni şirkət yaratdığını elan edir. O, daha silah istehsalı ilə məşğull olmayacağını, lakin, dünyanı azad enerji ilə təmin etmək üçün repulsor texnologiyasınn təkmilləşdirəcəyini deyir.

Bundan sonra, silah bazarında Toninin yerini tutmaq üçün, Yustin və Saşa Hammer “Detroit dəmiri” adlı zirehli kostyum yaradırlar. Stark isə, repulsor texnologiya əsasında işləyən iki maşın yaratmağı planlaşdırır. Hammer onun bu işinə maneə yaratmağa çalışır. Birinci avtomobil sabotaj nəticəsində məhv edilir, Stark ikinci maşın üzərində çalışdığı vaxt “Detroit dəmiri” “Stark Resilient” ofislərinə hücum edir. Lakin, Toni işləri yekunlaşdıraraq yeni avtomobilin uğurlu reklamını təqdim edir.

Qorxunun özü

"Fear Itself" hekayə xəttində, Odinin çoxdan unudulmuş qardaşı və Qorxu tanrısı olan Serpent Yerə hücum edir. Parisdə Toni, Serpentin sadiq köməkçilərindən olan İnam qatili Mokka çevrilmiş Boz qarqulya ilə qarşılaşır. Döyüş zamanı Dəmir adam huşunu itirir, Mokk isə “Detroit dəmiri”ni və Paris sakinlərini daşa çevirir. Serpentin ordusu üzərində qələbə çalmağn yolunu öyrənmək üçün, Toni bir butilka şərab içir (və ayıqlığını qurban verir) ki, Svartalfheym reallığına düşə bilsin. Toni, Svartalfhaym dvarfları ilə birlikdə sehrli silah hazırlayır. Bundan sonra uru-tilsim vasitəsi ilə Toni öz zirehini təkmilləşdirir, hazırlanmış silahları isə Serpentin ordusu ilə mübarizədə istifadə etmələri üçün Qisasçılara çatdırır. Toni Stark Torun Serpenti öldürməsinin və özünün də ölməsinin şahidi olur.

Müharibədən sonra Toni, dvarfların köməyi ilə hazırladığı silahları əridərək Kapitan Amerikanın Serment tərfindən məhv edilmiş qalxanını bərpa edir və özünə qaytarır. Tanrıların baş vermiş böhranla əlaqəsi olmaması haqqında Odinlə sonuncu müzakirə zamanı o, Toniyə bütün kainatı özünün gördüyü kimi geniş şəkildə görməyə imkan verir. Toninin böhanın aradan qaldırılmasında iştirakına görə Odin Boz qarqulya tərəfindən öldürülmüş hər kəsi dirildir.

Mandarinin qayıdışı və Marvel NOW!

"Demon" və "The Long Way Down" hekayə xəttlərində təsir altında olduğu zaman Dəmir adam zirehini istifadə etdiyinə görə Toni Stark ABŞ hökuməti tərəfindən məhkəməyə dəvət edilir. Mandarin və Zik Steyn, Dəmir adamı psi vəziyyətə qoymaq üçün, onun bir neçə köhnə düşmənini modernləşdirilmiş silahlarla təmin edərək dünyanın müxtəlif yerlərində terror hadisələri törətməyə göndərirlər. General Brüs Bebbic Starkı tex-qubernator adlanan qurğu ilə gəzməyə məcbur edir. Bu qurğu generala istədiyi vaxt Dəmir adam zirehini söndürməyə imkan verir. Mübarizə aparmaq üçün tibbi əməliyyat keçirən Toni, Bleeding Edge texnologiyasını öz bədənindən xaric edərək yeni model repulsor xəttlə əvəzləyir və bu, Bebbici nəzarət aparatını onun bədənindəən çıxarmağa məcbur edir. Toni, Dəmir adam kimi istefa verdiyini elan edir və Roudinin ölməsi haqqında süni xəbər yayır. Bundan sonra Toni, Roudi üçün yeni kostyum hazırlayır və o, yeni Dəmir adam kimi fəaliyyətə başlayır.

Bu hadisələr "The Future" hekayə xəttinə gətirib çıxarır. Bu hekayə xəttində Mandarin Toninin zehnini nəzarətə götürərək, üzüyündə saxladığı yad planetli ruhlar üçün zirehli kostyum yaratmağa məcbur edir. Lakin, Toni, Mandarinin həbsxanasında saxlanan bir neçə köhnə düşməni ilə əlbirliyi edərək bu münaqişədən də qalib çıxa bilir. Bu seriyanın sonuncu sayı Mett Frekşnın hekayə xəttini tamamlayır.

Davam etdirilən seriyanın tərkib hissəsi olaraq 2012-ci ildə Marvel NOW! çərçivəsində Toni Stark növbəti dəfə texnoloji inkişafın zirvəzinə çatır. Doktor Maya Hensenin ölümü və “Extremis Version 2” hissələrinin qara bazarda satılan hissələri məhv edildikdən sonra Toni, düşünür ki, yerin son sərhəddində nə olduğunu bilmədiyi halda təhlükəsizliyi təmin edə bilmyəcək. O, kostyumunu təkmilləşdirərək P.E.P.P.E.R. adlı yeni süni intellekt yaradır, daha sonra isə Piter Kvillə qoşularaq “Qalaktika mühafizəçiləri” ilə birlikdə Badunun Yerə hücumunun qarşısını alır.

Təkmilləşdirilmiş Dəmir adam

“AXIS” hadisələri zamanı Toni Starkın xarakterində dəyişiklik baş verir, onun, məsuliyyətsizlik, eqoizm və alkoqolizm kimi daha qaranlıq xüsusiyyətləri qabarıq şəkildə özünü göstərir. Stark, San-Fransiskoya köçür və tamamilə ağ olan yeni zireh yaradır. O, şəhər sakinlərinə pulsuz gözəllik, sağlamlıq və hətta ölümsüzlük təklif edən Extremis 3.0 proqramını formalaşdırır. İnsanlar Dəmir adama arzuları gerçəkləşdirən Məsih kimi baxmağa başladıqda o, pulsuz istifadəni dayandırır və gündəlik $99.99 həcmində vergi almağa başlayır. Dəlisov, Starkın Alkatraz adasında yerləşən evinə hücum etsə də, asanlıqla məğlub edilir. Dəmir adam öz baxış mövqeyini isbat etmək üçün Extremis 3.0-ün imkanlarından istifadə edrək, qısa müddət də olsa Dəlisovun görmə imkanını bərpa edir. Dəlisov başa düşür ki, Stark Extremis 3.0-ü su və telefonlara da əlavə edib, lakin, Stark onun bu məlumatı yaymaması üçün beyninə kiik zədə yetirərək yaddaşını pozur.

Yeni cani – Gənc İyrəncin Xoşbəxt Hoqanın oğlu olmasını öyrənən Stark, ona kömək etməyə qərar versə də, Pepper Potts Starkın saxladığı zehni əsasında yaradılmış süni intellekt vasitəsiylə hücuma keçir. Bu, iki Stark arasında qarşıdurmanın yaranmasına gətirib çıxarsa da, Toni, Extremis vasitəsiylə təkmilləşdirilmiş, Pepper isə, köhnə kostyumlardan istifadə edir. Köhnə kostyumları və süni intellekti məğlub edən Stark, qalib gəlir. Pepper onu hədələyərək gedəcəyini və Stark Extremisslə təcrübələri davam etdirəcəyi halda tək qalacağını bildirir.

Zaman keçir

"Time Runs Out" hekayə xəttində Vakandanı Nemor tərəfindən qurunu məhv etmək üçün yaradılmış Kabalın işğalından xilas etmək üçün çalışan Toni, Nekropolisdə əsir edilir. Kabalın öldürülməsindən sonra İlüminatlar Toni Starkı azad edirlər. Lakin, İllüminatlar Starkın Rocers və Qisasçılarla əlaqəsinə mane olduğuna görə o, İllüminatlardan qaçır. Şiar və onun yoldaşları Yeri işğal etməyə çalışdıqda, Qisasçılar və İllüminatlar uğursuz da olsa mübarizə göstərirlər. Dəmir adam flotu məhv etmək üçün Solun Hammerini istifadə edir. Hücum davam edir və bildiklərinə görə, Rocers Starka qarşı çıxır. Onlar arasında döyüş başlayır və Stark hücum haqqında əvvəlcədən məlumatı olduğunu etiraf edir. Final qarşıdurması zamanı Dünya-1610-un Q.A.L.X.A.N.-ı Dünya 616-ya hücum edir, Rocers və Stark Helikarryer tərəfindən məğlub edilirlər.

Tam-Yeni, Tam-Fərqli Marvel

“Secret Wars” krossoverindəki hadisələrdən sonra Stark, ənənəvi həyat tərzinə qayıdır. "All-New, All-Different Marvel" hadisələrində kainatın əvvəlki vəziyyətinə qaytarılmasından səkkiz ay sonra, Stark, novator alim kimi əvvəlki mövqeyini bərpa etmək üçün günlərlə istirahət etmədən laboratoriyasında çalışır. MTİ tələbələrinin təkmilləşdirdiyi texnologiyalardan istifadə edən Stark, özü üçün tamamilə yeni bir zireh hazırlayır. Yeni zireh vəziyyətdən asılı olaraq forma və funksiyalarını dəyişə bilir. Starkın yaratdığı yeni Sİ Cümə ona, Madam Maskanın Dum qalasının xarabalıqlarında axtarış apardığını məlumat verir, Latveriyaya üz tutan Stark inqlabçılarla qarşılaşır. Onlar sonradan kostyumlu adam tərəfindən məğlub edilirlər.

Dəmir adam zirehinə quraşdırılmış kompüter kostyumlu adamın üzü bərpa edilmiş Dum olduğunu müəyyənləşdirir. Dumdan, Madam Maskanı onun üçün tələ kimi istifadə etdiyini öyrənən Toni, hücuma keçir. Maskanın Dumla fiziki əlaqəsi olmadığını öyrənən Toni enerji atəşi açır və nəticədə kostyumu zədələyir. Cümə kostyuma nəzarəti əlinə götürür və Tonini təhlükəsiz yerə aparır. Dəmir adam Madam Maskanın Maina del Rey olmasını üzə çıxarır. Onun səsi yazılmış lent yazısı tapan Toniyə qılıncla silahlanmış bir neçə qara siluet hücum edir.

Hücuma keçmiş nindzalar Dəmir adamı qaçırmağa çalışsalar da, o, onların bir çoxunu məğlub edə bilir, lakin onlar sorğuya tutulmağa imkan vermədən özlərini öldürürlər. Dəmir adam və Doktor Dum Meri Ceyn Vatsonun Çikaqoda yeni açdığı “Jackpot” adlı kluba çatan kimi Madam Maska onlara hücum edir. Meri Ceyn Madam Maskanın maskasını çıxararaq fikrini yayındırır, bu zaman Dəmir adam və Doktor Dum onun iblisin təsiri altında olduğunu görürlər. Doktor Dum ona qarşı ekzorsizm həyata keçirərək azad edə bilir.

Hadisə yerinə gələn Doktor Strenc bildirir ki, Madam Maskanı özü metafiziki olaraq müalicə etmək üçün özü ilə aparır və sağaldıqdan sonra Q.A.L.X.A.N.-ın nəzarətinə verəcəyini bildirir. Dəmir adam bir müddət öncə yoxa çıxmış Doktor Dumun da ona kömək etdiyini deyir. Üç gün sonra, klubuna vurulmuş ziyanın qarşılığında Dəmir adam, Meri Ceynə iş təklif edir. Müharibə maşını ilə danşdıqdan sonra Toni Stark Amara Perera ilə nahara gedir. Nahar zamanı gözlənilmədən onlara Doktor Dum da qoşulur və əslində Madam Maskanı nəzarətinə almı iblis gücünün onlara təsir etməməsindən əmin olmaq istədiyini deyir. Stark, birlikdə çalışacağı insanları Meri Ceynlə tanış edir. Toniyə Müharibə maşınının yoxa çıxdığını xəbər verəb Cümə onların söhbətini yarımçıq kəsir. Tokioya yola düşməzdən əvvəl Toni, Meri Ceyndən Piter Parkerə təcili zəng eləmək üçün nömrəni alır. Tokioda nindza tərəfindən izləndiyini başa düşən Toni, Müharibə maşınının ən son göründüyü yeri tapdıqda Piter Parkerlə əlaqə saxlayır.

“Civil War II” hekayə xəttində Qeyri-insan Uliss tərəfindən Tanosun Peqas layihəsinə hücum edəcəyi məlumatı verildikdən sonra, Dəmir adam, gələcək cinayətlərin qarşısının alınması üçün prekoqnitiv güclərdən istifadə edilməsi məntiqinə qarşı çıxır. Üç həftə sonra, Müharibə maşını Tanosa qarşı döyüşdə öldürüldükdə, Dəmir adam Triskeliona çağırılır. Dəmir adam, Müharibə maşını və Altimeyts dəstəsinin Tanosa tələ qurmaq üçün Ulissin gücündən istifadə etdiklərini öyrəndikdə, bir daha həmin gücün tətbiqinə imkan verməyəcəyinə and içir. Yeni Atillana girən Dəmir adam, Ulisslə birlikdə qaça bilir. Stark-tauerə qayıdan Toni, Uillsin öncədəngörmələrinin necə işlədiyini müəyyənləşdirməyə çalışır. Stark-tauerə hücum edən Qeyri-insanlar, Qisasçılar, Altimeytlər və Q.A.L.X.A.N.-ın hərbi birləşmələri ilə qarşılaşırlar.

Qarşıdurma zamanı Uliss başqa bir öncədəngörmə alır. O, Halkın qisasçıların cəsədi üstündə durduğu öncədəngörməni Toni Stark və başqalarına göstərir. Qəhrəmanlar Şahingöz tərəfindən öldürülmüş Bennerlə üzləşirlər. Barton bildirir ki, Benner çevrilməyə başlamıdı və özünün də əvvəldən xahiş etdiyi kimi, çevrilməyə başlayan kimi onu qətlə yetirib. Toni, Ulissin gücünün bu şəkildə istifadə edilməsinə qarşı çıxır. Ulissi beyninin analizini başa çatdıran Toni, isbat edir ki, əslində o, gələcəyi görmür və yalnız böyük həcmdə məlumat toplayaraq analiz edir və mümkün nəticələri göstərir. Denversin öncədəngörmələri istifadə etməkdə davam etdiyi vaxt, Toni insanların profilləşdirilməsinə qarşı çıxır. Uliss bir qadının gizli HİDRA casusu olduğunu deyir və heç bir sübut olmadan onu nəzarət altına götürürlər. Toni və onun tərəfdarları həmin qadının qaçmasına kömək edərək onu xilas edirlər. Bu hadisə qarşıdurma yaranmasına səbəb olur.

Dəmir adam öyrənir ki, onu övladlığa götürüblər, əsl (bioloji) anası Amanda Armstronq, atası isə HİDRA-nın Cud ikili casusu olmuşdur. Q.A.L.X.A.N.-ın iştirakı ilə Hovard və Mariya Starklar uşağı övladlığa götürblər.

Marvel İNDİ! 2016

2016-cı ilin iyulunda Marvel, Toni Starkın kostyumunu Riri Vilyams adlı 16 yaşlı qıza verəcəyini elan edir. MTİ tələbəsi olan Riri, tullantı materiallardan özünə Dəmir adam kostyumu hazırlaya bilir və beləliklə də Toninin diqqətini çəkə bilir. Vilyamsın kostyumunun erkən təsvirlərində onun reaktoru göstərilməyib və onun necə enerji ilə təmin edilməsi bilinmir. “Infamous Iron Man” seriyasında isə Doktor Dum, özü üçün yaradılmış Dəmir adam kostyumundan istifadə etməyə başlayır. O, Dəmir adamın Kapitan Marvellə qarşılaşması zamanı ağır zədə almasından sonra bu rolu öz öhdəsinə götürməyə qərar verir. Kerol Denverslə döyüşdən sonra Stark komaya düşsə də, uzun illər boyunca öz üzərində apardığı naməlum təcrübələrə görə sağ qala bilir.

Süni intellekt kimi yaşaması

Starkın II Vətəndaş müharibəsindən sonra öz üzərində təcrübələrə başladıığı məlum olduqdan sonra, Heyvan belə qərara gəlir ki, yeganə variant təcrübələrə Starkın müstəqil sağaldılması üçün öz işini görməyə imkan verməkdir. “Invincible Iron Man” #1 nəşrində Starkın işçisi Riri Uliyamsa kömək etməsi üçün ona, Toni Starkın zehnini özündə saxlayan süni intellekt göndərir. Starkın beyninin kopyalanması nəticəsində yaradılmış bu S.İ. Uliyamsın fəaliyyətini şərh edərək bir növ “texno-ruh” təsiri bağışlayır.

S.İ. kimi Stark, güclü işıqlı obyekt kimi gəzə və geniş zireh arsenalı üzərində məsafədən nəzarət edə bilir. “The Mighty Captain Marvel” #3 nəşrində Toni Starkın S.İ.-i Kapitan Marvellə aralarında II Vətəndaş müharibəsi dövründən olan anlaşılmazlıqları müzakirə etmək üçün Antraktidaya gedir və onunla görüşür. Kerol Denvers baş verənlərə görə məyusluğunu bildirir və üzr istəyir, beləliklə də, onlar arasında müttəfiqlik bərpa olunur.

“Secret Empire” hekayə xəttində Toni Starkın S.İ.-i Kapitan Amerikanın Hidraya satlmasını öyrənir və yenidən Dəmir adam zirehlərini istifadə etməli olur. Hidra ABŞ ərazini sürətlə ələ keçirməyə davam edərkən, Stark “Yeraltı” adlı gizli cəmiyyətə rəhbərlik edir və onlar, Rocersə əsl kimliyini qaytarmaq üçün Kosmik kubun axtarışına çıxırlar. Hadisələr kəskinləşdikdə, Toni və onun tərəfdaşları qaçaq halına düşürlər. Kosmik kubun axtraışı zamanı Dəmir adam və tərəfdaşları Kapitan Amerika və Hidra əsgərləri tərəfindən ələ keçirilirlər. İki komanda olaraq üz-üzə gələn qəhrəmanlar Altron / Henk Pim hibridi tərəfindən tutularaq bir masa arxasına keçib müzakirə aparmağa məcbur edilir. Nahar zamanı Altron gizli fəaliyyət göstərən Hidra Qisasçılarından danışaraq, Odinsonun Myölniri qaytarmaq üçün Hidrayla birlikdə çalışdığı, Qırmızı cadugərin Çtonun təsiri altında olduğu, Vijnın isə süni intellekt virusu tərəfindən tabe edildiyini izah edir.

Altron, məqsədini izah edərək bildirir ki, Qisasçılar, Kapitan Amerika və Dəmir adamın arxasınca gedərək onlara oxşamağa çalışsalar da, zaman göstərdi ki, bu heç də düz addım deyil, lakin, Toni etiraz edərək deyir ki, Qisasçıların bir ailə kimi uğursuzluğa məruz qalmasının əsas səbəbi, Henkin Arıya qarşı çox sərt olmasıdır. Qəzəblənmiş Altron bütün komanda üzvlərini məhv etmək istəsə də, Henk onu sakitləşdirərərk ilham mənbəyi olacağını bildirir. Yeraltı üzvlərinə getməyə icazə verən Altron, tərəflərdən heç birinə üstünlük əldə etməyə imkan vermir. Amerikaya qayıtmış Hidra Suprim Nemoru sülh müqaviləsi imzalayaraq, Kapitan Amerikaya Atlantidada saxlanan Kosmik kub fraqmentinə çıxış verməyə məcbur edir. Həmçinin Hidra Suprim bildirir ki, onun üçün kuba çıxış əldə etmək problem yaratmazdı və Yeraltı arasında onun öz adamı var.

Tor və Hidra ordusuna başçılıq edən dirildilmiş Halkın Maunta ücumundan sonra, Şahingöz sayəsində Yeraltı mülki vətəndaşları evakuasiya edə bilir. Kapitan Amerika və Dəmir adam arasında döyüş başlayır. Toni Strakın S.İ “Təmiz vərəq protokolu”nu işə salaraq Mauntu partladır və Madam Hidranın ölümünə səbəb olur. Bundan sonra Toni keçmiş anlaşılmazlıqlara görə Stiv Rocersdən üzr istəyir və onlar birlşərək Hidraya qarşı mübarizə aparmaq üçün komandanın qalan üzvlərini öz ətraflarında toplamağa çalışırlar. Dəmir adam və digər qəhrəmanlar Hidra Suprimlə qarşılaşaraq, onu asanlıqla məğlub edirlər. Bundan sonra Kapitan Amerika Hidranın təsirinə qarşı mübarizə aparır və qalib gəlir. Qəhrəmanlar bir yerə toplaşaraq Hidra üzərində qələbəni qeyd edirlər.

Marvel Miras

Meri Ceyn Vatson və Starkın digər işçiləri, bir neçə saat əvvəl həyata keçirilmiş testlərin heç bir yaxşılaşma və ya beyin aktivliyi göstəricisi verməməsinə rəğmən, Starkın bədəninin yoxa çıxdığını aşkarlayırlar. Müəyyə edilir ki Toninin komatoz bədəni Duvrda yerləşən “Stark Industries Complex”ə gətirilib. Oyandıqdan sonra, bioloji sistemlərinin yenidən işə düşməsini gözləyən Toni Stark bir müddət gizlənir. Ceyms Roudinin də bu vəziyyətdə olmasına əmin olmaq üçün, Toni, onun Arlinqton qəbirsanlığında olan cəsədini ekskumasiya edir və bioloji prosesə start verir. Bundan sonra, Dəmir adam və Müharibə maşını, “Stark Industries”i ələ keçirərək “Extremis” zirehini iə salmağa çalışan Huda qarşı mübarizə aparırlar.

Güc və bacarıqları

Zirehi

Extremis zirehi kimi Bleeding Edge zirehi də Toni Starkın sümüklərində saxlanılır və onun istədiyi vaxt açılaraq zehni vasitəsiylə idarə olunur. Iron Man (volume 5) #25, iyun, 2010. Rəssam: Salvador Larokka

Dəmir adamın malik olduğu zirehli kostyum ona superinsan gücü, davamlılıq, uçma qabiliyyəti və çoxlu say və növdə silahlarla təmin edir. Zirehli kostyumlar Toni Starkın özü tərəfindən kəşf olunub və əsasən özü onları istifadə edir (bir neçə qısa hekayə xətti istisna olmaqla). Toni Starkdan başqa Dəmir adam kostyumunu onun yaxın dostu Ceyms Roudi, köməkçisi Harold “Xoşbəxt” Hoqan, Eddi Març (qısa müddətdə), Maykl O'Brayan və Riri Vilyams istifadə etmişdir.

Dəmir adam kostyumunun silah arsenalı illər ərzində dəyişsə də, əsas silahı ovcunun içindən çıxan repulsor şüa olmuşdur. Kostyumun müxtəlif versiyalarına birdəfəlik sinə proyektoru, impuls boltları (kinetik enerjini toplayır və toplanmış enerjinin miqdarından asılı olaraq daha güclü vurur), elektromaqnit impuls generatoru, 360 dərəcə əhatə edə bilən energetik qalxan daxil olmuşdur. Kostyumun digər bacarıqlarına ultra-freon generasiyası (dondurucu şüalar), maqnit sahəsinin yaradılması və idarə edilməsi, səs zərbəsinin endirilməsi, üçölçülü holoqramların layihələndirilməsi aiddir.

Ümumi xüsusiyyətlərə malik kostyumlarla yanaşı, Stark kosmosa uçuş, suya dalma və stels texnologiyası ilə işlənmiş xüsusi kostyumlara da malikdir. Stark, həm də Halkbaster kimi modifikasiya edilmiş ağır zirehlərə malikdir. Halkbaster kostyumu Halkın zərbələrinə dayanmaq və onunla döyüşə girmək üçün gücləndirilmiş müdafiə sisteminə malikdir. Sonradan Odinin köməyi ilə Uru adlı Asqard metalından hazırlanmış kostyum daha çox Dağıdıcını xatırladır. “Armor Wars” hadisələri zamanı Stark kostyumunun elektronika blokunu təkmilləşdirir. Sonrakı kostyumlarda həmin blok effektiv olmadığını göstərir. Sonradan həmin elektron bloku daha çox Ceyms Roudi tərəfindən istifadə olunan Müharibə maşını kostyumuna tətbiq edilir.

“Extremis” zirehindən başlayaraq müasir Dəmir adam zirehləri birbaşa Starkın skeletinə qoşulur, şəxsi şəbəkə idarəsi qurğusu isə çiyin arxasına əlvə edilir və sinir sistemi vasitəsiylə idarə olunur. Ekstremis kostyumunun starkın bədənindən sökülməsindən sonra o, yenidən adi Dəmir adam kostyumlarından istifadə etməyə başlayır. Bəzi Dəmir adam kostyumları maye metal formasına malik olsa da, onun sümüklərinə montaj edilmir.

“Endo-Sym” zirehi ağıllı maye metal və Venom simbiotundan yaradılmaqla Starka tabe olur. “Secret Wars” hadisələrindən sonra Stark daha çox, müxtəlif forma və silahlara çevrilən multifunksional kostyumlardan istifadə edir.

Gücləri

Döyüş zamanı ağır yaralandıqdan sonra Stark, öz sinir sisteminə modifikasiya edilmiş virusa bənzər, bədəni yenidən strukturlaşdırmağa qabilolan texno-orqanik maşınlar yeridir Extremis prosesi). Öz orqanizminin biologiyasını tamamilə yenidən quran Stark, həyatını xilas etməklə yanaşı, sürətli sağalma bacarığı əldə edir. Dəmir adam zirehi onun orqanizminə quraşdırıldığından əvvəlki kostyumda olan süni intellektin xidmətinə ehtiyac olmur və Stark kostyumu öz sinir sistemi vasitəsiylə idarə etməyə başlayır. Onun inkişaf etdirilmiş texnopatiyası, sərhədsiz, qarşılıqlı əlaqə xüsusiyyətlərinə görə yüngül və xətsiz əlaqə imkanı sayəsində bütün texnologiyaya yayılır. Bu zirehin bəzi komponentləri Tonini bədənində saxlanılır və istəyindən asılı olaraq o, həmin zirehi çağıra və geri qaytara bilir.

"Secret Invasion" hekayə xəttində “Extremis” zirehinin sisteminə virus düşür və Toni, həmin zirehdən imtina edərək əvvəlki məhdud imkanlı zirehlərinə qayıtmalı olur. Bununla yanaşı, Starktech şirkətinə məxsus zavodların Osborn tərəfindən ələ keçirilməsi, bir neçə zavodun isə Ezekiel Steyn tərəfindən məhv edilməsi Tonini daha zəif və köhnə zirehlərə müraciət etməyə məcbur edir.

Osborn tərəfindən məlumatların ələ keçirilməsinə imkan verməmək üçün Toninin beynini zdələmməsindən sonra, o, həyatını saxlamaq üçün yenidən sinəsində Rend tərəfindən yaradılmış reaktor yerləşdirməli olur. Bu proses, onun güc, dözümlülük və intellektini əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdırır. Proses onu demək olar ki, muxtar funksiyalardan azad edir: beyni zədələndiyin görə, Toni, tamamilə rəqəmsal rezerv kopyasından və proqram təminatından asılı hala düşür. “Bleeding Edge” zirehi “Extremis” zirehi ilə eyni imkanlar və gücə malik olmaqla, bəzi xüsusiyyətlərinə görə onun texnologiyasını geridə qoyur.

Bacarıqları

Toni Stark, riyaziyyat, fizika, kimya və informatika sahəsində təcrübəsi Rid Riçards, Henk Pim və Brüs Bennerlə müqayisə edilə biləcək, elektrotexnika və maşınqurma sahələrində isə onların bacarığını geridə qoyan kəşfiyyatçı dahidir. O, Marvel Kainatında ən ağıllı personajlardan biri hesab edilir. 17 yaşında ikən Massaçusets Texnologiya İnstitutundan fizika və mühəndislik üzrə məzun olan Toni, sonrakı dövrdə süni intellektdən kvant mexanikasına kimi müxtəlif elm sahələrində biliklərini inkişaf etdirmişdir. Onun təcrübəsi, mürəkkəb düşmənlər və ölümcül tələlər zamanı əl altında olan alətlər, o cümlədən kostyumunun imkanlarını istifadə edərək vəziyyətdən çıxmağa imkan verir. İş adamları arasında böyük hörmətə malik olan Toni Stark, iqtisadiyyat məsələlərindən bəhs edərkən insanların diqqətini cəlb edə bilir və illər ərzində demək olar ki, heç nədən bir neçə çoxmilyonluq büdcəyə malik şirkət yarada bilmişdir. O, işçilərinə qarşı loyallıq və sadiqliyi, həmçinin iş etikasına hörməti ilə tanınır. Bir dəfə o, Doktor Duma qeyri-qanuni, lakin şirkət üçün əlverişli satış həyata keçirən işçini dərhal azad etmişdi. Öz biznesində, Toni ekeologiyaya zərər vurmamağa və məsuliyyətli olmağa çalışır.

Zirehli kostyumundan istifadə edə bilmədiyi müddətdə Kapitan Amerikadan döyüş dərsləri keçən və idman məşqləri edən Toni Stark, ehtiyac yarandığı halda fiziki gücündən də istifadə edə bilir. Bundan əlavə, Stark, böyük işş və siyasi təsir gücünə malikdir. Korporotiv udmalar nəticəsində dəfələrlə öz şirkətlərini itirməsinə baxmayaraq o, əksər hallarda onları geri qaytara və ya bərpa edə bilmişdir.

İllüminatlar dəstəsinin üzvü olduğuna görə, Kosmik Sonsuzluq Daşının saxlanması Toni Starka həvalə edilmişdir. Bu daş, istifadəçisinə istənilən vaxt istənilən yerdə olmaq, istənilən obyektlərin yerini dəyişmək və məkanı deformasiya etmək və ya əksinə qaydasına salmaq imkanı verir.

Alternativ versiyaları

Nuar Dəmir adam "Iron Man Noir #3" nəşrində. Rəssam: Manuel Qarsiya

Dünya-616-da Dəmir adam zirehini əsasən Toni Stark geyinir. Lakin, onun varidatını Obadiya Steynə uduzaraq alkoqolizmdən əziyyət çəkdiyi dövrdə Dəmir adam zirehi Ceyms Roudi tərəfindən istifadə edilir. Bundan başqa, II Vətəndaş müharibəsində Kapitan Marvellə qarşılaşmadan sonra Stark komada olduğu müddətdə Dəmir adam kostyumunu Viktor fon Dum daşıyır.

Hadisələrin alternativ reallıqda baş verdiyi Dünya-X-də Toni Stark insanları superbacarıqlarla təmin edən virusdan qaçmaq üçün iri qərargah inşa edir. Bundan sonra o, Dəmir Qisasçıların yaradılması ilə məşğul olur. Sonradan məlum olur ki, Starkın qərargahı qədim Qodzilla döyüş maşını olan Qırmızı Roninin içində qurulub. Stark qərargahını Qalaktusun hücumunun qarşısının alınması üçün istifadə edir və döyüş zamanı özünü qurban verərək Cənnət-X-ə düşür. Burda o, Marvel Cənnətinin Qisasçılar heyətinin üzvünə çevrilir.

Dünya-691-də marslıların hücumlarından dəhşətə gələn Toni bütün texnologiyasını kosmosa atır. Həmin texnologiyanı tapan primitiv kosmik irq uzun müddət istifadə və təkmilləşdirmədən sonra, Stark adlı qalaktikalar arası gücə çevrilir. XXXI əsrdə Stark adlı kosmik irq Qalaktika mühafizəçiləri ilə qarşılaşır.

Dünya-2122-də Amerikanın İstiqlal müharibəsində britaniyalılar qalib gəliblər və hələ də Şimali Amerikanı idarə edirlər. Bu reallıqda Entoni Stark “Azadlığın uşaqları” adlı gizli dəstənin üzvüdür. O, öz məqsədlərinə nail olmaq üçün, hətta günahsız insanları belə öldürməkdən çəkinmir.

Dünya-3490-da Toni Stark, Nataşa Stark adlı qadın kimi doğulmuşdur. Onun alter eqosu isə Dəmir qadındır. Dünya-3490-da Stark və Stiv arasında romantik münasibətlər yaranması və sonradan onların evlənmələri sayəsində Vətəndaş müharibəsinin qarşısı alınmışdır.

Dünya-5012-də Dəmir adamın qəddar alternativ versiyası olan Dəmir manyak (ing. Iron Maniac) yaşayır. O, ilk dəfə "Marvel Team-Up (vol. 3)" #2 nəşrində Doktor Dumun zirehini xatırladan zirehdə təqdim edilmişdir. Bundan sonra O. Qisasçıların qəddar kosmik titanla qarşılaşmadan sonra həlak olduğu alternativ reallığa gəlir.

“Iron Man Noir” seriyasında Dəmir adamın nuar versiyası təqdim edilir. Bu versiyada Toni Stark, 1930-cu illərdə yaşayan sənayeçidir. O, həm də məşhur macəra axtarışçılarından biridir. Əvvəlcə onu partnyoru Ceyms Roudi, şəxsi köməkçisi Cülyetta Nefariya və bioqrafı Vergili Mansi müşayət edir. Lakin, Nefariyanın nasistlərlə (xüsusilə Baron Zemo və Baron Fon Ştrukerlə) əlaqəsinin məlum olmasından sonra, Vergili öldürülür və onların rolunu starkın yeni bioqrafı olan Pepper Potts öz üzərinə götürür. Starkın ürəyi zədəli olduğuna görə, Stark Industries şirkətinin mühəndisi olan Edvin Carvisin kəşf etdiyi itələmə texnologiyasından istifadə edir.

Köməkçi personajlar

Uzun illər davam edən nəşr tarixi boyunda Dəmir adam komikslərində çoxlu sayda köməkçi personajlar təqdim edilmişdir. Onların sırasına Toni Starkın ailə üzvləri, həmkarları, köməkçiləri və s. daxildir. Toni Starkın atası Hovard Stark ilk dəfə 1970-ci ildə, anası Mariya Stark isə 1977-ci ildə təqdim edilmişdir. Toni Starkın katibəsi və məhəbbət marağı olan Pepper Potts ilk dəfə 1963-cü ildə təqdim edilmişdir. Sonradan Stark, Xoşbəxt Hoqan və Pepper arasında məhəbbət üçbucağı yaranır. 2009-cu ildən öz zirehli kostyumunu əldə edən Potts həm də Xilaskar adlı superqəhrəman kimi fəaliyyət göstərir.

Toni Starkın şəxsi cangüdəni və köməkçisi olan Harold “Xoşbəxt” Hoqan ilk dəfə 1963-cü ildə təqdim edilmişdir. Bir neçə Dəmir adam komikslərində Starkın həyatını xilas edən Hoqan, həm də Gənc İyrənc adlı caninin atasıdır. Toni Starkın yaxın dostları olan Kevin və Maykl O'Brayanlar ilk dəfə 1970 və 1976-cı illərdə təqdim edilmişlər. Onlar da zirehli kostyumm geyinərək Keşikçi adı ilə superqəhrəman kimi fəaliyyət göstərirlər. Hovard və Mariya Starkların qulluqçusu olan Edvin Carvis ilk dəfə 1964-cü ildə təqdim edilmişdir. Sonradan Toni Stark yaratdığı süni intellekti onun şərəfinə Carvis adlandırmışdır.

Starkın Q.A.L.X.A.N. direktoru olduğu dövrdə Mariya Hill onun ən sadiq silahdaşı və köməkçilərindən birinə çevrilir. Hörümçək-adamın sevgi marağı olan Meri Ceyn Vatson Starkın şəxsi köməkçisi kimi fəaliyyət göstərir. Toni Starkın əsas silahdaşı və yaxın dostu olan Ceyms Rupert “Roudi” Rouds ilk dəfə 1979-cu ildə təqdim edilmişdir. 1983-cü ildə Roudi ilk dəfə Dəmir adam zirehini geyinərək Toni Strarka kömək edir. 1992-ci ildən Roudi Müharibə maşını zirehini geyinərək davamlı olaraq Dəmir adam komikslərində görünür. 2013-cü ildə isə Roudi ilk dəfə Dəmir patriot zirehini geyinir.

Düşmənləri

Dəmir adam geniş düşmənlər ordusuna malikdir. Onların hər biri müxtəlif bacarıq və qabiliyyətlərə malik olsalar da, öz imkanlarını cinayətkarlıq məqsədi ilə istifadə edirlər və Toni Stark onların planlarının qarşısını almağa məcbur olur. Starkın düşmənləri sırasına Mandarin və Doktor Dum kimi böyük personajlar daxil olsa da, o, adətən, Castin Hammer tərəfindən maliyyələşdirilən ikinci dərəcəli canilərlə qarşılaşmalı olur.

Dəmir adamın arxidüşməni olan Mandarin ilk dəfə 1964-cü ildə təqdim edilmişdir. İnqilabdan əvvəlki Çinin ən zəngin adamlarından biri və Çingizxanın şəcərəsindən olan ata və ingilis zadəgan ailəsindən olan xanımın övladı olan Mandarin Çində kiçik bir kənddə doğulmuşdur. Valideynlərinin ölümündən sonra uşaq bibisi tərəfindən böyüdülmüş və dünyaya küsgün olan bu qadın uşağın psixologiyasına ciddi təsir etmişdir. Stark Industries tərəfindən istehsal edilmiş kəşfiyyatçı təyyarələrin qeyri-qanuni satışının qarşısını almaq üçün Çinə gələn Toni, burda ilk dəfə hərbi texnikanın sifarişçisi olan Mandarinlə qarşılaşır və bundan sonra onlar arasındakı uzun müddətli düşmənçilik başlayır.

Personajın digər uzunmüddətli düməni olan Doktor Dum ilk dəfə 1962-ci ildə təqdim edilmişdir. Latveriya adlı uydurma Avropa ölkəsinin kralı olan Dum, Rid Riçardsın arxidüşməni olsa da, Riçards və Stark yaxın dost münasibətlərində olduqlarına görə, tez-tez Toni ilə də qarşılaşmalı olur. Hörümçək-adamın arxidüşməni olan Norman Ozborn ilk dəfə 1966-cı ildə təqdim edilmişdir. Osborn Q.A.L.X.A.N. direktoru olarkən Dəmir adamın fəaliyyətini qanunsuz elan edərək zirehini əlindən almağa çalışmış, Starkın zəif olduğu vaxtda isə onun şirkətini ələ keçirmişdir.

Personajın qarşılaşdığı digər cinayətkarlar arasında İşğalçı Kanq, Dəmir Monqer, Castin Hammer, Spaymaster, Tanos, Titan adam və Altronu qeyd etmək olar.

Digər mediada

Həmçinin bax: Toni Stark (Marvel Kinematoqrafiya Kainatı)

Robert Dauni “Dəmir adam 3” filmində Toni Stark rolunda.

1966-cı ildə Dəmir adam cizgi serialında təqdim edilmişdir. 1981-ci ildə Dəmir adam yalnız Toni Stark kimi “Hörümçək adam və onun möhtəşəm dostları” cizgi filmində qonaq kimi rol almışdır. 1990-cı illərdə “Marvel Action Hour” televiziya bloku çərçivəsində “Dəmir adam” və “Fantastik dördlük” üçün nəzərdə tutulmuş fərdi cizgi serialları yayımlanmağa başlayır. Bu serialda personaj Robert Heys tərəfindən səsləndirilir. Daha sonra, Dəmir adam, "Fantastik dördlük: Dünyanın ən böyük qəhrəmanları” serialının "Shell Games" adlı seriyasında görünür. 2009-cu ildə çıxarılmış “Dəmir adam: Zirehli macəralar” animasiya serialında Dəmir adam da daxil olmaqla rol almış bütün personajlar yeniyetmədirlər. “Marvel Animation” və “Madhouse” studiyalarının əməkdaşlığı nəticəsində ərsəyə gətirilmiş və 2010-cu ilin oktyabrından Yaponiyada yayımlanmağa başlayan animasiya “Marvel anime” serialında Keydzi Fudzivara tərəfindən səsləndirilən Dəmir adam, Yaponiyaya səfər edərək Zodiak adlı cani ilə qarşılaşır.

Komikslərlə paralel olaraq, Dəmir adam “Capcom”un “Vs.” oyunlarında, o cümlədən, “Marvel Super Heroes”, “Marvel vs. Capcom 2: New Age of Heroes”, “Marvel vs. Capcom 3: Fate of Two Worlds” və “Ultimate Marvel vs. Capcom 3” oyunlarında görünür. “Iron Man” videooyununda, həmçinin 1992-ci ilin arkada oyunları olan “Captain America and the Avengers”, “Marvel: Ultimate Alliance” və onun sikvelində, “Marvel Nemesis: Rise of the Imperfects” Dəmir adam, oyun personajıdır. “X-Men Legends II: Rise of Apocalypse” və “Tony Hawk's Underground” seriallarında isə Dəmir adam mərhələ ilə aktivləşən personajdır.

2008-ci ildə Rober Dauninin baş rol ifaçılığı və Con Favronun rejissorluğu ilə çıxarılmış “Dəmir adam” filmi həm tənqidçilər, həm də izləyicilər tərəfindən müsbət qəbul edilərək ABŞ-də $318 milyon, ümumilikdə isə $585 milyon gəlir gətirmişdir. Dəmir adam filminin uğur qazanması sonradan Marvel Kinematoqrafiya Kainatı adlandırılann böyük filmlər seriyasının istehsalına əsas vermişdir. Həmin il Dauninin ifasında Dəmir adam növbəti dəfə “İnanılmaz Halk” filmində görünmüşdür. Bundan sonra Dauni rolunu “Dəmir adam 2” (2010), “Qisasçılar” (2012), “Dəmir adam 3” (2013), “Qisasçılar: Altron dövrü” (2015), “Kapitan Amerika: Vətəndaş müharibəsi” (2016), “Hörümçək-adam: Evə qayıdış” (2017), “Qisasçılar: Sonsuzluq savaşı” (2018) və “Qisasçılar: Final” (2019) filmlərində təkrarlamışdır.

2009-cu ildə “Playtech” “Iron Man” adlı onlayn kazino maşını çıxarmışdır. Bundan sonra şirkət “Iron Man 2” və “Iron Man 3” adlı daha iki oyun istehsal etmişdir.

2016-cı ilin oktyabrında Ouen Kolferin müəllifliyi ilə “Dəmir adam:Əlcək” adlı roman satışa çıxarılmışdır.

Mədəni təsiri

"Burda olmağımın səbəbi odur ki, demək istəyirəm, biz Dəmir adamı yaradırıq."

ABŞ-nin 44-cü prezidenti Barak Obamanın, Çikaqo və Detroytda “İnnovativ İstehsal İnstitutu”nun yaradılması ilə bağlı Ağ evdə verdiyi bəyanatdan.

“Wu-Tang Clan” qrupundan olan repçi Ghostface Killah 1996-cı ildə çıxarılmış debüt albomunu “Ironman” adlandırmış, bundan sonra ifaçı müxtəlif işlərində Dəmir adam komikslərindən mətnlər və cizgi filmlərindən sempllar istifadə etmişdir. Toni Stark ləqəbi sonradan ifaçının ləqəblərindən birinə çevrilmiş, özü isə, “Dəmir adam” filminin montajda kəsilmiş səhnələrindən birində çəkilmişdir.

Pol Makkartninin "Magneto and Titanium Man" mahnısının adı İks-adamlar heyətinin üzvlərindən biri Maqnetonun və Dəmir adamın düşmənlərindən olan Titan adamın adından götürülmüşdür. Mahnının sözlərində isə Dəmir adamın digər düşməni Qırmızı Dinamo qeyd edilmişdir.

Britaniya qrupu “Razorlight”a məxsus "Hang By, Hang By" mahnısının sözlərində Toni Stark xatırlanır.

“Evrika” teleserialındakı Naran Stark obrazı, Toni Stark obrazı əsasında yaradılmışdır. 2011-ci ildə IGN tərəfindən nər edilmiş “Top 100 Komiks Qəhrəmanı” siyahısında Dəmir adam 12-ci yerdə qərarlaşdırılmışdır.

“Monster Jam” oyununda Dəmir adam mövzulu iki yük maşınının yarışını izləmək mümkündür. 9 yanvar 2010-cu ildə Atlantada debüt etmiş oyunda sürücülər Li O' Donnell və Morqan Keyndir.

Mərkəzi Florida Universitetində mühəndislik üzrə təhsil alan Albert Manero 3D nəşr vasitəsiylə bionik əl və ayaqlar hazırlayaraq ehtiyyacı olan insanlara hədiyyə edir. 2015-ci ildə Manero, problemli əllə doğulmuş uşağa fanatı olduğu Dəmir adamın kostyumunun əli formasında protez hazırlamış və Robert Dauni vasitəsiylə 7 yaşlı uşağa hədiyyə göndərmişdir.

Əsas Beysbol Liqası çərçivəsində keçirilən “Players Weekend” oyununda çıxış edən Nyu-York Yankiz komandasının oyunçusu Qleyber Torres, meydançaya Dəmir adam kostyumu əsasında hazırlanmış xüsusi butsla çıxmışdır.

Xarici keçidlər

• Dəmir adam Marvel Dünyası Vikisində