Dirgen üsyanı
Dirgen üsyanı və ya Qara Qartal üsyanı – hal-hazırkı Tatarıstanın şərqi və Başqırdıstanın qərbində yerləşən bölgədə müharibə kommunizmi siyasətinə qarşı Yaşıl Ordu qrupları tərəfindən reallaşdırılan üsyan.[1]
| Dirgen üsyanı | |||
|---|---|---|---|
| Rusiya vətəndaş müharibəsi | |||
 | |||
| Tarix | 4 fevral 1920 | ||
| Yeri | Ufa quberniyası | ||
| Səbəbi | SSRİ-nin təzyiqləri | ||
| Nəticəsi | Qızıl Ordu üsyanı yatırtdı | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
|
|||
Haqqında redaktə
Üsyan 4 fevral 1920-ci ildə Ufa quberniyasına bağlı Yanqa Yelan kəndində başlamışdır. Kəndlilərin artıq olan ərzaqlarının müsadirə edilməsinə qarşı çıxılması nəticəsində toqquşmalar yaşandı. Kəndlilər məhsullarını verməyi rədd etdilər və müsadirə bölmələrinə aid əsgərləri (prodotryad) üsyançılardan bəzilərini həbs etdilər. Bundan sonra meydana çıxan hadisələrdə kəndlilər bəzi prodotryad üzvlərini öldürdülər və üsyan dalğasını başlatdılar. 9 fevralda Minzele komitə rəhbəri və Zey mili rəisi üsyançılar tərəfindən öldürüldü. 10 fevralda kəndlilər Zeydəki Sovet təmsilçisini də öldürdülər.[2] Üsyan Ufa quberniyasına bağlı Belebey, Kazan valiliyinə bağlı Çistopolski uyezdi və Samara quberniyasına bağlı Buqulminski uyezdinə də yayıldı. Üsyançıların liderinin adı I Milovanov idi. Qrupun şüarları "Rədd olsun kommunistlər və vətəndaş müharibəsi, yaşasın müəssislər məclisi!"
Qara Qartal ikaraq da anılan kəndli üsyançıların sayı get-gedə artdı. Üsyançı sayı qaynaqlarda 26.000–50.000 arası dəyişir.[3] Üsyançılar üsyana adını verın dirgenlər ilə birlikdə balta və bellərlə silahlanmışdılar. Çekaya bağlı bölmələr hücum edən kəndlilərə qarşı ağır mexaniki silahlar və toplardan istifadə etdilər. Tezliklə üsyan hərəkatı qonşu Ufa əyalətinin Belebeyevski, Birsky və Ufa mahallarına, eləcə də Kazan və Samara əyalətlərinə bitişik olan rayonlara yayıldı. Üsyançıların əsas hissəsi 26 min nəfərə yaxın olan başqırd və tatar kəndliləri idi. Hərəkətdə Rus, Alman və Latviya kəndlərinin sakinləri də fəal iştirak edirdi. Liderlər kəndlilərdən kənarda qaldı və tədricən qiyam daha mütəşəkkil oldu. Üsyançılar "Qara Qartalın Xalq Ordusu" na səfərbərlik elan etdilər. Üsyançılar əsasən meydança, balta, piketlərlə silahlanmışdılar; təxminən 1200 tüfəng, bir neçə pulemyot var idi. Üsyançılar, sovet hakimiyyətinin liderlərini tarlada qida məhsullarına qarşı vəhşicəsinə əzdilər. Martın ortasına qədər davam edən üsyanda minlərlə üsyançı öldürüldü və yüzlərlə kənd məhv edildi. Təxminən 800 sovet əsgər və 3.000-dən çox kəndli yaralandı.
İstinadlar redaktə
- ↑ Сәнәкчеләр фетнәсе. Tatar ensiklopediyası. 1921.
- ↑ Nicolas Werth, Karel Bartošek, Jean-Louis Panné. The Black Book of Communism: Crimes, Terror, Repression. Harvard University Press. 1999. səh. 865. ISBN 0-674-07608-7.
- ↑ Кульшарипов. Башкирская энциклопедия. Ufa. 2015. səh. 27. ISBN 978-5-88185-306-8.