Vikipediya

Müqəddəs Pavel kafedralı

Müqəddəs Pavel kafedralı (ing. St Paul's Cathedral) – Londonda yerləşən Anqlikan kafedralı və London yepiskopunun iqamətgahı. Kafedral, London yepiskopluğuna tabe olan bütün kilsələrin ana kilsəsi kimi fəaliyyət göstərir. London şəhərinin ən yüksək nöqətsi olan Ladqeyt-Hilldə inşa edilmiş kilsə, I dərəcəli vacibliyə malik abidə kimi İngiltərənin qeydiyyata alınmış tarixi abidələri siyahısına salınmışdır. Hazırkı kafedralın yerində b.e. 604-cü ilində inşa edilmiş kilsə kimi, kafedral da Həvari Pavelə ithaf edilmişdir.[1] XVIII əsrin sonlarına aid olan hazırkı kilsə binası, İngilis barokkosu üslubunda Ser Kristofer Ren tərəfindən dizayn edilmişdir. Renin sağlığında tamamlanmış kilsə inşası, Böyük London yanğınından sonra, şəhərin bərpa layihəsinin bir hissəsi olmuşdur.[2] Ərazidə olmuş və Böyük Yanğın zamanı böyük bir hissəsi dağılmış qotik üslublu Köhnə Müqəddəs Pavel kafedralı, orta əsrlər və erkən modern London həyatında böyük rol oynamışdır.

Müqəddəs Pavel kafedralı
ing. Cathedral Church of St Paul the Apostle
Müqəddəs Pavel kafedralının Festival bağlarından görünüşü
Müqəddəs Pavel kafedralının Festival bağlarından görünüşü
Xəritə
51°30′49″ şm. e. 0°05′53″ q. u.
Ölkə Böyük Britaniya Birləşmiş Krallıq
Status fəaliyyət göstərir
Şəhər London
Yerləşir London
Aidiyyatı Anqlikan kilsəsi
Memar Ser Kristofer Ren
Tikilmə tarixi 1675-1710
Üslubu İngilis barokkosu
Hündürlüyü 111 metr
Uzunluğu 158 metr
Eni 75 metr
Qüllələri 2
Rəsmi sayt stpauls.co.uk
İngiltərənin qeydiyyata alınmış abidələri
Rəsmi adı: St Paul's Cathedral
Təyin edilib4 yanvar 1950
İstinad nöm.1079157

[[Fayl:St Pauls Picturesque England Laura Valentine 1891.JPG

|274x400px|Kafedralın planı|frameless]]Kafedralın planı
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Kafedral Londonun ən məşhur və ikonik görməli yerlərndən biridir. Renin şəhər kilsələrinin qüllələri ilə əhatə olunmuş kafedral günbəzi 300 ildın artıqdır ki, London skaylaynında dominant yer tutur. 111 metr gündürlüyə malik kafedral, 1710-1963-cü illər arasında şəhərin ən hündür tikilisi olaraq qalmışdır. Müqəddəs Pavel kafedralının günbəzi, hələ də dünyanın ən böyük günbəzlərindən biridir. Müqəddəs Pavel kafedralı, Liverpul kafedralından sonra Birləşmiş Krallıq ərazisindəki ikinci ən böyül kilsə binasıdır.

Müqəddəs Pavel kafedralında həyata keçirilmiş mərasimlər arasında Admiral Lord Nelson, Vellinqton qrafı Artur Uelsli, Uinston Çörçil və Marqaret Tetçerin dəfni, Kraliça Viktoriyanın yubileyi, birinci və ikinci Dünya Müharibələrinin sülh dua mərasimləri, şahzadə Çarlz və Ledi Diana Spenserin nigahı, Britaniya Festivalının açılışı, Kraliça II Elizabetin Gümüş, Qızıl, Brilyant və Platin yubileyləri, 80 və 90-cı doğum günü mərasimləri daxildir. Müxtəlif dövrlərdə Müqəddəs Pavel kafedralı fərqli təbliğat materiallarının əsas subyektinə çevrilmiş, Blitz zamanı kafedralın günbəzi tüstü və alov içində təsvir edilmişdir.[3]

Hazırda, Müqəddəs Pavel kafedralı saat və günlük ibadət mərasimləri olan kilsə kimi fəaliyyət göstərir. İbadətçilər üçün kafedrala giriş ödənişsiz olsa da, turistlər üçün giriş biletinin qiyməti 23 funt-sterlinqdir.[4] Kafedrala ən yaxın metro stansiyası 120 metr aralıda yerləşən Müqəddəs Pavel stansiyasıdır.[5]

Tarixi redaktə

Kafedraldan əvvəl redaktə

Londiniumun ilkin kafedralının yeri bəlli olmasa da, əfsanə və orta əsrlər ənənəsi kafedralın Kornhilldəki Müqəddəs Pyotr kilsəsi olduğunu göstərir. Müqəddəs Pavel bir kafedral üçün qeyri-adi atribusiyadır və Qədim Roma dövründə şəhərdə başqa bir kafedralın da olduğunu düşünməyə əsas verir. Müqəddəs Lusius haqqında əfsanə isə, Kornhilldəki Müqəddəs Pyotr kilsəsini Londiniumun xristian cəmiyyəti ilə əlaqələndirir. Kilsə qədim Londiniumun ən yüksək nöqtəsində yerləşir və əfsanələrdəki dəyərinə görə, orta əsr prosessiyalarında bu kilsəyə daha çox üstünlük verilirdi. Lakin, həmin kilsə ilə bağlı başqa bir tutarlı sübut yoxdur, Foruma görə kilsənin yerləşdiyi ərazi isə, əfsanələrin həqiqiliyini şübhə altına salır. 1995-ci ildə arxeoloji qazıntılar zamanı Tauer-Hilldə V əsrə aid Qədim Roma baziliksı aşkara çıxarılmış və onun kafedral olduğu ehtimalı irəli sürülmüşdür.[6][7]

Elizabetan dövrü ingilis tarixçi və arxeoloqu Uilyam Kamden qeyd edir ki, orta əsrlər Müqəddəs Pavel kafedralının yerləşdiyi ərazidə, Qədim Roma dövründə ilahnə Dianaya həsr edilmiş məbəd olmuşdur.[8] Kristofer Ren bildirir ki, Böyük Yanğından sonra, yeni kafedralın inşası zamanı ərazidə Diana məbədinin mövcudluğuna dair heç bir iz aşkara çıxmamışdır, buna görə də, Kamdenin nəzəriyyəsi müasir arxeoloqlar tərəfindən qəbul edilmir.[9]

Normanlardan əvvəlki kafedrallar redaktə

 
Müqəddəs Erkonvald rahiblərə yol göstərir. Kafedraldakı Müqəddəs Erkonvald ziyarətgahı Vestminister abbatlığındakı Müqəddəs Eduard ziyarətgahı ilə rəqabətdə idi və buna görə də, ser Rouland Hillin London meri olduğu dövrdə Müqəddəs Erkinvaldın relikviyaları kafedraldan götürülmüşdür.

Qədim Roma dövründə Londonda xristianlığın olması haqqında məlumat olsa da, kilsə və ya kafedralın yeri ilə bağlı inandırıcı bir dəlil yoxdur. İnanca görə, 314-cü ildə çağırılmış Arl kilsə məclisində Londondan iki nümayəndə də iştirak etmişdir.[10] Joslen Ferness tərəfindən XII əsrdə yazılmış London arxiyepiskopları siyahısına görə, Londonda xristian icmasının əsası II əsrdə əfsanəvi kral Lusiusun hakimiyyəti dövründə müqəddəs missionerlər Fuqatiy, Deruvian, Elvanus və Medvinin iştirakı ilə qoyulmuşdur. Müasir tarixçilər bu məlumatlardan heç birini etibarlı hesab etmirlər və mənbənin dövrümüzə çatmış mətni də problemli hesab olunur, lakin, 314-cü ildə çağırılmış Arl kilsə məclisində iştirak etmiş yepiksoplar Restitut və Adelfiy, ehtimal ki, Londiniumu təmsil etmişlər.[a]

Tarixçi-rahib Möhtərəm Beda yazır ki, 604-cü ildə Kenterberili Avqustin, Mellitə Şərqi saksların anqlo-sakson krallığı və onların kralı Sebertin ilk yepiskopu kimi xeyir-dua vermişdir.

Sebertin dayısı və hökmdarı olan Kent kralı Etelbert yeni yepiskopun iqamətgahı olması üçün Londonda müqəddəs Pavelə ithaf olunmuş kilsə inşa etdirmişdi.[11] Tutarlı sübut olmasa da, ehtimal edilir ki, bu ilk anqlo-sakson kafedralı sonradan orta əsr və müasir Müqəddəs Pavel kafedralının inşa edildiyi ərazidə yerləşmişdir.

Təxminən 616-cı ildə Sebertin ölümündən sonra, onun hakimiyyətə gəlmiş paqan dinlərə inanan oğlanları Melliti Londondan qovurlar və şərqi sakslar yenidən paqan inanclara qayıdırlar. İlk kafedral kilsəsinin taleyi isə məlum deyil. Şərqi sakslar arasında xristian inancına qayıdış VII əsrin sonlarında baş verir və ehtimal olunur ki, anqlo-sakson kafedralı ya bərpa edilmiş, ya da adları bəlli olan Sedd, Vayn və Erkonvald kimi yepiskopların iqamətgahı kimi yenidən inşa olunmuşdur. Y

episkop Erkonvald 693-cü ildə kafedral ərazisində dəfn edilmişdir. Həmin kilsə binası 962-ci ildə yanğın zamanı məhv olmuş, lakin, elə həmin ildəcə onun yerində yeni kilsə binası inşa edilmişdir.[12]

1016-cı ildə vəfat etmiş İngiltərə kralı II Etelred Qərarsız Müqəddəs Pavel kafedralında dəfn edilsə də, hazırda onun məzarı itirilmiş hesab olunur. Anqlosaks salnaməsində verilən məlumata görə, 1087-ci ilin London yanğını zamanı şəhərin əsas hissəsi ilə birlikdə kafedral da yanmışdır.[13]

Köhnə Müqəddəs Pavel kafedralı redaktə

 
Köhnə Müqəddəs Pavel kafedralının 1561-ci ildə qülləsi dağılmamışdan əvvəlki görünüşünün Frensis Bond tərəfindən 1913-cü ildə bərpası.
  Əsas məqalə: Köhnə Müqəddəs Pavel kafedralı

Əksər hallarda “Köhnə Müqəddəs Pavel kafedralı” adlandırılan dördüncü Müqəddəs Pavel kafedralı 1087-ci ilin yanğınından sonra[14] normanlar tərəfindən inşa edilmişdir. 1135-ci ildə baş vermiş növbəti yanğın inşaat işlərinin bir müddət dayandırılmasına səbəb olmuş və yeni kafedral yalnız 1240-cı ildə ithaf edilmişdir. İnşaat zamanı Roman üslubu Qotik üslubla əvəzlənmiş və bu özünü oxvari tağlarda, yuxarı hissələrin iri pəncərələrində və binanın şərq qurtaracağının memarlığında öz əksini tapmışdır. York kafedralında olduğu kimi, Müqəddəs Pavel kafedralının qabırğavari tağtavanı da daşdan yox, taxtadan inşa edilmişdir ki, bu da tikilinin sonrakı taleyinə təsir etmişdir.

1256-cı ildə kafedralın genişləndirilməsi üçün işlərə başlanılır. 1300-ü ildə tikinti işlərinə xeyir-dua verilsə də, inşaat yalnız 1314-cü ildə tamamlanmışdır. Son orta əsrlər dövründə Müqəddəs Pavel kafedralı uzunluğuna görə yalnız Klüni abbatlığının kilsəsindən, qülləsinin hündürlüyünə görə isə yalnız Linkoln kafedralı və Ştralzunddakı Müqəddəs Mariya kilsəsinin qülləsindən geri qalırdı.[15] 1878-ci ildə Frensis Penrouz tərəfindən aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı müəyyən edilmişdir ki, binanın uzunluğu 178 metr (585 fut), eni 30 metr (100 fut), transept və transept meydanının ölçüsü isə 88 metr (290 fut) olmuşdur. Kafedral qülləsinin hündürlüyü 149 metr (489 fut) olmuşdur.[16]

XVI əsrin əvvəllərində bina tədricən dağılmağa başlayır. VIII Henri və VI Eduardın hakimiyyəti dövründə həyata keçirilmiş İngilis Reformasiyası zamanı kilsənin daxili dekorları, kapella və ziyarətgahları dağıdılmışdır. 1538-ci ildə ehtimal ki, kafedraldakı ziyarətgahdan götürülmüş Müqəddəs Erkenvaldın təsviri kral zinət əşyaları ustadına gətirilmişdir. Digər müqəddəslərin təsvirləri, ehtimal ki, bir müddət daha kafedralda qalmışdır. Kral VI Eduardın hakimiyyəti dövründə daha sistemli şəkildə ikonalarla mübarizə həyata keçirilir; “Boz Monaxın Xronikası” adlı mənbədə verilən məlumata görə, 1547-ci ilin noyabrında kilsələrdəki xaçlar və digər təsvirlər məhv edilmiş, 1552-ci ilin oktyabrında isə “bütün tanrı kilsələrindəki altarlar və kapellalar” (ing. "Alle the alteres and chappelles in alle Powlles churche") dağıdılmışdır.[17] 1561-ci ildə güclü şimşək zərbəsi Müqəddəs Pavel kilsəsinin qülləsini dağıtmış, Roma-Katolik kilsəsi isə bu təbiət hadisəsini Rəbbin ilahi məhkəməsinin İngiltərə protestant hökmdarlarına qınağı kimi təqdim etmişdir. Bundan sonra, yepiskop Ceyms Pilkinqton çıxış edərək şimşək zərbəsinin binanın hörmətsiz istifadəyə cəza olaraq göndərildiyini demişdir.[18] Kafedrala dəymiş zərərin aradan qaldırılması üçün din xadimləri və London əhalisi tərəfindən təcili addımlar atılmağa başlanmış, ianə toplanışı elan edilmişdir.[19] Lakin, iqtisadi depressiyadan sonra dirçəlməyə çalışan ölkə və şəhər iqtisadiyyatı üçün təmir xərcləri həddən artıq böyük idi. Buna görə toplanmış məbləğlə kilsənin damının təmir edilməsi qərara alınır.

1630-cu illərdə ilk klassik ingilis memarı olan İniqo Cons binaya qərb fasadı inşa edir. 1642-1652-ci illərin İngiltərə Burjua İnqlabı zamanı kilsə parlament qüvvələri tərəfindən qəddar münasibətlə üzləşir, qədim sənədlər və qanun əlyazmaları isə dağıdılır və məhv edilir.[20] İngiltərə Respublikası dövründə dağıdılmış və zərər görmüş binalar - lord-protektorun şəhər sarayı olan Somerset-Haus kimi mülki tikililər, eyni zamanda kilsə və qəbirsanlıqların bərpa edilməsi üçün dövlət tərəfindən inşaat materialları təmin edilir. Bu dövrdə insanlar, açıq səma altında vəzin həyata keçirildiyi, şimal-şərqi kilsə həyətinə - Müqəddəs Pavel xaçı adlandırılan yerə toplaşırlar.[21]

1666-cı ilin Böyük London yanğını zamanı köhnə Müqəddəs Pavel kafedralı tamamilə məhv olur.[22] Kilsəni bərpa etmək mümkün olsa da, dövlət tərəfindən onun yerində müasir üslubda yeni kafedralın inşa edilməsi qərarı alınır. Yanğından əvvəl də kafedralın yenilənməsi və ya yerində yeni binanın inşası məsələsi aktiv müzakirə edilirdi.

Müasir Müqəddəs Pavel kafedralı redaktə

 
Müqəddəs Pavel kafedralı 1896-cı ildə

30 iyul 1669-cu ildə yeni kafedral binası üçün layihənin hazırlanması işi rəsmi olaraq ser Kristofer Renə həvalə edilmişdir.[23] Daha əvvəl Renə yanğın zamanı itirilmiş digər şəhər kilsələrinin bərpa işi də həvalə edilmişdi. Belə ki, o, şəhərdə 50-dən çox kilsənin memarıdır. Müqəddəs Pavel kafedrasının layihələndirilməsi ilə paralel olaraq, memarlığa həsr olunmuş beş traktatının nəşri ilə də məşğul olmuşdur.[24]

1666-cı ildə yanğının baş verməsindən beş il əvvəl – 1661-ci ildən etibarən Kristofer Ren, Köhnə Müqəddəs Pavel kafedralının yenidən qurulması ilə bağlı müzakirələrə başlamışdı.[25] Ehtimal edilən təmir işləri, əsasən, 1630-cu ildə İniqo Cons tərəfindən inşa edilmiş klassik fasadın tamamlanması üçün interyer və eksteryerin yenilənməsindən ibarət olmalı idi.[26] Ren, yarımdağılmış vəziyyətdə olan qülləni günbəzlə əvəz etməyi, bunun üçün isə mövcud konstruksiyanı inşaat pilləkəni kimi istifadə etməyi planlaşdırırdı. Onun təqdim etdiyi çertyojlarda günbəzin nef və yanlardakı keçidləri əhatə etdiyi görünür.[27] Yanğından sonra, köhnə kafedralın strukturunun böyük bir hissəsinin saxlanması mümkün hesab edilsə də, 1670-ci illərdə köhnə tikilinin bütün qalıqlarının sökülməsi işi həyata keçirilir.

1668-ci ildə dekan Uilyam Senkroft, Kristofer Renə yazdığı məktubda bildirir ki, Kenterberi arxiyepiskopu, London və Oksford yepiskopları ilə razılaşdırmadan sonra, “bütün anlamlarda gözəl və nəcib olacaq”, “şəhər və millətin nüfuzuna layiq” yeni kafedral layihələndirməyi ona etibar edir.[28] Layihənin hazırlanması bir neçə il çəkir, lakin, nəhayət hazırlanaraq bütün tərəflərlə razılaşdırılır, Renin gələcəkdə lazım hesab etdiyi dəyişiklikləri etmək icazəsi ilə birlikdə kral sifarişinə əlavə edilir. Layihə nəticəsində, hazırda da fəaliyyət göstərən, Böyük Britaniyanın ikinci ən böyük kilsəsi olan və dünyanın ən gözəl günbəzi elan edilmiş günbəzə malik Müqəddəs Pavel kafedralı inşa edilir.[29] Binanın inşası kömür mədənlərindən alınan vergi hesabına maliyyələşdirilir və inşaat işləri memarın sağlığında tamamlanır, işlərin icrasına isə çoxlu sayda podratçı şirkətlər cəlb olunur.

Kafedralın inşasının tamamlanması 26 oktyabr 1708-ci ildə fənərə son inşaat daşının qoyulması ilə tamamlanır və tamamlanma işi Renin oğlu Kiçik Kristofer və daşçılardan biri tərəfindən icra edilir.[30] 25 dekabt 1711-ci ildə Milad bayramı günü Parlament rəsmən kafedralın inşasının tamamlandığını elan edir.[31] Lakin, faktiki olaraq, bundan bir neçə il sonra da, kilsədə inşaat işləri davam etdirilir, kilsə damındakı heykəllər isə yalnız 1720-ci illərdə quraşdırılır.[32] 1716-cı ildə kafedralın inşasına çəkilən ümumi xərc məbləği 1 095 556 funt-sterlində (2021-ci ildə infilyasiya nəzərə alınmaqla 174 milyon funt-sterlinq) çatmışdı.[32]

İthaf edilməsi redaktə

2 dekabr 1697-ci ildə, Böyük Yanğının Köhnə Müqəddəs Pavel kafedralını məhv etməsindən 31 il 3 ay sonra yeni inşa edilmiş kafedrala istifadə üçün xeyir-dua verilmişdir. Mərasimdə London yepiskopu Henri Kompton xütbə oxumuşdur. Komptonun xütbəsi 122-ci psalm əsasında hazırlanmışdır: “Mənə “Rəbbin evinə gedərk” deyiləndə sevindim.” Növbəti baxar günü isə kafedralda ilk ənənəvi ibadət icra edilmişdir.

Renin kilsəsi haqqında cəmiyyətdə fərqli fikirlər yaranmışdı; bəziləri onu bəyənir: “Xaricdən, daxildən, aşağıdan, yuxarıdan/Ona baxan gözlər hədsiz həzzlə dolur”[33], bəziləri isə ona nifrət edirdilər: “Kilsənin ətrafında Papalığıın ruhu hiss olunur”, “qızıl suyuna çəkilmiş kapitellər, ağır arkalar...Onlar yad idi, ingilissayağı deyildi...”[34]

1900-cü ildən sonrakı tarixi redaktə

 
Sufrajistlər tərəfindən hazırlanmış iki bomba 2019-cu ildə London-Siti Polis Muzeyində sərgi zamanı. Sağ tərəfdəki bomba, Müqəddəs Pavel kafedralını partlatmaq üçün hazırlanmışdı.

Sufrajistlərin terror hücumları redaktə

1913-1914-cü illərdə sufrajistlər tərəfindən törədilmiş iki partlayış az qala kafedralın uçmasına səbəb olacaqdı. 1912-1914-cü illərdə həyata keçirilmiş sujrajist partlayış və yanğınlarının bir hissəsi olan bu iki terror hücumu, qadınlara seçki hüququnun verilməsi uğrunda mübarizə aparan Qadınların İctimai və Siyasi Birliyi tərəfindən təşkil olunmuşdu.[35] Bu terror hadisələri zamanı kilsələr ən çox hücuma məruz qalan yerlərdən idi, çünki, sufrajistlər Anqlikan kilsəsinin qadınlara seçki hüququnun verilməsinə qarşı çıxdığını düşünürdülər.[36] Ümumlikdə 1913-1914-cü illərdə bütün Böyük Britaniya ərazisində 32 kilsəyə hücum edilmişdi.[37]

Müqəddəs Pavel kilsəsinə ilk hücum 8 may 1913-cü ild, xütbədən əvvəl həyata keçirilmişdir.[38] İnsanlar kilsəyə girdiyi zaman bombanın tıqqıltısı eşidilmiş və bomba, aşkar edilmişdir.[38] Bomba kalium nitratdan hazırlanmışdı.[38] Əgər bomba partlasaydı, ehtimal ki, kafedralda yerləşən tarixi yepiskop taxtı və onun ətrafındakı hissələri tamamilə dağıdardı. Xardal bankasından hazırlanmış qurğunun qalıqları hazırda London-Siti Polis Muzeyində zərgilənir.[38]

Kilsədə partlayış törətməyə ikinci cəhd, sufrajistlər tərəfindən 13 iyun 1914-cü il tarixində edilmiş, lakin, bu dəfə də bombanı partlamadan əvvəl aşkarlamaq mümkün olmuşdur.[35] Bu partlayış cəhdindən iki gün əvvəl isə, Vestminster abbatlığında törədilmiş partlayış isə, Tacqoyma taxtının zədələnməsinə, abbatlığın çıxışlarnda kütləvi panika yaşanmasına səbəb olmuşdur.[38] Müqəddəs Pavel kafedralında partlayışın qarşısının alındığı vaxtda isə Trafalqar meydanındakı Sent-Martin-in-ze-Filds kilsəsində və Metropolitan Tabernakl kilsəsində partlayışlar həyata keçirilmişdir.[35]

Müharibə zamanı zədələnməsi redaktə

 
29 dekabr 1940-cı ildə çəkilmiş ikonik "St Paul's Survives" adlı fotoda "Blitz" zamanə Müqəddəs Pavel Kafedralı görünür

Kafedral “Blitz”dən salamat qurtulsa da, 10 oktyabr 1940-cı ildə və 17 aprel 1941-ci ildə bombalamaya məruz qalmışdır. İlk zərbə kilsənin əsas altarını dağıtmış, şimal transeptinə tuş gələn ikinci zərbə isə sərdabə üzərindəki döşəmədə deşik açmışdır.[39][40] Hesab edilir ki, ikinci bomba şimal transept yaxınlığında daxili yuxarı hissədə partlamışdır və onun gücü bütün gümbəzi bir qədər yana itələməyə yetmişdir.[41][42]

12 sentyabr 1940-cı ildə kafedrala düşmüş saatlı bomba leytenant Robert Devisin rəhbərlik etdiyi Kral mühəndislərinin bomba zərərsizləşdirənləri tərəfindən uğurla zərərsizləşdirilmişdir.

Mütəxəssislərin dəyərləndirməsinə görə, əgər bu bombanı zərərsizləşdirmək mümkün olmasaydı, kafedral tamamilə dağılardı; sonradan təhlükəsiz yerdə partladıldığı zaman həmin bomba 30 m (100 fut) dərinlikdə krater yaratmışdır.[43]

Bombanı təhlükəsizləşdirdiklərinə görə Devis və minaaxtaran Kameron Uayli Georgi xaçı medalına layiq görülmüşlər.[44] Hazırda Devisin medalı, digər medallarla birlikdə Londonun İmperial Müharibə Muzeyində sərgilənir.

Londonun müharibə dövründə çəkilmiş ən məşhur şəkillərindən biri, 29 dekabt 1940-cı ildə “İkinci Böyük London yanğını” zamanı fotoqraf Herbert Meyson tərəfindən çəkilmiş Müqəddəs Pavel kafedralının fotosudur. Tüdor-stridəki binanın damından çəkilmiş həmin fotoda tüstü-duman içində qalmış kafedralın günbəzi görünür. London Kraliça Mariya Universitetindən professor Liza Jardin yazır:

  Tüstü buludlarına bürünmüş, müharibənin xaos və dağıntıları arasında solğun görünən günbəz, qürurlu və əzəmətli dayanır – sarsılmazlığı ifadə edir. Hava hücumu zamanı ser Uinston Çörçill, Gildholla zəng edərək, yanğınsöndürmə hissələrinin bütün qüvvələrinin Müqəddəs Pavel kafedralına yönləndirilməsinə israr edirdi. Onun sözlərinə görə, nəyin hesabına olur-olsun, kafedralı xilas etmək lazım idi, çünki, onun zədələnməsi ölkənin mınəvi ruhunun sarsılmasına gətirib çıxara bilər.[39]  

Müharibədən sonrakı dövrdə redaktə

29 iyul 1981-ci ildə kafedralda Şahzadə Çarlz və ledi Diana Spenserin toy mərasimi baş tutmuşdur. Ənənəvi olaraq kral ailəsi toy mərasimlərinin keçirildiyi Vestminister abbatlığı yerinə, cütlüyün Müqəddəs Pavel kafedralına üstünlük verməsinin səbəbi, kafedralda qonaqların oturması üçün daha çox yerin olması ilə əlaqəli idi.[45]

1996-cı ildə kafedral günbəzinin mis, qurğuşun və şifer hissələrinin yenilənməsi və bərpası üçün işlərə başlanmışdır. Böyük Britaniyada icra edilmiş ən böyük bərpa layihələrindən biri olan Müqəddəs Pavel kafedralının bərpa layihəsi on beş il davam etdikdən sonra 15 iyun 2011-ci ildə tamamlanmışdır.[46]

 
15 oktyabr 2011-ci ildə Culian Assanj Müqəddəs Pavel kafedralı önündə "Occupy London" iştirakçıları üçün çıxış edərkən.

Occupy London redaktə

2011-ci ilin oktyabrında antikapitalist siyasi hərəkat olan “Occupy London” üzvləri Peternoster meydanındakı London Fond Birjası binasına daxil olmaq cəhdlərinin boş çıxmasından sonra, Müqəddəs Pavel kafedralının qabağında düşərgə yaratmışdı. Bundan sonra baş verən bağlanmalar, kafedralın maddi vəziyyətinə zərər vermişdir. Bildirilmişdir ki, həmin dövrdə kafedral, hər gün 20.000 funt-sterlinqə qədər gəlirdən məhrum olmuşdur.[47] İstefa verən kansler Cayls Freyzer bildirmişdir ki, onun fikrincə, “aktivistlərin düşərgədən uzaqlaşdırılması, kilsə gəlirləri naminə zorakılığa yol aça bilər.”[48] Bundan sonra, Müqəddəs Pavel kafedralının dekanı Qrem Noulz da istefa etmişdir. London-Siti Korparasiyasının məhkəmə iddiası nəticəsində çıxarılmış qərara əsasən 2012-ci il fevral ayının sonuna yaxın zorakılığa yol vermədən düşərgənin köçürülməsinə müvəffəq olunmuşdur.[49]

2019-cu il terror planı redaktə

MI5 və Metropolitan Polisin apardığı araşdırma-təhqiqat işləri nəticəsində 10 oktyabr 2019-cu ildə yeni İslamı qəbul etmiş Birləşmiş Krallıq vətəndaşı Safiya Amira Şeyx həbs edilmişdir. 2019-cu ilin sentyabrında Şeyx, kafedralın interyer şəkillərini çəkmişdir. Telegram-da yaratdığı qrup vasitəsi ilə digər Böyük Britaniya müsəlmanlarını radikallaşdırmağa çalışmaqla yanaşı, o, kafedral, otel və dəmir yolu vağzalında partlayıcılar vasitəsi ilə terror əməliyyatları keçirməyi planlaşdırmışdır. Həbs olunduqdan sonra ittihamları qəbul edən Şeyx, ömürlük həbs cəzası almışdır.[50]

Kristofer Renin kafedral layihəsi redaktə

Dizaynın hazırlanması redaktə

Ser Kristofer Ren
dedi, “Mən bir neçə kişi ilə nahar etməyi planlaşdırıram.
Əgər kimsə zəng eləsə, deyin ki,
mən, Müqəddəs Pavel kafedralının dizaynıyla məşğulam.”

Edmund Klerihyu Bentli tərəfindən yazılmış klerihyu

Müqəddəs Pavel kafedralının layihəsinin hazırlanması zamanı Kristofer Ren çoxsaylı problemlərlə üzləşmişdi. Onun qarşısında Köhnə Müqəddəs Pavel kafedralını əvəz edəcək və London-sitinin əsas ibadət yeri və abidəsi olacaq layiqli kilsə tikmək tapşırığı qoyulmuşdu. O, eyni zamanda həm Anqlikan kilsəsinin tələblərini yerinə yetirməli, həm layihəyə hamilik edən kraliyyət zövqlərini nəzərə almalı, həm də dini liturgiya məclislərinin keçirilməsi üçün kilsə inşası üzərində formalaşmış orta əsr ingilis kilsə memarlığı ənənələrinə hörmətini nümayiş etdirməli idi. Ren, italyan memarlığındakı müasir İntibah və Barokko tendensiyaları ilə tanış idi, həmçinin Fransaya səfər edərək Fransua Mansarın yaradıcılığını araşdırmışdı.

Renin dizaynı beş əsas mərhələdə inkişaf etmişdi. İlk mərhələ yalnız bir çertyoj və kilsə modelinin bir hissəsi şəklində saxlanmışdır. Çertyoj (adətən “İlk model konstruksiyası” adlandırılır) görünür ki, yumru günbəzvari vestibül (ola bilsin ki, Roma Panteonu əsasında dizayn edilmişdi) və ona birləşən bazilika formalı düzbucaqlı kilsədən ibarət idi. Ola bilsin ki, çertyojun hazırlanması zamanı, memar, Londondakı Templ kilsəsindən ilhamlanmışdı. Lakin, “kifayət qədər ehtişamlı” hesab edilmədiyinə görə, həmin layihə rədd edilmişdir.[51] Renin ikinci layihəsi yunan xaçı formasında[52] idi ki, kilsə xadimləri onun Anqlikan liturgiyasının tələblərinə cavab vermədiyi qənaətinə gəlmişdilər.[53]

Renin üçüncü layihəsi, 1673-cü ilin “Böyük model”ində icra edilmişdir. Palıd ağacı və gipsdən modelin hazırlanmasına 500 funt-sterlinqdən çox (müasir məzənnə ilə təxminən 32000 funt-sterlinq) xərc çəkilmişdi. Modelin hündürlüyü 4 metr (13 fut), eni isə 6 metrə (21 fut) bərabərdir.[54] Bu modeldə yunan xaçı forması saxlansa da, yan neflər sayəsində forma genişləndirilmişdir. Kilsənin bərpası ilə məşğul olan komissiyanın üzvləri həmin layihəni tənqid edərək, Anqlikan kilsəsi daxilində hər-hansı bir vərəsəliyi ifadə etmək üçün bu layihənin digər ingilis kilsələri ilə heç bir oxşarlığa malik olmadığını bildirmişdilər. Bu layihə ilə bağlı başqa bir problem onda idi ki, mərkəzi günbəzi saxlayan səkkiz əsas sütuna görə, bütün layihənin eyni zamanda tamamlanıb təhvil verilməsi lazım idi, o zaman isə, layihənin mərhələlərlə tamamlanması və ictimaytə açılması qəbul edilmişdi. “Böyük Model” Renin ən sevimli dizaynı idi və memar onun, İntibah dövrü gözəlliyini əks etdirdiyini düşünürdü.[55]

“Böyük model”dən sonra, Ren, bir daha modellər hazırlamamaq və layihələrini ictimai müzakirəyə çıxarmamaq qərarına gəldi. O, hesab edirdi ki, bu addımlar, “boşuna vaxt itkisi və işin bacarıqsız hakimlərin öhdəsinə verilməsi”ndən başqa bir nəticəyə gətirib çıxarmır.[53] Renin hazırladığı “Böyük model” dövrümüzə kimi saxlanılıb və Müqəddəs Pavel kafedralında sərgilənməkdədir.

Renin dördüncü layihəsi “Qarant” layihəsi adlandırılır; belə ki, bu layihə, kilsənin bərpası üçün kral qarantı almışdır. Bu layihədə, Ren, ingilis kilsə memarlığı üçün ənənəvi olan qotik üslubu, “yaxşı memarlıq manerası” ilə birləşdirməyə çalışmışdır. Layihə, orta əsr kilsələrinə xas, uzun latın xaçı planına malikdir. 1 1⁄2 mərtəbəli olması nəzərdə tutulmuş tikilininqərbində və transeptlərin qurtaracağında klassik portiklər vardır. Həmin portiklər, İniqo Consun Köhnə Müqəddəs Pavel kafedralına əlavə etdiyi klassik fasaddan ilhamlanaraq yaradılmışdır.[53] Xaçın tərəflərinin kəsişmə yerində kiçik günbəz üçün baraban rolunu oynayan geniş, lakin dərin olmayan gönbəz yerləşdirilmişdir. Onun üzərindəki kiçik günbəz isə, getdikcə daralan yeddi pilləyə malik qüllə ilə tamamlanmışdır. Von Hart ehtimal edir ki, qüllənin memarlığına şərq paqodalarının ənənəvi memarlığı təsir etmiş ola bilər. Bu plan, Müqəddəs Pavel kafedralında istifadə edilməsə də, Flit-stritdəki Müqəddəs Briqidda kilsəsinin qülləsində tətbiq edilmişdir.[56] Bu plan ənənəvi şərqə deyil, günəşin çıxdığı yerə istiqamətlənmək üçün bir qədər döndürülmüşdü ki, bu da Renin astronomiya bilgilərini ifadə edir.[26]

 
Yunan xaçı formalı dizayn
 
Qarant dizaynı
 
İnşa edilmiş layihə

Yekun dizayn redaktə

Yekun layihə, inşa edilmiş halında, təsdiqlənmiş rəsmi Qarant variantından əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənir.[57] Layihəni təqdim etdiyi zaman, Ren, kraldan kiçik dekorativ dəyişikliklər etməyə icazə almış və bundan istifadə etmişdi. Bu dəyişiklərin bir çoxu inşaatın davam etdiyi otuz il müddətində həyata keçirilmiş, ən əhəmiyyətli dəyişiklik isə günbəzdə edilmişdir: “Daş fənərin dəstəklənməsi üçün, o, birinci günbəzin üstündə daha bir konstruksiya – zərif formaya malik kərpic konus inşa etdi...Həmin kərpic konstruksiyanı isə taxta və qurğuşundan inşa edilmiş başqa bir konstruksiyanın altında gizlətdi; onların arasında isə fənərə aparan yüngül pilləkən yerləşdirdi." (Kristofer Ren, ser Kristofer Renin oğlu) Kafedralın yekun dizaynı Romadakı Müqəddəs Pyotr bazilikası əsasında hazırlanmışdı. Nef üzərindəki günbəz isə 1665-ci ildə Renin Paris səfəri zamanı gördüyü, Fransua Mansar tərəfindən tikilmiş Val-de-Qras kilsəsindən ilhamlanaraq yaradılmışdır.[55]

Kafedralın təməl daşının qoyulma tarixi mübahisə mövzusudur. Müasir hesabatlardan birində həmin tarix 21 iyun 1675-ci il kimi, digərində, 25 iyun, başqa birində isə 28 iyun kimi qeyd edilir. Lakin, ümumi qəbul edilmiş fikrə görə təməl daşı 1675-ci ilin iyununda qoyulmuşdur. Sonradan Edvard Stroqn iddia etmişdir ki, təməl daşı onun qardaşı Tomas Stronq tərəfindən qoyulmuşdur. Tomas, Ren tərəfindən inşaata təyin edilmiş iki daş ustasından biri idi.[58]

Struktur layihələndirməsi redaktə

Dizaynerlər, inşaatçılar və ustalar redaktə

Qeydlər redaktə

  1. ↑ "Nomina Episcoporum, cum Clericis Suis, Quinam, et ex Quibus Provinciis, ad Arelatensem Synodum Convenerint" ["The Names of the Bishops with Their Clerics who Came Together at the Synod of Arles and from which Province They Came"](from Labbé, Cossart, 1671, col. 1429 included in Thackery, 1843. səh. 272 ff.).

İstinadlar redaktə

  1. ↑ Hibbert və b. 2011. səh. 778
  2. ↑ Gardner, Kleiner və Mamiya, 2004. səh. 760
  3. ↑ Pierce, 2004
  4. ↑ "Sightseeing, Times & Prices". Stpauls.co.uk. The Chapter of St Paul's Cathedral. 29 January 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 mart 2023.
  5. ↑ "St. Paul's Cathedral". 2023-03-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 mart 2023.
  6. ↑ Denison, 1995
  7. ↑ Sankey, 1998. səh. 78–82
  8. ↑ Camden, 1607. səh. 306–307
  9. ↑ Clark, 1996. səh. 1–9
  10. ↑ Mann, J. C. "The Administration of Roman Britain". Antiquity. 140. December 1961: 316–20.
  11. ↑ Bede, 1910. səh. 68–69
  12. ↑ Garmonsway, 1953. səh. 48
  13. ↑ Garmonsway, 1953. səh. 218
  14. ↑ "The City Churches" Tabor, M. p107:London; The Swarthmore Press Ltd; 1917
  15. ↑ "1087 cathedral". St Paul's official website. 2014-10-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22.04.2023.
  16. ↑ Clifton-Taylor, 275.
  17. ↑ Lehmberg, 2014. səh. 114
  18. ↑ Morrissey, 2011. səh. 3
  19. ↑ Dugdale, 1658. səh. 133–134
  20. ↑ Kelly, 2004. səh. 43
  21. ↑ Benham, 67–68.
  22. ↑ "The Survey of Building Sites in London after the Great Fire of 1666" Mills, P/ Oliver, J Vol I p59: Guildhall Library MS. 84 reproduced in facsimile, London, London Topographical Society, 1946
  23. ↑ Campbell, 2007. səh. 26
  24. ↑ Hart, 2002
  25. ↑ Campbell, 2007. səh. 10
  26. ↑ 1 2 Lang, 1956. səh. 47–63
  27. ↑ Summerson, 1983. səh. 204
  28. ↑ Summerson, 1983. səh. 223
  29. ↑ Fletcher, 1962. səh. 913
  30. ↑ Keene, Burn və Saint, 2004. səh. 219
  31. ↑ Campbell, 2007. səh. 161
  32. ↑ 1 2 Campbell, 2007. səh. 69
  33. ↑ Wright, 1693
  34. ↑ Tinniswood, 2001. səh. 315
  35. ↑ 1 2 3 "Suffragettes, violence and militancy". British Library. 30 December 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 mart 2024.
  36. ↑ Webb, Simon. The Suffragette Bombers: Britain's Forgotten Terrorists (ingilis). Pen and Sword. 2014. səh. 65. ISBN 978-1-78340-064-5. 29 July 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 mart 2024.
  37. ↑ Bearman, C. J. "An Examination of Suffragette Violence". The English Historical Review. 120 (486). 2005: 378. doi:10.1093/ehr/cei119. ISSN 0013-8266. JSTOR 3490924. 8 October 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 mart 2024.
  38. ↑ 1 2 3 4 5 Jones, Ian. London: Bombed Blitzed and Blown Up: The British Capital Under Attack Since 1867 (ingilis). Frontline Books. 2016. 63–64. ISBN 978-1-4738-7901-0. 29 July 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 mart 2024.
  39. ↑ 1 2 Jardine, 2006
  40. ↑ "St. Paul's Cathedral in London Hit by Bomb". The Evening Independent. 19 April 1941. 17 November 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 November 2020.
  41. ↑ The Chapter of St Paul's Cathedral, 2014
  42. ↑ Geffen, 2014
  43. ↑ 1942531 Sapper George Cameron Wylie. Bomb Disposal: Royal Engineers—George Cross, 33 Engineer regiment, Royal Engineers website, 30 January 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 28 January 2008
  44. ↑ "No. 34956". The London Gazette (Supplement). 27 September 1940. 5767–5768.
  45. ↑ Miller, Julie. "Inside Princess Diana's Royal Wedding Fairy Tale". Vanity Fair. 2018-06-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 mart 2024.
  46. ↑ "St Paul's Cathedral completes £40m restoration project". BBC News. 15 June 2011. 17 June 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 November 2011.
  47. ↑ Walker, Butt, 2011
  48. ↑ Ward, 2011
  49. ↑ St Paul's protest: Occupy London camp evicted, BBC, 28 February 2012, 25 June 2018 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 21 July 2018
  50. ↑ "Woman jailed for life following triple-bomb plot conviction". Counter Terrorism Policing (ingilis). 3 July 2020. 27 July 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 mart 2024.
  51. ↑ Campbell, 2007. səh. 27–28
  52. ↑ Tabor, 1919. səh. 108
  53. ↑ 1 2 3 Downes, 1987. səh. 11–34
  54. ↑ Saunders, 2001. səh. 60
  55. ↑ 1 2 Hart, 1995. səh. 17–23
  56. ↑ Hart, 2002. səh. 48
  57. ↑ Barker, Hyde, 1982. səh. 32
  58. ↑ Campbell, 2007. səh. 53–54

Sitat səhvi: <references> daxilindəki "npor.org.uk1" adlı <ref> teqi əvvəlki mətndə istifadə olunmur
Sitat səhvi: <references> daxilindəki "npor.org.uk2" adlı <ref> teqi əvvəlki mətndə istifadə olunmur
Sitat səhvi: <references> daxilindəki "stpauls" adlı <ref> teqi əvvəlki mətndə istifadə olunmur
Sitat səhvi: <references> daxilindəki "may19" adlı <ref> teqi əvvəlki mətndə istifadə olunmur
Sitat səhvi: <references> daxilindəki "worship-music" adlı <ref> teqi əvvəlki mətndə istifadə olunmur

Sitat səhvi: <references> daxilindəki "Pauls" adlı <ref> teqi əvvəlki mətndə istifadə olunmur

Ədəbiyyat redaktə

Xarici keçidlər redaktə

 
Vikianbarda Müqəddəs Pavel kafedralı ilə əlaqəli mediafayllar var.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Müqəddəs_Pavel_kafedralı&oldid=7575304"