Fuad Umay
Fuad Mehmed Umay (türk. Mehmet Fuat Umay; 24 fevral 1885, Kırklareli ili – 1 iyul 1963, İstanbul) — həkim və siyasətçi; 1921-ci ildə Uşaq Qoruma Agentliyinin (Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü) qurucusu.[1] 1910-cu ildə Ədirnə Liseyini və İstanbul Universiteti Tibb Fakültəsini bitirmişdir. Birinci Balkan müharibəsində iştirak etmiş və 1913-cü ilin avqust ayında Kırklarelidə şəhər həkimi kimi çalışıb. Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsindən sonra ABŞ-yə səyahət etmiş, Türkiyədə kimsəsiz qalan uşaqlar üçün ianə toplamaqla məşğul olmuşdur.[2] 1920–1950-ci illərdə Türkiyə Böyük Millət Məclisinin üzvü seçilmişdir.[3].
| Fuad Umay | |
|---|---|
| türk. Mehmet Fuat Umay | |
 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 24 fevral 1885 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1 iyul 1963 (78 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Partiya | |
| Təhsili | |
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı redaktə
Fuad Umay 24 fevral 1885-ci ildə Kırklarelidə anadan olub. Kırklarelidə ibtidai və orta məktəbə getmiş, sonra Ədirnə liseyində oxumuşdur. 1910-cu ildə İstanbul Universitetinin Tibb Fakültəsini bitirmişdir. İlk vəzifə yeri olan Tırnovacık qəsəbəsində bələdiyyə həkimi vəzifəsinə 2 iyul 1910-cu ildə başlamışdır. Balkan müharibəsi zamanı bölgədəki hərbi xəstəxanada xidmət edib. Müharibədən sonra 28 Avqust 1913-cü ildə Kırklareli bələdiyyəsinə həkim təyin olunub. Burada Himaye-i Etfal Cəmiyyətinin (Uşaq Qoruma Təşkilatı; etfal ərəbcə tərcümədə tifil deməkdir) və Kırklareli Şöbəsinin və Milli Cəmiyyətin Müdafiəsini qurmuşdur. Daha sonra Boluya dövlət həkimi vəzifəsinə təyinat aldı. 1920–1923-cü illərdə Milli İstiqlaliyyət mübarizəsinin iştirakçısı oldu. Əvvəlcə Türkiyə Böyük Millət Məclisində Bolu millət vəkili və 1923–1950-ci illərdə Kırklareli millət vəkili seçilmişdir. Soyad Qanunu ilə Atatürk tərəfindən Türk soylarına xidmət etdiyi üçün Türk mifologiyasındakı uşaqların qoruyucu ruhu olan "Umay"a istinad edərək bu soyadı ona verilmişdir.[3]
Doktor Fuat Umay 30 iyun 1921-ci ildə qurulan "Himaye-i Etfal Cəmiyyəti"nin (türk. Çoçuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü) qurucuları arasında idi və uzun müddət onun sədri vəzifəsini icra edib. Fuat Umay, siyasi karyerası ərzində "Himaye-i Etfal Cəmiyyəti"nə maliyyə cəlb etmək üçün Məclisdə bir çox təkliflərlə çıxış etmişdir.
Fuat Umayın Amerikadakı "Türklər və Gördüklərim" (1927) və "Seçicilərimlə Yalnız" (1950) adlı iki kitabı var.
Fuat Mehmed Umay 1950-ci ildə keçirilən seçkilərdə məğlub olduqdan sonra siyasətdən təqaüdə çıxmışdı. Fuad bəy 1963-cü ildə İstanbulda vəfat etmişdir.
ABŞ səfəri redaktə
Fuad bəy "Himaye-i Etfa" üçün maliyyə toplamaq məqsədilə müxtəlif işlər görürdü. Yerli ianə səyləri yetərli sayılmadığı üçün, xüsusilə ABŞ-də yaşayan Türk vətəndaşlarından kömək üçün müəyyən addımlar atırdı. Fuad Umay Gelibolu Millət vəkili Cəlal Nuri İlerinden bir ünvan alaraq, Vaşinqtondakı türklər üçün imam olan Mehmed Əli Əfəndi ilə əlaqələr qurur. Yazışmaların sonunda Türk Teavün Dərnəyi ilə əlaqələr qurulur. Cəmiyyət Nyu York və Detroytda 120.000 dollar ianə toplayır və "Himaye-i Etfal Cəmiyyəti"nə göndərir.
ABŞ-də Türkiyə vətəndaşlarının könüllü töhfələrinin intensivliyini nəzərə alaraq, Ankaradan bir nümayəndə dəvət etməsi düşünülür. Bu şəxs Fuad Mehmer Umay olur. 21 Mart 1923-cü ildə Böyük Millət Məclisinin təsdiqi ilə Fuad bəyə 5 ay müddətində ABŞ-yə getməyə icazə verildi. Fuad bəy buradakı təəssüratlarını "Amerikadakı türklər" kitabında təsvir etmişdir.
Fuad bəy 8 aprel — 3 iyun tarixləri arasında ABŞ-nin bütün türklər yaşayan bölgələrindən yardımlar topladı. "Himaye-i Etfal" üçün ianə toplantıları Nyu York, Lourens, Peabodi, Providens, Vuster, Buffalo, Pittsburq, Petkiran, Klairton, Vellston, Younqstaun, Kanton, Akron, Klivlend, Vaşinqton, Detroyt, Çikaqo və Filadelfiyada keçirildi. İanə toplantılarının sonunda 85.072 dollar yardım yığılmışdı. Sabiha Sertelin də dediyi kimi, bu rəqəm Suriyalıların yardımları və miqdarı müəyyən edilə bilməyən yardımların cəmi ilə yüz min dollara yaxınlaşmışdı. Yardımda davamlılığı təmin etmək üçün doktor Fuad bəy Türk Teavün Dərnəyinin səlahiyyətlilərinə "Himaye-i Etfal Cəmiyyəti"nin şöbələrini açmağı təklif etdi. Təklifin müsbət qəbulundan sonra 15 aprel 1923-cü ildə Nyu-Yorkda "Himaye-i Etfal Cəmiyyəti"nin Mərkəzi açıldı.[4]
Əsəri redaktə
- Fuad Umay. Cumhuriyetin kuruluş yıllarında bir devrimci doktorun anıları (Basım 1). İstanbul: Türkiye İş Bankası. 2003. ISBN 978-975-458-480-6.
İstinadlar redaktə
- ↑ "Mehmet Fuad Umay". 2021-10-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-21.
- ↑ Gönül Pultar; Louis Mazzari; Belma Ötüş Baskett. The Turkish-American Conundrum: Immigrants and Expatriates between Politics and Culture. Cambridge Scholar Publishing. 2019. ISBN 978-1-5275-2428-6. 2021-07-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-21.
- ↑ 3,0 3,1 Atatürk Dönemi Sağlık Tarihi Kongresi, 1920-1938: bildiriler, 6-9 Kasım, İzmir. Ege Üniversitesi. 2009. 959. ISBN 978-975-483-804-6.
- ↑ Libal, Kathryn. Child Poverty and Emerging Children's Rights Discourse in Early Republican Turkey // Childhood in the Late Ottoman Empire and After. Brill. 2016. 48–72. JSTOR 10.1163/j.ctt1w8h1jx.7.
Ədəbiyyat redaktə
- Veysi Akın. Bir devrin cemiyet adamı Doktor Fuad Umay, 1885-1963. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi. 2000. ISBN 978-975-16-1352-3.
- Turgay Çavuşoğlu Çocuk Esirgeme Kurumu
- Yrd. Doç. Dr. Veysi Akın, "Bir Devrin Cemiyet Adam — Doktor Fuad Umay", Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Araştırma Merkezi, 2000 (ISBN 975-16-1352-3)
- Dr. Mehmet Fuat Umay, "Bir Devrimci Doktorun Anıları (Günümüz Türkçesine Çeviren: Cahit Kayra)", Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Sertifika No: 29619, 2003
- Tolga Aydoğan, "Atatürk'ün İzindekiler (Cumhuriyetin Unutulan Kahramanları)", Bilgi Yayınevi, Şubat 2020