Sulfoxloridlər

Sulfoxloridlər (sulfanilxloridlər, sulfo turşuların xloranhidridi)ümumi formulu: RSO₂Cl Burada R-üzvi çıküntüdür.Maye və bərk halda olur, kəskin iylidir, suda çətin həll olur və ya heç olmur,lakindietil efiri, aseton, СНСl₃, ССl₄ spirt, benzolda həll olur. Sulfoxloridlər nəfəs yollarını və göz qişasını qıcıqlandırır.

Alınması

Sənayedə sulfoxloridlər alifatik karbohidrogenlərin SO₂Cl₂ qaz və ya maye fazada işıq və ya radikal təsiri ilə alınır. Eləcə də tiolların, sulfidlərin, disulfidlərin oksidləşməsindən də alınır. Sulfoturşular və onların törəmələrinin(efir duzları, amid, hidrazidlər) РСl₅, СОСl₂, SOCl₂, Cl₂, ClSO₂OH təsiri ilə sulfoxloridlərin oksidləşməsindən sintez edilir.

Kimyəvi xassələri

Yuksək temperaturda(100^oC-dən yüksək)qızdırdıqda sulfoxloridlər SO₂ alınmaqla parçalanır, suda davamlıdırlar və asanlıqlasulfoturşulara qədər hidrolizə uğrayırlar.Üçlü aminlərin iştirakı ilə sulfenlər alınır.

Sulfoxloridlərin Cu duzları iştirakı ilə asetilenlə birləşməsi nəticəsində β-xlorsulfonlar alınır. Fridel-Qraft reaksiyasına əsasən- alkilləşmə nəticəsində davamlı quruluşa malik karbokation əmələ gəlir.

Tətbiqi

Sulfoxloridlər yuyucu maddə kimi ionəvəzləyici qətranların stehsalatında, rəngləyici boyalar, dərman maddələri, sulfoturşuların efirlərinin sintezində istifadə edilir.

Mənbə

1. Джильберт Э. Е., Сульфирование органических соединений, пер. с англ., М., 1969;
2. Общая органическая химия, пер. с англ., т. 5, М., 1983. с. 519-22;
3. Houben-Weyl, Methoden der organischen Chemie, Bd 9, Stuttg., 1955;
4. "Methodicum Chimicura", v. 7, pt B, Stuttg., 1977. Я. И. Крылов.