Perqam kitabxanası
Perqam kitabxanası — Türkiyənin Perqam antik şəhərində yerləşən qədim dünyanın ən vacib kitabxanalarından biri. [1]
| Perqam kitabxanası | |
|---|---|
 Antik şəhərin qalıqları. | |
| [[Fayl:Modell Pergamonmuseum.jpg |274x400px|Kitabxananın maketi|frameless]]Kitabxananın maketi | |
 | |
| 39°07′54″ şm. e. 27°10′49″ ş. u. | |
| Ölkə |
 Türkiyə |
| Yerləşir | Berqama |
| Tikilmə tarixi | e.ə. 220-159-ci illər |
| Üslubu | Ellinizm |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Perqam şəhəri redaktə
Ellinizm dövründən bir müddət əvvəl qurulmuş Perqamum və ya Perqam Anadoluda yerləşən əhəmiyyətli bir qədim yunan şəhəri idi. Bu şəhər artıq müasir Türkiyənin Berqama ilçəsinin ərazisində yerləşir. Attalidlər sülaləsinin idarə etdiyi şəhər Perqam hökmdarı II Eumenesin dövründə inzibati mərkəz olaraq məşhurlaşdı və Makedoniya ilə əlaqələrini kəsərək Roma Respublikası ilə ittifaq qurdu.
II Eumenesin (197-160)[2] hakimiyyəti dövründə Perqam 200 min nəfərdən çox əhalisi olan varlı, inkişaf edən bir şəhər idi. Mədəni olaraq yalnız İsgəndəriyyə və Antioxiya şəhərləri ilə rəqabət aparırdı. Bu zaman heykəltəraşlıq və memarlığın bir çox vacib əsərləri, o cümlədən Böyük Perqam qurbangahı istehsal edildi. II Eumenesin oğlu III Attalusun vəfatından sonra 133-cü ildə Perqam Roma Respublikasına verildi. Konstantinopolun süqutundan sonra Perqam Osmanlı imperiyasının bir hissəsi oldu.
Perqam Əhdi-Cədiddə də vacib bir şəhər idi və Müqəddəs Yəhya tərəfindən Vəhy Kitabında Vəhy Yeddi Kilsəsindən biri olaraq açıq şəkildə xatırlandı. Perqam və onun kitabxanasının qalıqları indi Türkiyənin əsas arxeoloji məkanlarıdandır.
Perqam kitabxanası redaktə
Perqam Plutarxın[3] yazılarına görə təxminən 200 min cildlik bir kitabxanaya sahib idi. II Eumenes tərəfindən e.ə. 220-ci il ilə 159-cu il arasında tikilmiş və Akropolun şimal ucunda yerləşən, qədim dünyanın ən vacib kitabxanalarından birinə çevrildi. Mədəniyyətli Perqam hökmdarları kitabxananı İsgəndəriyyə kitabxanasından[4] sonra ikinci olmaq üçün qurdular. Perqamın görkəmli vətəndaşı və bir şəhər məclis üzvünün həyat yoldaşı olan Flavia Melitene kitabxananın kitab ilə təmin edilməsinə kömək etdi. Bundan başqa Adrianın heykəlini kitabxanaya hədiyyə etdi[5]. Kitabxanada müəyyən bir Artemonun ikinci əsr e.ə. də işlədiyi məlumdur onun personajı qaranlıq olsa da[6], bu gün Perqamdakı heç bir kataloqu mövcud deyil və bu kolleksiyanın həqiqi ölçüsünü, həcmini bilmək mümkün olmur.
Kitabxana dörd otaqdan ibarət idi, çoxlu rəflərlə örtülmüşdü[7]. Kitabxananın qorunması üçün ilk cəhd olan, Anadolunun isti iqlimində kitabxananın həddindən artıq rütubətlənməsinin qarşısını almaq niyyətində olan hava sirkulyasiyasını təmin etmək üçün təxminən 50 santimetrlik boş bir yer qaldı[7]. Parfenonondakı heykəldən sonra modelləşdirilən 3 metrlik Afina heykəli əsas mütaliə zalında qoyuldu.
Perqam, Elinizm dövründə perqament istehsalının inkişaf edən mərkəzi idi. Şəhər ticarətində perqamentin satışı o qədər çoxaldı ki, rəqib İsgəndəriyyə şəhərinin inhisarda olan papirusun istifadəsi azaldı. Ancaq bu bir mifdir; perqament Anadoluda və Perqamın yüksəlişindən xeyli əvvəl başqa yerlərdə istifadə edilmişdir[8]. Perqament, Roma imperiyasının Misir papirusundan asılılığını azaltdı və biliklərin Avropa və Asiyada geniş yayılmasına imkan verdi.
Rəqabət redaktə
Perqam kitabxanası İsgəndəriyyə kitabxanasından təxminən bir əsr sonra tikilsə də,[9], ikisi arasında şiddətli bir rəqabət var idi, çünki kitabxanalar zənginliyi və mədəniyyəti əks etdirmək üçün tez-tez istifadə olunurdu. İki kitabxana perqament, kitab və hətta ədəbi şərh üçün yarışdı. Perqam ayrıca İliada və Odisseyanı araşdıran bəzi Homerist alimləri işə götürdü. Bu, hər kitabxanada Homerin əsərlərinin nüsxələrini əldə etməyə çalışan, ən dəqiq və ən qədim əsərlərə sahib olmağa çalışdığı şiddətli bir rəqabətə səbəb oldu. Rəqabətli maaş təklif edərək daha yaxşı alimləri cəlb etməyə çalışdılar. Nəticədə bu rəqabət hər iki kitabxananı yenilik və təkmilləşməyə məcbur etdi.
Tənəzzülü redaktə
133-cü ildə Perqam krallığı romalıların hakimiyyətinə keçdi və kitbaxanaya münasibət laqeyd oldu. Plutarxın rəvayət etdiyi bir əfsanəyə görə Mark Antoni 200 min rulondan ibarət kolleksiyanı ələ keçirdi və e.ə. 43-cü ildə[7][10], Yuli Sezarın müharibəsi zamanı zədələnmiş İsgəndəriyyə Kitabxanasını yenidən bərpa etmək istəyi ilə səyində Emperor Avqust yeni həyat yoldaşı Kleopatraya hədiyyə olaraq təqdim etdi. e.ə. 48-ci ildə imperator Avqust, Antoninin ölümündən sonra rulonların bir hissəsini Perqama qaytardı və kitabxana xristian dövrünə qədər yaxşı qaldı, baxmayaraq ki, sonrakı tarixçilər bu barədə çox yazmadılar, bu da onun kolleksiyasının artıq əhəmiyyət kəsb etmədiyini göstərir.
Kitabxananın qalıqları Afina Saqutarı və Perqam Akropolunun digər binaları yaxınlığındakı bir təpədə yerləşir.
İstinadlar redaktə
- ↑ Broggiato, Maria. "Textual Criticism in Pergamum: Hermias on "Iliad" 16.207". Mnemosyne. 62 (4). 2009: 624–627. doi:10.1163/156852509X340002. JSTOR 27736381.
- ↑ 1914-2009., Casson, Lionel. Libraries in the ancient world. Yale University Press. 2001. ISBN 0300097212. OCLC 232160789.
- ↑ Richard Evans. A History of Pergamum: Beyond Hellenistic Kingship. Bloomsbury Academic. 2012. ISBN 9781441162366. 2016-05-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-01-31.
- ↑ "Pergamum". Columbia Electronic Encyclopedia, 6th Edition, 1. (#cite_web_url)
- ↑ Broggiato, M. (2011). Artemon of Pergamum: A historian in context. Classical Quarterly, 61(2), 545-552.
- ↑ Broggiato, M. (2011). Artemon of Pergamum: A historian in context. Classical Quarterly, 61(2), 545-552.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Clyde E. Fant & Mitchell G. Reddish. A Guide to Biblical Sites in Greece and Turkey. Oxford University Press. 2003. ISBN 9780195139174.
- ↑ Green, Peter. Alexander to Actium. The historical evolution of the Hellenistic age, p. 168.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2022-08-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-01-31.
- ↑ Michael H. Harris. History of Libraries of the Western World. The Scarecrow Press. 1999. ISBN 9780810877153.