Səpələnən radiasiya
Radiasiya — Yer səthinə gəlib çatan günəş radiasiyasının bir hissəsi udulur, digər hissəsi isə əks olunur. Bundan başqa Yer kürəsi özü ətraf atmosferə radiasiya şüalandırır. Atmosfer öz növbəsində Yerdən şüalanan radiasiyanı udaraq özü infraqırmızı radiasiya şüalandırır.
Radiasiya redaktə
Radiasiya maddədən fərqlənən materiya formasıdır. Radiasiyanın fərdi halı görünən işıqdır, lakin radiasiya gözlə görünməyən qamma şüası, radiodalğalar, ultrabənövşəyi və infraqırmızı radiasiyalar da aiddir. Onların hamısı birlikdə elektromaqnit spektri formalaşdırır.
Səpələnən radiasiya redaktə
Səpələnən radiasiya atmosferdən keçərkən atmosfer qazlarının molekulları və aerozollar tərəfindən səpələnən günəş radiasiyasının bir hissəsinə deyilir.[1] Düz günəş radiasiyasının atmosferdə zəifləməsinin əvəzi səpələnən radiasiyanın hesabına qismən ödənilir. Səpələnən radiasiyanın kəmiyyətinə müxtəlif amillər təsir göstərirlər:
- günəşin üfüqdən yüksəkliyi,
- atmosferin şəffaflığı,
- atmosferdə olan suyun miqdarı və vəziyyəti,
- yer səthinin albedosu.
Düz radiasiya artdıqca səpələnən radiasiya da artır. Lakin ümumi radiasiyada səpələnən radiasiyanın rolu günəşin üfüqdən yüksəkliyi azaldıqca, atmosfer şəffaflığı pisləşdikcə və buludluluq artdıqca artır. Məlumdur ki, tutqun havalı günlərdə işıqlanma tamamilə səpələnən radiasiyanın hesabına olur. Orta buludlulu günlərdə və aydın havalarda səpələnən radiasiyanın ümumi radiasiyadakı payı uyğun olaraq 43% və 13% təşkil edir. Bir çox en dairələri zonalarında səpələnən radiasiyanın sutkalıq gəliri düz günəş radiasiyasının gəlirinə uyğundur. Böyük buludluluğu ilə fərqlənən yer kürəsinin bir sıra rayonlarında səpələnən radiasiyanın kəmiyyəti düz günəş radiasiyasının kəmiyyətindən xeyli yüksək olur. Məsələn: qütb vilayətləri. Əksinə 20–300en dairələrində səpələnən radiasiyanın kəmiyyəti düz günəş radiasiyasının kəmiyyətindən təxminən 2 dəfə azdır. Beləliklə ən çox səpələnən radiasiyanı ekvatorətrafı rayonlar alırlar. Çünki burada buludlar əsasən topabuludlardır ki, onlar radiasiyanı çox yaxşı səpələyirlər. Ekvatordan uzaqlaşdıqca səpələnən radiasiyanın kəmiyyəti xeyli azalır, xüsusilə tropik enliklər daxilində.[2]