Qasım tatarları
Qasım tatarları (tatar. qasıym tatarları, касыйм татарлары, özlərini кәчим татарлары adlandırırlar) — tatar xalqının, xüsusən də Volqa-Ural tatarlarının qruplarından biri. Onlar Ryazan vilayətinin Kasimov şəhərində və Kasimovski rayonunda yaşayırlar. Onlar həmçinin Sankt-Peterburq, Moskva, Ryazan, Kazan, Daşkənd və başqa şəhərlərdə də məskunlaşıb.[1]
| Ümumi sayı | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1100 | ||||||
| Yaşadığı ərazilər | ||||||
| ||||||
| Dili | ||||||
| İrqi | ||||||
| avropoid, turan irqi tipi | ||||||
| Dini | ||||||
| Daxildir | ||||||
| Türk xalqları | ||||||
| Mənşəyi | ||||||
| tatarlar, başqırdlar, bərtaşlar, qazaxlar, Krım tatarları, mordvalar, noğaylar, sibir tatarları | ||||||
| Qohum xalqlar | ||||||
|
tatarlar, sibir tatarları, başqırdlar və digər türk xalqları |
Dil və din redaktə
Mişar ləhcəsinin müəyyən təsirinə məruz qalmış tatar dilinin orta dialektinin xüsusi ləhcəsində danışırlar. Qasım tatarları pravoslav xristianlarıdır, kiçik bir qrup isə sünni müsəlmanlardır.
Tarix redaktə
Etnik qrupun adı Qasım xanlığının paytaxtının - Qasım şəhərinin (digər adı Meşçerski şəhəri) adından gəlir. O da öz növbəsində təxminən 1445-ci ildən Meşçerski şəhərciyinin hakimi Qazan xanı Uluq Məhəmmədin oğlu Qasım xanın şərəfinə adlanıb.
Qasım xanlığının əsas əhalisini Rusiya dövlətinin daxili işlərində fəal iştirak edən xidmətçi tatarlar təşkil edirdi. XVII əsrin son rübündə xanlığın ləğvi tatarların sosial və iqtisadi həyatında kəskin pisləşməyə səbəb oldu. Onlar "odnodvortsı"ya - ən aşağı vergi tutulan təbəqəyə çevrildilər və sonradan dövlət kəndlilərinin bir hissəsi oldular. Siyasi və sosial-iqtisadi inkişafın xüsusiyyətləri Qasım tatarlarının etnik tarixinin orijinallığını müəyyən etdi. Onların etnik substratının əsasını hələ Qasım xanlığı yaranmamışdan əvvəl Meşçera bölgəsi torpaqlarında yaşamış fin-uqor (meşera, mordva) və türk tayfaları (tatar-mişarların əcdadları[2]) təşkil edirdi. XV-XVII əsrlərdə xanlığın ərazisində məskunlaşan Qazan, Həştərxan, Krım, Sibir və Qazax xanlıqlarının, habelə Noqay Ordasının əhalisi etnik özək kimi çıxış ediblər. Əsas etnik komponentlər kimi tatarlar (Kazan və Mişərlər), həmçinin bərtaşlar, meşçerlər, mordvalar, noqaylar Qasım tatarlarının yaranmasında iştirak ediblər.[3] Bu tayfaların və xalqların etnogenetik qarşılıqlı əlaqəsi Qasım tatarlarının ənənəvi mədəniyyətinin formalaşmasına və inkişafına böyük təsir göstərmişdir. Tatarların bu qrupunda ümumtatar siyasi və sosial-iqtisadi tarixinin mürəkkəb prosesləri ən aydın şəkildə nümunəsini tapıb.
Bu günə kimi Qasım tatarlarının sayı 1100 nəfərə yaxındır.
İstinadlar redaktə
- ↑ Валеев Ф. Т. Касимовские татары Arxivləşdirilib 2021-05-16 at the Wayback Machine // Уральская историческая энциклопедия
- ↑ "МИШАРИ. Большая российская энциклопедия - электронная версия". 2020-11-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-10-29.
- ↑ Валеев Ф. Т. Касимовские татары Arxivləşdirilib 2021-05-16 at the Wayback Machine // Уральская историческая энциклопедия
Ədəbiyyat redaktə
- Шарифуллина Ф. Касимовские татары. — Казань: Татарское книжное издательство, 1991. — 127с.