Misir Hava yolları reys 990
Misir Hava yolları reys 990 (ing. EgyptAir Flight 990) - Misir Hava Yollarına məxsus Boeing 767-366ER modelli təyyarə ilə gerçəkləşdirilən Los-Anceles - Nyu-York - Qahirə beynəlxalq reysinin uçuşu zamanı baş vermiş təyyarə qəzası. Qəza 1999-cu ilin 31 oktyabr tarixində yerli vaxtla gecə 01:52 radələrində Atlantik Okeanına daxil olan beynəlxalq sularda baş vermişdir.
| Misir Hava yolları reys 990 | |
|---|---|
 Qəzaya uğrayan Boeing 767-366ER Düsseldorf Beynəlxalq Hava limanında (1992) | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Tarix |
|
| Qəza səbəbi | Pilot intiharı |
| Yer | Atlantik Okeanı; Nantuket adasının 60 mil cənubu. |
| Koordinatlar | 40°20′51″ şm. e. 69°45′24″ q. u. |
| Ölkə | |
| Sərnişin sayı | 203 |
| Komanda | 14 |
| Yaralı sayı | 0 |
| Ölü sayı | 217 |
| Aviasiya modeli | Boeing 767-366ER |
| Havayolu şirkəti | Misir Hava Yolları |
| Qalxma yeri | Los-Anceles |
| İstiqamət | Qahirə |
| Uçuş nömrəsi | MS990 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Hadisə sonrası aparılmış araşdırmalar əsasında qəza yerinin koordinatları kimi Amerika Birləşmiş Ştatlarının Massaçusets ştatında daxil olan Nantuket adasının 60 mil (100 km) cənubu təyin olunmuşdur. Təyyarədə olan 217 nəfərin (203 sərnişin və 14 komanda heyəti) hamısı həlak olmuşdur. Qəza beynəlxalq sularda baş verdiyindən, istintaq işi Misir Mülki Aviasiya Agentliyi (MMAA) və ABŞ-nin Milli Nəqliyyat Təhlükəsizliyi Şurası (MNTŞ) tərəfindən Beynəlxalq Mülki Aviasiya Təşkilatı qaydalarına əsasən araşdırılmışdır.
Misir Mülki Aviasiya Agentliyi, Milli Nəqliyyat Təhlükəsizliyi Şurasının infrastruktur və təhcizat sisteminə sahib olmadığından, araşdırmanın daha dərin və dəqiq aparılması üçün Misir hökuməti ABŞ rəsmilərindən kömək istəmiş və araşdırmanın Milli Nəqliyyat Təhlükəsizliyi Şurasının nəzarəti altında aparılmasını arzulamışdır.
Qəzadan iki həftə sonra Milli Nəqliyyat Təhlükəsizliyi Şurası toplanmış istintaq materiallarını Federal Təhqiqat Bürosuna göndərməyi təklif etmişdir. Belə ki, toplanmış dəlillər hadisənin təsadüfi və ya texniki səbəblərdən yox, məqsədli və ya terror hücumu əsasında törədildiyini göstərməkdə idi. Misir hökuməti istintaq işinin Federal Təhqiqat Bürosuna təhvil verilməsinə rəsmən etiraz edərək, araşdırmanın sona qədər Milli Nəqliyyat Təhlükəsizliyi Şurası tərəfindən aparılmışdır.
Milli Nəqliyyat Təhlükəsizliyi Şurasının hazırlamış olduğu ilkin raporta görə qəzanın ilkin səbəbi təyyarənin təyin olunmuş uçuş istiqamətini tərk etməsini və sürətli şəkildə alçalaraq Atlantik Okeanı sularına çırpılması olduğunu qeyd etmişdir. Şuranın raportuna göstərilmişdir ki, təyyarə ikinci pilotun idarəetmə panelinə etmiş olduğu müdaxilələr nəticəsində öz uçuş istiqamətini dəyişdirmiş və qəza anına qədər əvvəlcə koordinatlara qayıtmağa cəhd göstərilməmişdir. Pilotun hansı səbəbdən belə bir addım atdığı heç vaxt tam şəkildə müəyyənləşdirilə bilmədi.[2]
Beynəlxalq Mülki Aviasiya Təşkilatı qəzanın səbəbi kimi eninə ox ətrafında fırlanmanı həyata keçirən təyyarənin aerodinamik idarəetmə orqanı olan hündürlük sükanında baş vermiş nasazlığın qəzaya səbəb olduğu qənaətinə gəldi.[2][3] Təyyarənin qara qutusu hadisədən 3 ay sonra aşkarlandıqdan sonra qəzanın daha dəhşətli səbəbdən, pilot intiharına görə baş verdiyi iddiası ortaya atılmışdır. Aparılmış araşdırmalar nəticəsində müəyyənləşdirilmişdir ki, təyyarənin ikinci pilotu olan Misir Hava Yollarının 5.200 uçuş saatına malik olan pilotu Cəmil Əl-Bətuti istər şəxsi həyatında, istərsə də işlədiyi Misir Hava Yolları ilə ciddi problemlər yaşamaqda idi.
Altı günlük müharibə və Yom Kippur müharibəsində Misir Hərbi Hava Qüvvələrinin pilotu olaraq qatılan Bətuti, bu döyüşlərdə pilot olan bir çox dostunu itirmiş və bu itikilərin onda dərin izlər buraxdığı söylənməkdədir. Digər tərəfdən qızı Kaliforniya ştatının Los-Anceles şəhərində yerləşən ruhi əsəb dispanserinin birində müalicə almaqda idi və orduda olan keçmiş pilot dostlarından fərqli olaraq hadisə baş verən günə qədər Misir Hava Yollarının kapitan pilotu ola bilməmişdi.
Təyyarənin qara qutusu dinlənilən zaman əsas eşidilən səslərdən biri ikinci pilot Cəmil Əl-Bətutiyə aid olduğu bildirilən və çırpılma anına qədər 11 dəfə təkrarlanan "Tawkalt ala Allah" (ərəb. توكلت على الله) ifadəsidir. "Tawkalt ala Allah" ərəbcədən tərcümədə Allaha arxalanıram və ya Özümü Allaha əmanət edirəm formasında tərcümə olunur. Bu cümlənin adətən hansısa önəmli bir işə başlamazdan əvvəl işlədiliyi məlumdur. Misir Hava yolları reys 990-ın ikinci pilotu Cəmil Əl-Bətutinin keçmişi və qəza anına qədər şəxsi və iş həyatında yaşamış olduğu sıxıntılar nəzərə alınmaqla qəzanın ikinci pilot tərəfindən qəsdən törədildiyi və hadisənin pilot intiharı olduğu iddiası bir çox araşdırmacılar tərəfindən iddia olunmuşdur.
Təyyarə və heyət redaktə
| Həlak olan sərnişinlərin mənsubiyyətləri | |||
|---|---|---|---|
| Vətəndaşlıq | Sərnişin | Heyət | Cəmi |
 ABŞ |
100 | 0 | 100 |
 Misir |
75 | 14 | 89 |
.svg){kind=small} Kanada |
21 | 0 | 21 |
 Suriya |
3 | 0 | 3 |
 Sudan |
2 | 0 | 2 |
 Almaniya |
1 | 0 | 1 |
 Zimbabve |
1 | 0 | 1 |
| Cəmi | 203 | 14 | 217 |
Misir Hava Yollarına məxsus təyyarə Boeing 767-366ER modelli təyyarə SU-GAP nişanı ilə qeydiyyata alınmışdır. Təyyarə Misirin XVIII sülalə fironu III Tutmosun şərəfinə adlandırılmışdır. Boeing şirkətinin sayca 282-ci 767-si olan təyyarə digər variasiyalara görə salonu daha genişləndirilmiş formada idi. Misir Hava Yollarının sifarişi əsasında hazırlanan 767-366ER Boeing şirkəti tərəfindən 1989-cu ilin 26 sentyabr tarixində qarşı tərəfə təhvil verilmişdir.[2][4][5][6]
Sərnişinlər redaktə
Hadisə redaktə
Araşdırma redaktə
Reaksiya redaktə
İstinadlar redaktə
- ↑ 1 2 http://www.ntsb.gov/investigations/AccidentReports/Reports/AAB0201.pdf.
- ↑ 1 2 3 "Aircraft Accident Brief EgyptAir Flight 990 Boeing 767-366ER, SU-GAP 60 Miles South of Nantucket, Massachusetts October 31, 1999" (PDF). Milli Nəqliyyat Təhlükəsizliyi Şurası. March 13, 2002. NTSB/AAB-02/01. February 20, 2017 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: April 25, 2019.
- ↑ "Report of Investigation of Accident: EgyptAir 990" (PDF). Misir Mülki Aviasiya Təşkilatı. June 2001. June 22, 2011 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: March 19, 2014.
- ↑ "Operational Factors Group Chairman's Factual Report" (PDF). National Transportation Safety Board. January 18, 2000. 2011-06-04 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2019-11-02.
- ↑ "Systems 9 - Group Chairman Factual Report" (PDF). National Transportation Safety Board. 2000-05-26. 2019-12-15 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2019-12-15.
- ↑ "Aircraft Performance 13 - Group Chairman's Aircraft Performance Study" (PDF). National Transportation Safety board. 2000-05-04. 2019-12-15 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2019-12-15.