Fumi-e
Fumi-e (踏み絵, "fumi" basmaq, "e" şəkil?) – Tokuqava şoqunatı dövründə Yaponiyada xristian olanları müəyyənləşdirmək üçün istifadə olunan İsa və Məryəm təsviri. Xristianlığın qadağan olduğu dövrdə Yaponiya rəsmiləri xristianları müəyyənləşdirmək üçün onlardan həmin təsvirlərə ayaqla basmaları tələb olunurdu.[1]
Tarixi redaktə
Fumi-edən istifadə 1629-cu ildə xristianların Naqasakidə təqibləri ilə başlayıb. Onların istifadəsi 13 aprel 1856-cı ildə limanların xaricilərə açılmasından sonra rəsmi olaraq dayandırılsa da, qeyri-rəsmi istifadəsi bir müddət də davam edib. Sözügedən təsvirlər həm də ita-e adlanırdı.[2]
Yaponiya hökuməti fumi-edən katolikləri və təqibçilərini tapmaq üçün istifadə etmişdir.[3] Fumi-e Bakirə Məryəm və İsa təsvirləri idi. Hökumət rəsmiləri şübhəli şəxsləri bu təsvirlərə basmağa məcbur edirdilər. Təsvirlərə basmaq istəməyən şəxslər katolik hesab edilirdi və Naqasakiyə göndərilirdilər. Edo hökumətinin siyasəti onları xristianlıqdan döndərmək idi. Lakin əgər dindən qayıtmaq imtina etsələrdi, işgəncələrə məruz qalırdılar. Əgər imtina etməyə davam etsələrdi, hökumət onları öldürürdü. Edamlar bəzən Naqasakidəki Unzen dağında baş tuturdu: xristianları onsenlərdə qaynadıb öldürürdülər.[4]
Xristianların edam olunması qeyri-rəsmi olaraq 1805-ci ildə dayandırılmışdı.
XVIII əsr Avropası fumi-edən xəbərdar idi. Bəzi müəlliflər - Conatan Svift "Qulliverin səyahəti" (1726), Oliver Qoldsmit "Dünya vətəndaşı" (1760), Volter "Kandid" (1759)[5] - öz əsərlərində bu məsələyə toxunmuşdular. Müasir Yaponiya ədəbiyyatında Şusaku Endonun "Səssizlik" romanında fumi-e ssenari elementlərindən biridir.[6][7]
Bəzi teoloqlar fumi-enin yapon xristianları üzərindəki təsirini aşkarlamağa çalışmıdırlar. Bəziləri fumi-eni İsanın sevgi və əfvinin nişanəsi kimi görmüşdür.[8]
Yaponiyada bəzi xristianlar öz inanclarını qorumaq üçün fumi-e yerinə yetirmişdilər və gizli şəkildə (Kakure Kirişitan) inanclarına sadiq qala bilmişdilər. Yaponiyada xristianlıq yenidən leqallaşanda Yaponiyada cəmi 20.000 gizli xristian vardı. Fumi-edən öncəki dövrdə isə Naqasakidə 500 min xristian vardı. Oklend Universitetinin professoru Mark Mallins qeyd edir ki, bu göstərici fumi-enin effektiv olduğunu göstərir.[9]
Forma redaktə
Fumi-e əsasən bürüncdən hazırlanırdı, lakin bəziləri daşdan və ya taxtadan da hazırlanırdı. Salamat qalmış fumi-elərin sayı azdır,[5] çünki bir çoxu ya atılıb, ya da başqa şeylər üçün istifadə olunub. Bəzi nümunələr 2007-ci ildə Smitsonian İnstitutundakı "Dünyanın əhatəsi: Portuqaliya və dünya XVI və XVII əsrlərdə" sərgisində sərgilənib.[10][11]
Həmçinin bax redaktə
İstinadlar redaktə
- ↑ Shunkichi Akimoto. Exploring the Japanese Ways of Life. Tokyo News Service. 1961. səh. 233. 15 December 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 November 2011.
Attached to this word is an exotic, foreignized sort of interest though it was a native invention of the early Yedo Period and had remained a curious symbol of the anti-Christian policy of the Tokugawa feudalism.
- ↑ Kaufmann, Thomas DaCosta. Toward a Geography of Art. University of Chicago Press. 2004. səh. 308. ISBN 9780226133119. 2022-04-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-04-20.
- ↑ Bradley K. Martin. "Japanese Christian Group Keeps Relics of Old Faith in the Closet". Los Angeles Times. 19 December 1980. səh. C1.
A government inquisition office devised a test called fumi-e...
- ↑ David E. Sanger. "Volcano's Fury Turns a Shrine Into a Morgue". The New York Times. 7 June 1991. 21 July 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 December 2015.
- ↑ 1 2 Michael North. Michael North (redaktor ). Artistic and Cultural Exchanges Between Europe and Asia, 1400–1900: Rethinking Markets, Workshops and Collections. Ashgate Publishing. 2010. səh. 141. ISBN 9780754669371. 23 April 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 November 2011.
- ↑ William T. Cavanaugh. "The god of silence: Shusaku Endo's reading of the Passion". Commonweal. 1998. İstifadə tarixi: 25 November 2011.[ölü keçid]
- ↑ Jeff Keuss. "The Lenten Face of Christ in Shusaku Endo's Silence and Life of Jesus". Expository Times. 118 (6). March 2007: 273–279. İstifadə tarixi: 25 November 2011.
- ↑ e.g. Masao Takenaka: When the Bamboo Bends, Christ and Culture in Japan, WCC 2002 pgs 50-51
- ↑ Tan, Yvette. "The Japanese Christians forced to trample on Christ". BBC. 24 November 2019. 16 August 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 November 2019.
- ↑ Jenkins, Mark. "Portugal's Unending Sphere of Influence". The Washington Post. 20 July 2007. 20 December 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 November 2011.
- ↑ Michael Fragoso. "Fair Trade with 17th-Century Portugal". The American. 11 July 2007. 3 October 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 November 2011.