Portal:Liberalizm

[[[:Şablon:Fullurl:]] Redaktə] 
framless
framless
Portal:Liberalizm/Giriş

Liberalizmazadlıq, idarə edilənin razılığıqanun qarşısında bərabərlik anlayışlarına əsaslanan siyasimənəvi fəlsəfə. Liberallar müxtəlif fikirləri müdafiə edir, ancaq onlar əsasən azad bazar, azad ticarət, məhdud dövlət, fərdi hüquqlar (mülki hüquqlarinsan hüquqları buna daxil olmaqla), kapitalizm, demokratiya, sekulyarizm, gender bərabərliyi, irqi bərabərlik, internasionalizm, söz azadlığı, mətbuat azadlığıdin azadlığını dəstəkləyirlər. Liberalizmə ən çox uyğun gələn siyasi rəng sarıdır.

Liberalizm Maarifçilik dövründə ayrı bir siyasi hərəkata çevrilmişdir. Bu, həmin dövrün Qərb filosofları və iqtisadçıları arasında olduqca populyar idi. Liberalizm irsi üstünlük normalarını, dövlət dinini, mütləq monarxiyanı, kralların ilahi hüququnu və ənənəvi mühafizəkarlığı aradan qaldırmış, əvəzinə isə nümayəndəli demokratiyahüququn aliliyini təqdim etmişdir. Liberallar həmçinin, merkantilist siyasətə, kral monopoliyalarına və ticarətə qoyulan digər maneələrə son qoymuş, azad bazar və azad ticarəti populyarlaşdırmışdır. Filosof Con Lokk adətən liberalizmin banisi hesab edilir. O, sosial müqavilə anlayışında irəli sürmüşdür ki, hər bir şəxsin həyat, azadlıq və mülk haqqında təbii hüququ var və dövlətlər bu hüquqları tapdalamamalıdır. Böyük Britaniya liberal ənənəsi demokratiyanın genişləndirilməsini vurğulasa da, Fransa liberalizmi avtoritarizmin rəddini vurğulayır və milliyətçilik ilə yaxından əlaqəlidir.

1688-ci ildə baş vermiş Şanlı inqilabın, 1776-cı ildə baş vermiş Amerika inqilabının və 1789-cu ildə baş vermiş Böyük Fransa inqilabının rəhbərləri kral tiraniyasını aradan qaldırmağa haqq qazandırmaq üçün liberal fəlsəfədən istifadə etmişdir. Liberalizm Böyük Fransa inqilabından sonra sürətli şəkildə yayılmağa başlamışdır. XIX əsrdə AvropaLatın Amerikasında liberal hökumətlərin formalaşmış, Birləşmiş Ştatlardakı respublikaçılıq hərəkatına köklənmişdir. Termin Viktoriya dövrü Böyük Britaniyasında siyasi müəssisələrin tənqidi, xalq adından elmə və səbəbə yönəlmə kimi qəbul edilirdi. XIX əsrin axırları və XX əsrin əvvəllərində Osmanlı imperiyasında, o cümlədən Orta Şərqdə güclənən liberal cərəyan TənzimatƏl-Nəhda kimi islahat dövrlərinin baş verməsinə, eləcə də konstitusionalizm, milliyətçilik və sekulyarizmin yüksəlməsinə gətirib çıxarmışdır. Bu dəyişikliklər digər amillər ilə birlikdə İslam daxilində böhran hissi yaratmışdır, hansı ki, bu günə kimi davam edir və İslam dirçəlişçiliyinin yaranmasına səbəb olmuşdur. 1920-ci illərdən əvvəl liberalizmin əsas ideoloji rəqibləri kommunizm, konservatizmsosializm olmuşdur, ancaq bu siyasi fəlsəfə daha sonra liberalizmin yeni rəqiblərinə çevrilən faşizm, nasizmmarkizm-leninizm ilə böyük ideoloji qarşıdurmalar yaşamışdır. Liberal ideyalar XX əsrdə daha güclü bir şəkildə yayılmışdır, xüsusilə də Qərbi Avropada. Bunun səbəbi liberal demokratiyaların Birinci Dünya müharibəsində və İkinci Dünya müharibəsində qalib tərəf olmasıdır.

AvropaŞimali Amerikada sosial liberalizmin əsasının qoyulmasının sosial rifah dövləti anlayışının genişlənməsində böyük rolu olmuşdur. Liberal partiyalar indiki dövrdə də dünya boyunca əhəmiyyətli qüvvə və təsirə malikdir. Buna baxmayaraq, AfrikaAsiyada liberalizmə qarşı çıxılır. Müasir cəmiyyətin fundamental elementləri liberalizmə əsaslanır. Erkən liberalizm dalğaları iqtisadi fərdiyyətçilik anlayışını populyarlaşdırmış, eyni zamanda konstitusiyalı hökumətparlament səlahiyyətinin əhəmiyyətini artırmışdır. Liberallar söz azadlığı, birləşmək azadlığı, müstəqil və ictimai məhkəməaristokratik üstünlüklərin ləğvi kimi indiki dövrdə böyük əhəmiyyət daşıyan fərdi azadlıqları adi hala salmışdır. Müasir liberalizmin növbəti maarifçilik və mübarizə dalğaları mülki hüquqların böyüdülməsini hədəfləmişdir. Liberallar mülki hüquqların təmin edilməsi dalğası zamanı gender və irqi bərabərliyi müdafiə etmişdir. XX əsrdə baş vermiş lobal mülki hüquq hərəkatları hər iki hədəfdə böyük nailiyyətlər əldə etmişdir.

Redaktə 
framless
framless
Seçilmiş məqalə

Riçard Kantilyon — İrlandiya və Fransa iqtisadçısı, Uilyam Stenli Cevons tərəfindən "siyasi iqtisadiyyatın beşiyi" olaraq qəbul edilən "Ticarətin təbiəti haqqında ümumi oçerk" kitabının müəllifi. Kantilyonun həyatı haqqında az məlumat olsa da, gənc yaşlarından müvəffəq bir bankir və tacir olduğu məlumdur.

Oçerk Kantilyonun iqtisadiyyat elminə verdiyi yeganə töhfə olaraq qalır. Əsər 1730-cu illərdə yazılmış və geniş əlyazmalar şəklində yayılsa da, 1755-ci ilə qədər nəşr olunmamışdır. Təxmini 1770-ci illərin sonlarında Qaspar Melçor de Covellanos tərəfindən ispan dilinə tərcümə edilmiş "Ticarətin təbiəti haqqında oçerk" iqtisadiyyat üçün vacib ədəbiyyat hesab edilmişdir. Oçerk fiziokratiyanınklassik iqtisadi məktəblərin erkən inkişafına çox böyük təsir göstərməsinə baxmayaraq, XIX əsrin sonlarında Cevons tərəfindən yenidən kəşf edilənə qədər diqqətdən kənar qalmışdı.

İqtisadiyyatla bağlı bu oçerk iqtisadiyyat elminə çoxsaylı töhfələr verən ilk tam traktat hesab olunur. Kantilyonun bu əsəri Adam Smit, Ann Tyürqo, Jan Batist Sey, Frederik BastiatFransua Kenenin əsərləri daxil olmaqla, siyasi iqtisadiyyatın erkən inkişafına əhəmiyyətli təsir göstərmişdir.

Redaktə 
framless
framless
Seçilmiş şəkil
Bastiliyanın alınması 14 iyul 1789-cu ildə, Fransanın Paris şəhərində gerçəkləşmişdir. Şəhərin mərkəzində yerləşən qala kral hakimiyyətini simvolizə edirdi. Qala həbsxanasında yeddi məhbus var idi, ancaq bu, monarxın zorakılığı təsvir edirdi. Qalanın alınması Böyük Fransa inqilabının ən əhəmiyyətli epizodlarından idi.
Redaktə 
framless
framless
Seçilmiş sitat
Fridrix fon Hayek
" Buna baxmayaraq, belə bir məsələ var ki, liberalın sosialistmühafizəkarın arasındakı bir mövqeni tutduğunu deməyə haqq qazandırmaq olar. O, öz individual idrakı əsasında təyin edilmiş ardıcıllıqla bütün sosial müəssisələri yenidən qurmaq istəyən sosialistin xam rasionalizmindən çox uzaq olduğu qədər mühafizəkarın tez-tez müraciət etdiyi mistisizmdən də uzaqdır. Liberal mövqe kimi qələmə verdiyim şey mühafizəkarlığın idraka olan inamsızlığını bir dərəcəyə qədər bölüşür ki, liberal bütün cavabları bildəyimizdən olduqca xəbərdardır və əldə etdiyi cavabların doğrudan da həqiqəti əks etdirdiyindən və ya bütün cavabları tapa biləcəyimizdən belə əmin deyil. O həmçinin, dəyərli olduğunu sübut hansısa bir qeyri-rasional müəssisədən yardım istəməkdən uzaq durmur. Liberal hakimiyyətin fövqəltəbii bilik mənbəyinə sahib olduğunu iddia etmədən bu cəhalət ilə üzləşməyə hazır olduğuna və necə də az bildiyimizi qəbul etdiyinə görə mühafizəkardan fərqlənir. Onu da qəbul etmək lazımdır ki, liberal bəzi hallarda məsələlərə fundamental olaraq şübhəli yanaşır, ancaq görünür ki, bu, digərlərinin öz üsulları ilə xoşbəxtlik arzulaması və liberalizmin başlıca xüsusiyyəti olan bu tolerantlığa mütəmadi olaraq sadiq qalmaq üçün müəyyən dərəcədə cəsarətsizlik tələb edir.

Liberalda dini inancların yoxluğunun zəruri olması üçün bir səbəb yoxdur. Fransa inqilabının rasionalizmindən fərqli olaraq, gerçək liberalizmin din ilə nifaqı yoxdur və mən yalnız XII əsrin kontinental liberalizmini hərəkətləndirən döyüşkən və mahiyyətcə qeyri-liberal olan anti-dinçiliyə təəssüflənirəm. Bunun liberalizmin mahiyyəti olmadığı onun ingilis əcdadları olan, müəyyən dini inanc ilə çox yaxın olan Viqlər tərəfindən aydın şəkildə göstərilir. Baxmayaraq ki, öz dini inanclarında dərinfikirlidir, liberalı mühafizəkardan fərqləndirən özünü heç bir zaman bu inancı digərlərinə həvalə etməkdə məcbur hiss etməməsi və dini və dünyəvinin onun üçün səhv salınmamalı olan ayrı sferalar olmasıdır.

"
Redaktə 
framless
framless
Bilirsinizmi
Redaktə 
framless
framless
Seçilmiş məzmun
Redaktə 
framless
framless
Kateqoriyalar
Redaktə 
framless
framless
Əlaqəli portallar