Məmmədvəli Kəminə

Məmmədvəli Kəminə (1770 - 1840) — XIX əsr türkmən klassik ədəbiyyatının ən böyük nümayəndələrindən biri.

Həyatı

Məmmədvəli Kəminə 1770 - 1840-cı illər arasında yaşamışdır. Təkə türkmənlərinin Toxtamış boyunun Toxlular qoluna mənsub olan Kəminə maddi imkansızlıq səbəbiylə istədiyi təhsili ala bilməmiş, buna baxmayaraq yaşadığı bölgənin mədəniyyət mərkəzlərini diyar-diyar gəzmiş, görərək və söhbətlərdə iştirak edərək öz-özünü yetişdirməyə çalışmış və bunu bacarmışdır. Kəminənin akademik səviyyədə şərq ədəbiyyatına bələd olmamasına baxmayaraq, bu sahənin ədəbiyyatı haqqında əhəmiyyətli məlumatlara malik idi. Onun ərəb və fars dillərində təhsil verən ədəbi məktəblərdən xəbərsiz olduğunu söyləmək mümkün deyil. Kəminənin türk ədəbiyyatının əhəmiyyət kəsb edən şəxsiyyətlərindən başqa fars dilində əsərlər qələmə alan Firdovsidən, Nizamidən, Dəhləvidən, Sadidən, Rumidən, Hafizdən, Məscididən, Müşfiqidən təsirləndiyini söyləmək olar. Türkmən şairi Kəminə həmçinin Yunus İmrə, Bürhanəddin Sivaslı, Lütfü, Nəvai, Füzuli, Nəsimi, Qaracaoğlan kimi böyük şəxsiyyətlərin əsərlərini bilmiş və onun sənət anlayışının meydana gəlməsində bu şairlərin yaradıcılığının böyük təsiri olmuşdur.

Kəminə, Türkmən klassik ədəbiyyatının ən böyük xəlifəsi olan Maxdımqulunun şagirdidir. Kəminə Maxdımqulunu söz sənətinin, ədəbiyyatın şeyxi kimi dəyərləndirmişdir. Bir məclisdə ondan "Necə yazmaq lazımdır?" deyə soruşulduğunda belə cavab vermişdir: "Ustadımız Maxdımqulu şairlik meydanının dənələrini orağıyla yığdı. Bizə yalnız hoşası qaldı" demişdir. Kəminə, şairlik məziyəti ilə yanaşı lətifələriylə də tanınan bir şəxsiyyətdir. İti zəkası, hazırcavablılığı onu digər Türkmən şairlərindən fərqləndirir. Türkmən şairi Kəminənin əsərləri öz həyatı və yaşadığı dövrün ictimai görünüşü ilə yaxından əlaqədardır. Kəminənin əsərlərini şeirləri və bəndləri olmaqla iki qrupda araşdırmaq mümkündür. Kəminənin altmışa yaxın şeiri, iki yüz əlli ətrafında da bəndlikləri mövcuddur. Ancaq yetmiş illik bir həyat yaşamış ağıllı və yaradıcı bir şairin yalnız altmışa yaxın şeir yazdığını qəbul etmək çox da inandırıcı deyil. Kəminənin ədəbi yaradıcılığını bir digər istiqamətini meydana gətirən bəndliklərin hamısının ona aid olduğunu söyləmək də düzgün olmaz. Onun bəzi belə sözləri xalq tərəfindən Kəminəyə aid edilmişdir.

Toplumun axsayan istiqamətlərini satirik bir yanaşma ilə ələ alan, xüsusilə yaşadığı dövrdəki siyasi quruluşu, ədalət sistemini və din adamlarını tənqid etməyi böyük bir ustalıqla bacaran Kəminə hünərini həm şeirlərində, həm də hikmətli sözlərində göstərərək hörmət edilən bir ictimai xadimə çevrilmişdir. Başqalarına aid bəndlərin də Kəminə adına bağlandığı və onun adıyla xatırlandığı da məlumdur. Onun adına çıxarılanlar arasında Molla Nəsrəddinin adına qeydli olanlar da var.

Şeirləri:

• Oğulbikə
• Ağmənli
• Oğulbəy
• Oğulmənli
• Səlbinyaz