Qara dəniz-Xəzər çölləri

Qara dəniz-Xəzər çölləri
Qara dəniz-Xəzər çölləri
	Pont çölləri
	48°21′23″ şm. e. 44°31′48″ ş. u.
Ölkə	Rusiya; Qazaxıstan; Moldova; Ukrayna; Rumıniya; Bolqarıstan;
Tabesində	Avrasiya çölləri
Tarixi və coğrafiyası
Sahəsi	994.000 km²;
	Xəritəni göstər/gizlə Qara dəniz-Xəzər çölləri
	Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Qara dəniz-Xəzər çölləri və ya Pont çölləri Moldovanı, Şimali Qafqazı, Cənubi Ukraynanı, Cənubi Rusiyanı və Qazaxıstanın şimal-qərbinin kiçik bir hissəsini əhatə edən Avrasiya çöllərinin tərkibində olan geniş çöl diyarıdır. Palearktika regionunun da bir hissəsi olan çöllərə mülayim çəmənliklər, savannalar və kolluq biomları daxildir.

Ərazi klassik antik dövrdəki Kimmeriya, İskit və Sarmatiyaya uyğun gəlir. Çöl min illər boyu bir çoxu at sürən köçəri tayfalar tərəfindən istifadə edilmişdir ki, onların da bir çoxu Avropanı, Qərbi və Cənub Asiyanı işğal etmişdirlər.

Biocoğrafiyada Ponto-Xəzər regionu termini bu çöllərdə yaşayan bitki və heyvanlar ilə Qara dəniz, Xəzər dənizi və Azov dənizində yaşayan heyvanları təsnif etmək üçün istifadə olunur. Genetik tədqiqatlar bu zonanın ən çox ehtimal olunan atların ilk dəfə əhliləşdirildiyi yer olduğunu müəyyən edir.

Hind-Avropa xalqlarının dilləri və mənşəyi ilə bağlı həyata keçirilmiş olan tədqiqatlar nəticəsində yaradılmış Kurqan fərziyyəsi adlı nəzəriyyəyə görə, Pontik-Xəzər çölləri proto-Hind-Avropa dilinin vətənidir.

Coğrafiya və ekologiya redaktə

Tulipa suaveolens, baharda çöllərdə görünən ən tipik çiçəklərdən biridir.

Pontik çölləri Avropada 994.000 kvadrat kilometrlik bir ərazini əhatə edir. Ərazi Bolqarıstanın şimal-şərq, Rumıniyanın isə cənub-şərqindəki Dobrucadan, Cənubi Moldovaya, Ukraynaya, Rusiyaya və Qazaxıstanın şimal-qərbinə qədər uzanır və Ural dağları ərazinin sərhədini təşkil edir. Region ekoloji cəhətdən qarışıq çəmənlikləri, mülayim enliyarpaqlı və qarışıq meşələri əhatə edən şimalındakı Şərqi Avropa meşə-çöl zonası ilə həmsərhəddir.

Qara dəniz və Xəzər dənizi mezozoy və kaynozoy eralarında mövcud olmuş və indiki Qərbi Sibir düzənliyini əhatə edən Paratetisin bir hissəsi olan Turqay dənizinin qalıqlarıdır.

Tarixdən əvvəlki mədəniyyətlər redaktə

Çöllərdəki Yamnaya mədəniyyəti

Xətti dulusçuluq mədəniyyəti e.ə 5500–4500
Cucuteni-Trypillian mədəniyyəti e.ə 5300–2600
Xvalınsk mədəniyyəti eramızdan əvvəl 5000-3500-cü illər
Sredny Stog mədəniyyəti e.ə. 4500–3500
Yamnaya/Kurqan mədəniyyəti e.ə. 3500–2300
Katakomba mədəniyyəti eramızdan əvvəl 3000-2200-cü illər
Srubna mədəniyyəti e.ə. 1600-1200
Novoçerkassk mədəniyyəti e.ə. 900-650

Tarixi xalqlar və millətlər redaktə

Pont çölləri, c. 650

Krım xanlığı Tatarları ilə döyüşən Zaporojye kazakları XIX əsr rəsmi

Kimmerlər: eramızdan əvvəl XII- VII əsrlər
Daçiyalılar: eramızdan əvvəl XI əsr - eramızın III əsri
İskitlər: eramızdan əvvəl VIII-IV əsrlər
Sarmatiyalılar: eramızdan əvvəl V əsr - eramızın Vəsri
Ostqotlar: III-VI əsrlər
Hunlar və Avarlar: IV və VIII əsrlər
Bolqarlar (Onoqurlar) IV və VII əsrlər
Alanlar: V-XI əsrlər
Avrasiya avarları: VI-VIII əsrlər
Göytürklər: VI-VIII əsrlər
Sabirlər VI-VIII əsrlər
Xəzərlər: VI-XI əsrlər
Peçeneqlər: VIII-XI əsrlər
Qıpçaqlar və Kumanlar: XI-XIII əsrlər
Monqol Qızıl Ordusu: XIII-XV əsrlər
Qazaxlar, kalmıklar, Krım xanlığı, Volqa tatarları, noqaylar və başqa türk dövlətləri və tayfaları: XV-XVIII əsrlər
Pont yunanları və Qafqaz yunanları: XV-XIX əsrlər
Rusiya İmperiyası: XVIII-XX əsrlər
Sovet İttifaqı: XX əsr
Moldova, Qazaxıstan, Rusiya Federasiyası və Ukrayna: XX-XXI əsrlər