Monqol yazısı

Monqol yazısı
Monqol yazısı
Dillər	Monqol dili, Mancur dili, Daur dili, Evenk dili
Yarandığı yer	Monqolustan
Yaradan	Tatatunqa
Yaranma tarixi	təq. 1204
Mənşəyi	Uyğur yazısı
ISO 15924	Mong
	Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Monqol yazısı^[a] — XIII əsrin əvvələrində monqolların uyğurlardan əxz etdikləri yazı. Soğdi yazısı vasitəsilə Suriya arami əlifbalarının birindən götürülmüşdür. Monqolustanda "köhnə yazı" adlanır. Yuxarıdan aşağıya, sağdan sola yazılır. Hərflərin çoxu polifonik olub, 2 və ya 3 fonemi ifadə edir. 1945-ci ildə iki sait (ö, ü) əlavə edilməklə kiril əlifbası əsasında yeni əlifbaya keçilmişdir. Geniş yayılmamış "kvadrat yazı" (XVIII–XIV əsrlər, Tibet əlifbası əsasında) və "aydın yazı" (XVII əsrdən, təkmilləşdirilmiş köhnə monqol yazısı) adlanan yazılar da məlumdur.^[1]

Yunikod redaktə

Monqol yazısının yunikod dərəcəsi U+1800–U+18AF arasıdır. Buna monqol yazısı üçün hərflər, rəqəmlər və durğu işarələri daxildir.

1800 ᠀ Birga	1801 ᠁ Ellipsis	1802 ᠂ Comma	1803 ᠃ Full Stop	1804 ᠄ Colon	1805 ᠅ Four Dots	1806 ᠆ Todo Soft Hyphen	1807 ᠇ Sibe Syllable Boundary Marker	1808 ᠈ Manchu Comma	1809 ᠉ Manchu Full Stop	180A ᠊ Nirugu	180B ᠋ Free Variation Selector One	180C ᠌ Free Variation Selector Two	180D ᠍ Free Variation Selector Three	180E ᠎ Vowel Separator

1810 ᠐ Zero	1811 ᠑ One	1812 ᠒ Two	1813 ᠓ Three	1814 ᠔ Four	1815 ᠕ Five	1816 ᠖ Six	1817 ᠗ Seven	1818 ᠘ Eight	1819 ᠙ Nine

1820 ᠠ A	1821 ᠡ E	1822 ᠢ I	1823 ᠣ O	1824 ᠤ U	1825 ᠥ Oe	1826 ᠦ Ue	1827 ᠧ Ee	1828 ᠨ Na	1829 ᠩ Ang	182A ᠪ Ba	182B ᠫ Pa	182C ᠬ Qa	182D ᠭ Ga	182E ᠮ Ma	182F ᠯ La
1830 ᠰ Sa	1831 ᠱ Sha	1832 ᠲ Ta	1833 ᠳ Da	1834 ᠴ Cha	1835 ᠵ Ja	1836 ᠶ Ya	1837 ᠷ Ra	1838 ᠸ Wa	1839 ᠹ Fa	183A ᠺ Ka	183B ᠻ Kha	183C ᠼ Tsa	183D ᠽ Za	183E ᠾ Haa	183F ᠿ Zra
1840 ᡀ Lha	1841 ᡁ Zhi	1842 ᡂ Chi	1843 ᡃ Todo Long Vowel Sign	1844 ᡄ Todo E	1845 ᡅ Todo I	1846 ᡆ Todo O	1847 ᡇ Todo U	1848 ᡈ Todo Oe	1849 ᡉ Todo Ue	184A ᡊ Todo Ang	184B ᡋ Todo Ba	184C ᡌ Todo Pa	184D ᡍ Todo Qa	184E ᡎ Todo Ga	184F ᡏ Todo Ma
1850 ᡐ Todo Ta	1851 ᡑ Todo Da	1852 ᡒ Todo Cha	1853 ᡓ Todo Ja	1854 ᡔ Todo Tsa	1855 ᡕ Todo Ya	1856 ᡖ Todo Wa	1857 ᡗ Todo Ka	1858 ᡘ Todo Gaa	1859 ᡙ Todo Haa	185A ᡚ Todo Jia	185B ᡛ Todo Nia	185C ᡜ Todo Dza	185D ᡝ Sibe E	185E ᡞ Sibe I	185F ᡟ Sibe Iy
1860 ᡠ Sibe Ue	1861 ᡡ Sibe U	1862 ᡢ Sibe Ang	1863 ᡣ Sibe Ka	1864 ᡤ Sibe Ga	1865 ᡥ Sibe Ha	1866 ᡦ Sibe Pa	1867 ᡧ Sibe Sha	1868 ᡨ Sibe Ta	1869 ᡩ Sibe Da	186A ᡪ Sibe Ja	186B ᡫ Sibe Fa	186C ᡬ Sibe Gaa	186D ᡭ Sibe Haa	186E ᡮ Sibe Tsa	186F ᡯ Sibe Za
1870 ᡰ Sibe Raa	1871 ᡱ Sibe Cha	1872 ᡲ Sibe Zha	1873 ᡳ Manchu I	1874 ᡴ Manchu Ka	1875 ᡵ Manchu Ra	1876 ᡶ Manchu Fa	1877 ᡷ Manchu Zha

1880 ᢀ Ali Gali Anusvara One	1881 ᢁ Ali Gali Visarga One	1882 ᢂ Ali Gali Damaru	1883 ᢃ Ali Gali Ubadama	1884 ᢄ Ali Gali Inverted Ubadama	1885 ᢅ Ali Gali Baluda	1886 ᢆ Ali Gali Three Baluda	1887 ᢇ Ali Gali A	1888 ᢈ Ali Gali I	1889 ᢉ Ali Gali Ka	188A ᢊ Ali Gali Nga	188B ᢋ Ali Gali Ca	188C ᢌ Ali Gali Tta	188D ᢍ Ali Gali Ttha	188E ᢎ Ali Gali Dda	188F ᢏ Ali Gali Nna
1890 ᢐ Ali Gali Ta	1891 ᢑ Ali Gali Da	1892 ᢒ Ali Gali Pa	1893 ᢓ Ali Gali Pha	1894 ᢔ Ali Gali Ssa	1895 ᢕ Ali Gali Zha	1896 ᢖ Ali Gali Za	1897 ᢗ Ali Gali Ah	1898 ᢘ Todo Ali Gali Ta	1899 ᢙ Todo Ali Gali Zha	189A ᢚ Manchu Ali Gali Gha	189B ᢛ Manchu Ali Gali Nga	189C ᢜ Manchu Ali Gali Ca	189D ᢝ Manchu Ali Gali Jha	189E ᢞ Manchu Ali Gali Tta	189F ᢟ Manchu Ali Gali Ddha
18A0 ᢠ Manchu Ali Gali Ta	18A1 ᢡ Manchu Ali Gali Dha	18A2 ᢢ Manchu Ali Gali Ssa	18A3 ᢣ Manchu Ali Gali Cya	18A4 ᢤ Manchu Ali Gali Zha	18A5 ᢥ Manchu Ali Gali Za	18A6 ᢦ Ali Gali Half U	18A7 ᢧ Ali Gali Half Ya	18A8 ᢨ Manchu Ali Gali Bha	18A9 ᢩ Ali Gali Dagalga	18AA ᢪ Manchu Ali Gali Lha

Klaviatura redaktə

Qeydlər redaktə

↑ Monqol yazısı ilə: ᠮᠣᠩᠭᠣᠯ ᠪᠢᠴᠢᠭ ⟨ ⟩ Monqol biçiq; kiril qrafikası ilə: Монгол бичиг; latın qrafikası ilə: Mongol bichig

İstinadlar redaktə

↑ Монгол јазысы // Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы: [10 ҹилддә]. VII ҹилд: Мисир—Прадо. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1983. С. 44.

Xarici keçidlər redaktə

İzah
- University of Vienna: Grammar of Written Mongolian by Nicholas POPPE Index
- CJVlang: Making Sense of the Traditional Mongolian Script
- StudyMongolian: Written forms with audio pronunciation
- The Silver Horde: Mongol Scripts
- Lingua Mongolia: Uighur-script Mongolian Resources
- Omniglot: Mongolian Alphabet (note: contains several table inaccuracies regarding glyphs and transliterations)
Lüğət
- Bolor Dictionary
- Mongol toli dictionary: state dictionary of Mongolia
Transliteration
Əlyazma
- Mongolian Manuscripts from Olon Süme – Yokohama Museum of EurAsian Cultures
- Digitised Mongolian manuscripts – The Royal Library, National Library of Denmark
- Mongolian texts – Digitales Turfan-Archiv, the Berlin-Brandenburg Academy of Sciences and Humanities
- Preservation of unique and historic newspapers printed in traditional Mongolian script between 1936–1945 – Endangered Archives Programme, British Library
Official Mongolian script version of the People's Daily Online
Office of the President of Mongolia website in Mongolian script
Didi Tang. "Mongolia abandons Soviet past by restoring alphabet". The Times. 20 March 2020. İstifadə tarixi: 21 March 2020.

[1] Monqol yazısı ilə: ᠮᠣᠩᠭᠣᠯ ᠪᠢᠴᠢᠭ ⟨ ⟩ Monqol biçiq; kiril qrafikası ilə: Монгол бичиг; latın qrafikası ilə: Mongol bichig

[2] Монгол јазысы // Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы: [10 ҹилддә]. VII ҹилд: Мисир—Прадо. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1983. С. 44.

[a]

[1]