Yami xaqan
Yami xaqan (意利珍豆启民可汗 - Müdrik, sözü hər yerdə keçən, öndə gedən xaqan; VI əsr – 608 və ya 609, Şərqi Göytürk xaqanlığı) — Şərqi Göytürk xaqanlığının ilk xaqanı.
Yami xaqan       啓民可汗 | |
|---|---|
Tolis xaqan     突利可汗 | |
| 603 – 609 | |
| Əvvəlki | Tulan xaqan |
| Sonrakı | Şibi xaqan |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | VI əsr |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Disyan |
| Vəfat səbəbi | Xəstəlik |
| Atası | Bağa xaqan[1] (bəzi mənbələrə görə İşbara xaqan[2]) |
| Həyat yoldaşları |
Şahzadə Anyi Şahzadə Yiçenq |
| Uşaqları |
Şibi xaqan Çula xaqan İllig xaqan |
| Dini | Tenqriçilik |
Hakimiyyətdən öncə redaktə
Tulan xaqanın kiçik qardaşı idi. taxta keçməsindən sonra şimala köçərək Şərqi Göytürk xaqanlığının şərq bölgəsini idarə edən xaqanın ünvanı olan "Tuli xaqan" (Tölis-qaγan) titulunu istifadə etməyə başladı. Suy sülaləsinə heyət göndərərək qızlarıyla evlənmək istəyincə buna qarşı çıxan Tulan xaqan ilə arasında anlaşılmazlıq yaşandı.
Hakimiyyəti redaktə
597-ci ildə Şərqi Göytürkün bölünməsini istəyən Suy imperatoru Ven öz qohumlarından birinin qızlarından şahzadə Anı ərə verdi verdi. 599-cu ildə Tulan xaqan, Qərbi Göytürk xaqanı Tarduş xaqan ilə ittifaq qurub Yami xaqana hücum etdi. Məğlub olan Yami beş atlı ilə Çinə sığındı. Ven, şahzadə Anyinin ölmüş olmasından dolayı başqa bir şahzadəsi olan Yiçenq ilə evləndirdi.
600-cü ildə Tardu tərəfindən məğlub edildisə də yenə Çindən dəstək aldı.
603-cü ildə Tardu xaqana üsyan edən Tiele və Puqu tayfaları Yamiyə tabe oldu. Yami qısa müddətliyinə də olsa Göytürkləri birləşdirdi.
605-ci ildə Kidan ellərinin hücumunun qarşısını almışdı.
607-ci ilin yazında isə Loyana gedərək imperator Yanqı ziyarət etmişdi. Yayda da imperator xaqanın çadırında olmuşdu. İmperatorun xaqana olan marağından əyanlar Qao Cionq, Yuven Bi və Herio Bi narazı idilər. İmperator cavab olaraq onları edam etdirmiş, baş nazir Su Veyi isə istefaya göndərmişdi. İmperatorun əmri ilə Yuven Kai xaqan üçün minlərlə nəfərin daxil ola biləcəyi bir çadır hazırlamışdı.[3]
Ailəsi redaktə
- Şibi xaqan
- Çula xaqan
- İllig xaqan
- Yento şad (延陀設)[Liu, Mau-tsai, Die Chinesischen Nachrichten Zur Geschichte Der Ost-Türken (T’u-küe), 2 cilt, Wiesbaden, 1958 1]
- Çiçi şad (叱吉設)[Liu, Mau-tsai, Die Chinesischen Nachrichten Zur Geschichte Der Ost-Türken (T’u-küe), 2 cilt, Wiesbaden, 1958 2]
- Börü şad (步利設)[Liu, Mau-tsai, Die Chinesischen Nachrichten Zur Geschichte Der Ost-Türken (T’u-küe), 2 cilt, Wiesbaden, 1958 3]
Ölümü redaktə
609-cu ildə xəstəlikdən öldü. Bəzi mənbələr isə 611 deyir.[3]