Kino nəzəriyyəsi
Kino nəzəriyyəsi — tarixən daim inkişaf edən kino mühitinin rəsmi əsas atributlarını şübhə altına almaqla başlayan və ya filmin gerçəkliyə olan münasibətini anlamaq üçün konseptual çərçivələri təmin edən və kino araşdırmalarının akademik intizamı daxilindəki elmi yanaşmaların məcmusu. Digər sənətlər, fərdi tamaşaçılar və ümumilikdə cəmiyyət. Kino nəzəriyyəsi bu üç fənni bir-biri ilə əlaqələndirsə də, ümumi kino tənqidi və ya kino tarixi ilə qarışdırılmamalıdır.[1]
Kino nəzəriyyəsi dilçilikdən və ədəbi nəzəriyyədən qaynaqlanaraq yaranmışdır və film fəlsəfəsi ilə üst-üstə düşür.
Tarixi redaktə
Erkən kino nəzəriyyəsi səssiz dövrdə ortaya çıxıb və əsasən mühitin vacib elementlərini müəyyənləşdirməklə maraqlanırdı. Kino nəzəriyyəsi, əsasən Cermen Dulyak, Lui Dellyok, Jan Epşteyn, Sergey Eyzenşteyn, Lev Kuleşov və Dziqa Vertov kimi rejissorların əsərləri və Rudolf Arnheim, Bela Balass və Sieqfried Krakauer kimi kino nəzəriyyəçiləri tərəfindən inkişaf etdirildi. Bu mütəfəkkirlər filmin reallıqdan nə ilə fərqləndiyini və bunun düzgün bir sənət forması sayıla biləcəyini vurğuladılar. İkinci Dünya Müharibəsindən sonrakı illərdə fransız kino tənqidçisi və nəzəriyyəçisi Andre Bazin kinoya belə yanaşmaya qarşı çıxaraq, filmin mahiyyətinin reallıqdan fərqli olmasında deyil, reallığın bir növ davamı, mexaniki olaraq çoxalma qabiliyyətində olduğunu iddia etdi.[2]
1960–1970-ci illərdə kino nəzəriyyəsi psixoanaliz, genderşünaslıq, antropologiya, ədəbi nəzəriyyə, semiotika və dilçilik kimi müəyyən fənlərdən konsepsiyalar idxal edən akademiyalarda yerləşdi. Lakin, 1980-ci illərin sonu və 1990-cı illərin əvvəllərinə qədər kino tədqiqatlarında üstünlük təşkil edən və film yazmaq, istehsal, redaktənin praktiki elementlərinə yönəlmiş hökmranlıq edən humanist, avtoritet nəzəriyyəni yerindən qaldırmaqla Amerika universitetlərində məşhurlaşdı. Amerikalı alim Deyvid Borduell, 1970-ci illərdən bəri kino nəzəriyyəsindəki bir çox görkəmli inkişafa qarşı çıxış etdi. "SLAB nəzəriyyəsi" mənfur terminini Sossür, Lakan, Altusser və Bartesin fikirlərinə söykənmək üçün istifadə etdi. Bunun əvəzinə Borduell "neoformalizm" (formalist film nəzəriyyəsinin canlanması) kimi təsvir etdiklərini təbliğ etdi.
1990-cı illərdə görüntü texnologiyalarındakı rəqəmsal inqilab film nəzəriyyəsinə müxtəlif cəhətlərdən təsir göstərmişdir. Psixoanaliz haqqında araşdırmalar aparan Meri Ann Doan, Filip Rozen və Laura Malvi kimi nəzəriyyəçilər tərəfindən bir anda "indeksik" bir görüntü əldə etmək üçün selüloid filmin qabiliyyətinə diqqət yönəldildi. Psixoanalitik baxımdan, "Real" Lakançı anlayışından sonra Slavoy Jijek müasir film analizində geniş istifadə olunan "baxış"ın yeni aspektlərini təklif etdi.[3]
Həmçinin bax redaktə
İstinadlar redaktə
- ↑ Mast, Gerald; and Marshall Cohen, editors. Film Theory and Criticism: Introductory Readings, Third Edition. Oxford University Press, 1985.
- ↑ André Bazin, What is Cinema? essays selected and translated by Hugh Gray, Berkeley: University of California Press, 1971.
- ↑ Slavoj Žižek, Welcome to the Desert of the Real, London: Verso, 2000.